41
adabiyotida Farhod qissalari tarixini kuzatish bu bilan
birga ulardan har birining
o‘ziga xos takrorlanmas fazilatlarini ta’kidlash jihatidan juda muhimdir.
18
“Farhod va Shirin” 1484-yilda yozilgan bo‘lib, 54 bob (5782 bayt)ni o‘z ichiga
oladi. Shundan o‘n bir bob muqaddima, ikki bob xotima,
qolgan qirq bir bob esa
doston voqealarining asosini tashkil qiladi. Muqaddimaning dastlabki boblari
hamd, na’t va bir qator bag‘ishlovlardan iboratdir. Keyingi bir necha bobda esa
Navoiy dostonning yozilish sabablariga batafsil to‘xtalib, Nizomiy, Xusrav
Dehlaviy, Ashraf kabi shoirlarning “Xusrav va Shirin”
yaratish borasidagi
tajribalarini tilga oladi. Mohiyat jihatidan bir butunlikni tashkil qilgan bu boblarda
Navoiyning “Hayrat ul-abror”dan keyin “yana bir kon” qazishga ─ Farhod
qissasini yaratishdek katta ijodiy ishga kirishganligini aytadi. Alisher Navoiy
Nizomiy va Xusrav Dehlaviy kabi ustodlar qadam qo‘ygan ijod
maydoniga kirib,
ular bilan bellashish ─ “Xusrav va Shirin”larga javob yozishning naqadar
mushkulligini chuqur his qilgani holda ish boshlaydi.
Farhod, Xusrav, Shirin nomlari bilan bog‘langan qissalar Sharqdagi o‘zbek,
tojik, ozarboyjon, eron, hind va afg‘on xalqlari o‘rtasida ancha keng tarqalgan
bo‘lib, ularning ildizlari uzoq asrlarga borib taqaladi. 60-70-yillarda O‘zbekistonda
adabiyot o‘qitish metodikasi sohasida samarali ishlar qilinganini qayd qilish lozim
bo‘ladi. Bu yillarda metodist olimlardan S.Dolimov, A.Zunnunov, Q.Ahmedov
kabi ko‘p yillar maktabda ishlab, tajriba orttirgan, til va adabiyot fanidan dars
bergan tajribali o‘qituvchilar o‘z kuzatish va tajribalarini ilmiy ish bilan bog‘lab,
metodik qo‘llanmalar yaratdi. Chunonchi, A.Zunnunov uzoq vaqt olib borgan
tajribalarini yakunlab “G‘afur G‘ulomning hayoti va ijodini X sinfda o‘rganish”
mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi, 1962-yilda uning “G‘afur
G‘ulomning hayoti va ijodiy faoliyatini yuqori sinflarda o‘rganish” nomli metodik
qo‘llanmasi nashr etildi. Olim tomonidan “O‘zbek adabiyoti metodikasi tarixi”
mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi va shu nomli kitobni 1980-yilda
“O‘qituvchi” nashriyotidan chiqaradi. Zahmatkash olim tomonidan 1968-yilda “V
– X sinflarda adabiy-nazariy tushunchalarni o‘rganish” , “Maktabda badiiy asar
18
Эркинов С. Шарқ адабиётида Фарҳод қиссаси. – Т.: “Фан” , 1985, 3-4-б.
42
tahlili” kabi metodik qo‘llanmalari chop etildi. Professor A.Zunnunov keyinchalik
“Pedagogika nazariyasi” , “Pedagogika tarixi” darsliklarini yaratdi. Shuningdek,
“Adabiyot o‘qitish metodikasi” 1985-1991-yillarda ettirdi. Darslikda “Adabiyot
o‘qitish metodikasi” fanining maqsad, vazifalari, badiiy asar tahlili, adabiy o‘qish
mashg‘ulotlarining tur va metodlari, yozuvchi tarjimaiy holini o‘rganish kabi
masalalar nazariy va maktab tajribalari misolida yoritilgan.
Yuqoridagi darslik va metodik qo‘llanmalarni o‘rganishdan maqsad, buyuk
Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonini o‘rganishga oid mavzuni qay
darajada yoritilganini aniqlash ko‘zda tutiladi. Shunga ko‘ra prof.A.Zunnunovning
“Maktabda adabiyot o‘qitish metodikasi” darsligida VIII sinflarda Alisher
Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonini o‘rganishga oid, aniqrog‘i, asar syujetini
o‘qituvchi tomonidan bayon qilishga oid nazariy fikrlar berilgan.
