I BOB. Buyuk daho Alisher Navoiyning hayoti va ijodiy faoliyatini o‘rganish

15 
O‘qituvchining bu fikrlari Alisher Navoiyning hayoti va ijodiy olami haqida 
ma‘lumot berishdan oldingi kirish mashg‘ulotlari hisoblanadi. Zotan, adabiyot 
darslarida kirish mashg‘ulotlari o‘rganilayotgan mavzuni chuqur o‘zlashtirish, 
ayniqsa, ijodkor haqida ilmiy-estetik tushunchalarga ega bo‘lishning vositasi 
hisoblanadi. Bu haqida metodist olim prof. Boqijon To‘xliyevning badiiy asar 
tahlili jarayonida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan “Kirish mashg‘ulotlari” haqidagi 
ilmiy fikrlari adabiyot fanini o‘qitish, uning estetik olamini yoritishda muhim 
ahamiyat kasb etadi: badiiy asar matni ustida ishlashda kirish mashg‘ulotlarining 
o‘rni, ayniqsa, kattadir. Ta’limning turli bosqichlarida o‘rganiladigan adabiyot 
kursining asosiy mazmun va mohiyatini badiiy asarlarni o‘rganish tashkil etadi. Bu 
jarayon bir necha tarkibiy qismlardan iborat bo`lishi mumkin. Xususan, kirish 
mashg‘ulotlari, badiiy matnni tahlil qilish, yakunlovchi mashg‘ulotlar shular 
sirasiga mansubdir.
Kirish mashg‘ulotlari o‘quvchilar e’tiborini asar muallifining alohida xislatlari 
yoki shu asarga xos bo‘lgan eng muhim qirralari, asosiy badiiy- estetik jihatlarini 
anglashga, his etishga imkon berishi bilan e’tiborlidir. Yanada aniqroq aytadigan 
bo‘lsak, kirish mashg‘ulotlari o‘quvchilarni badiiyatning navbatdagi yangi olamiga 
olib kirishdagi o‘ziga xos yo‘ldir. 
Har bir yangi asar – yangi olam. Ulardagi hodisalarning o‘zigaxos tasviri va 
talqini beriladi. Demakki, mana shu asarlarda tasvirlangan qahramonlar – obrazlar 
ham bir – birlarini takrorlamaydi. Ularning har birida shu olamga xos bo‘lgan 
odamlardagi takrorlanmaslik xislatlari mujassamlashgan bo‘ladi. 
Kirish mashg‘ulotlari o‘quvchilar o‘rganilayotgan asarni to‘la va hissiy qabul 
qilishlari uchun munosib zamin yaratishi bilan ajralib turadi. Natijada, ularda 
asarni o‘rganish uchun ishtiyoq, qiziqish shakllanadi, paydo bo‘ladi. Kirish 
mashg‘ulotlarining shakl va mazmuni xilma-xil bo‘lishi mumkin. Ba’zan u bir-ikki 
muhim detallar tasviri va bayonidan iborat bo‘lsa, ba’zan muayyan tarixiy davr va 
sharoit, yozuvchining tarjimai holidagi eng muhim qirrqlar, muayyan asar atofidagi 
muhim ijtimoiy-siyosiy va badiiy-estetik hodisalar tahlilidan iborat bo‘lishi 
mumkin. 

16 
Ayrim yangi, o‘quvchilar uchun ma’nosi notanish bo‘lgan so‘zlar izohi ham 
kirish mashg‘ulotlarining mazmunini tashkil eta oladi. Demak, kirish 
mashg‘ulotlari mazmunini qat’iy tarzda chegaralab qo‘yish mumkin emas. Bu vaqt 
nuqtai nazardan ham shunday xususiyatga ega. Ba’zan kirish mashg‘ulotlari 
darsning bir qismini, deylik 3-5 minutdan 15-20 minutgacha bo‘lgan qismini 
qamrab olsa, ayrim hollarda butun boshli bir dars faqat kirish mashg‘ulotlariga 
ajratilishi mumkin. Bu o‘quvchilarning yosh xususiytlari, adabiy tayyorgarlik 
darajalariga hamda o‘rganilayotgan asar yoki mavzuning mohiyatiga bog‘liq holda 
amalga oshiriladi. Shundan so‘ng o‘qituvchi umumbashariyat xazinasiga o‘zining 
umrboqiy lirik she’rlari kitobxonni hayratda qoldiruvchi dostonlari, ayniqsa, inson 
ruhiyatiga, uning ma’naviy olamiga ijodiy ta’sir etuvchi, aniqrog‘i, o‘zida komil 
insonga xos xislata ega bo‘lgan qahramonlarning sarguzashtlari bilan dunyoga 
tanilgan buyuk daho Alisher Navoiyning hayoti, uning madrasada tahsil olagan 
davri adabiyotga bo‘lgan ixlosi, ayniqsa, buyuk ijodkor Fariduddin Attorning 
“Mantiq ut-tayr” asarini yod olishi, ustozlari Lutfiy, Atoyi, Sakkokiy va fors-tojik 
adabiyotining daholaridan Abdurahmon Jomiy bilan do‘stlashganligi, ota-bola 
tutunganligi, eng muhimi shoirning Nizomiy Ganjaviy, Xisrav Dehlaviy 
tomonidan yaratilgan “Xamsa” asarini chuqur tahlil etganligi va ustozi 
Abdurahmon Jomiyning qistovi bilan tamoman xamsachilikda yangi davr, yangi 
uslub, yangi g‘oya eng muhimi boshqalarda uchramaydigan poetik mahorat 
yaratganligi, Alisher Navoiyning “Xamsa” asari dunyo san’atida yangi davrni 
boshlab berganligi haqida ma’lumot beradi. 

Download 304.56 Kb.