See discussions, stats, and author profiles for this publication at:
https://www.researchgate.net/publication/349297897
FOYDALANUVCHINING KOMPYUTERDA ISHLASHDAN CHARCHASH
ALOMATLARINI PASAYTIRISH USULLARI
Article
· February 2021
CITATIONS
0
READS
3,798
1 author:
Nurmuxamad Duisenov
Chirchik state pedagogical Institute
188
PUBLICATIONS
311
CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by
Nurmuxamad Duisenov
on 14 February 2021.
The user has requested enhancement of the downloaded file.
FOYDALANUVCHINING KOMPYUTERDA ISHLASHDAN
CHARCHASH ALOMATLARINI PASAYTIRISH USULLARI
N.E. DUISENOV
ABSTRACT: Zamonaviy jamiyat uchun axborot eng muhim tovarga
aylanganligi haqidagi fikrni tez-tez eshitamiz. Jamiyat rivoji ehtiyojlarini
qoniqtirishga yo‘naltirilgan ta’lim tizimini axborotlashtirish jarayoni uning sifatini
ko‘tarishga qaratiladi.
Ta’lim tizimi uchun axborotlashtirish jarayoni — yetuk barkamol shaxslarni
jadal rivojlanib borayotgan, axborotlashgan jamiyat sharoitlariga va kelajak hayotga
tayyorlash, ta’lim mazmuni, o‘qitish metodlari hamda ta’lim shakllarini o‘zgartirish,
o‘sib kelayotgan avlodda o‘z hayotini muvaffaqiyatli va mustaqil qurish ko‘nikma
hamda malakalarini shakllantirishdan iboratdir.
2
Ta’lim tizimini axborotlashtirish — bu hayotdan yangi usullarni izlash
jarayonidir.
Ta’lim tizimini axborotlashtirish bu butun ta’lim jarayonini samarali tashkil
etishdir. Bunda asosan fanning so‘nggi yutuqlariga tayangan holda har bir o‘quvchi
va umumiy jamoaning o‘zlashtirganlik faoliyati natijalari, ta’lim jarayoniga axborot
texnologiyalarini samarali tatbiq etish darajasi aniqlanadi.
Ta’lim tizimini axborotlashtirish — bu kompyuter texnikasi va axborot
texnologiyalaridan dars jarayonida foydalanish, ta’limda yangi sifat ko‘rsatkichiga
erishishdir.
Buning
uchun
ta’lim
jarayonida
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan keng foydalanishda o‘qituvchilarning malakasini oshirish va
metodik qo‘llab-quvvatlash zarur.
Ma’lumki, hozirgi davrda insonga media-texnologiyalarning ta’siri kun sayin
ortib borayotganligi kuzatilmoqda. Bu holat, ayniqsa, kitob o‘qishga nisbatan
televizorni qiziqib tomosha qiladigan bolalarga kuchli ta’sir etmoqda.
Yangi axborotlarning katta oqimi, reklamalar, televideniyeda kompyuter
texnologiyalaridan keng foydalanilishi, kompyuter o‘yinlari, elektron o‘yinchoqlar
va oilada mustahkam o‘rinni egallab borayotgan kom-pyuterlar bola tarbiyasi hamda
atrofdagi olamni anglab borishiga kattalardan alohida e’tiborni talab etmoqda.
Shuni ta’kidlash zarurki, bola voyaga yetgani sayin uning sevimli amaliy
faoliyatining mazmuni o‘zgarib boradi — o‘yinlari, sevimli qahramonlari va
qiziqishlari ham o‘zgaradi. O‘quvchi ilgari axborotni darslik, adabiyotlar, dars
jarayonida o‘qituvchi ma’ruzasi va radio hamda televideniye orqali olgan bo‘lsa,
endilikda bunga axborot texnologiyalari, Internet tarmog‘i ham qo‘shildi.
Ta’lim tizimini axborotlashtirishda o‘qituvchidan darsni yangi innovatsion va
pedagogik texnologiyalar asosida o‘tish talab etiladi. Pedagogik texnologiyaning
asosini axborot texnologiyasi tashkil etadi. Sababi ta’lim jarayoni texnologiyasining
asosi axborot olish va qayta ishlashdan iborat.
Ta’lim texnologiyasining eng muvaffaqiyatli usullaridan biri kompyuter
texnologiyasi hisoblanadi. Ta’limda kompyuter (yangi axborot) texnologiyasi — bu
3
o‘quvchiga axborotni tayyorlash va yetkazish vositasi kompyuter orqali amalga
oshiriluvchi jarayondir.
O‘qituvchi AKT’dan foydalanib, dars o‘tishda bu o‘sib kelayotgan avlod uchun
mo‘ljallangan saboq ekanligini unutmasligi kerak, demak, darsga tayyorgarlik
ko‘rish jarayonida maqsadga ko‘ra dars rejasini tayyorlashi, dars o‘quv materialini
tanlashda asosiy: tizimlilik hamda muntazamlilik, qulaylik, differentsial yondashuv,
ilmiylik va boshqa didaktik tamoyillarga rioya etishi zarur.
Shuni unutmaslik kerakki, kompyuter o‘qituvchining o‘rnini bosa olmaydi,
balki uning fikrlariga qo‘shimcha beradi xolos.
AKT’dan foydalanib o‘tiladigan darsga quyidagi:
• moslashuvchanlik tamoyili: kompyuterning bolaning individual xususiyatlariga
ta’siri;
• boshqaruv tamoyili: o‘qish jarayonining istalgan vaqtida o‘qituvchining
rahbarligi;
• ta’limda interaktivlik va dialogli sharoitning mavjudligi;
• AKT o‘qituvchi va o‘quvchining harakatlariga «qo‘shimcha berishi»;
• go‘yoki ular bilan dialogda «bo‘lishi» hamda kompyuter savodxonligini
shakllantira borishi kuzatiladi;
• individual va guruhiy ishlashning qulayligi;
• kompyuter bilan ishlashda o‘quvchining psixologik holatining barqarorligi;
• ta’limda cheksiz imkoniyatlar: mazmuni, ilovalarning ko‘pligi kabi jihatlar xos
bo‘ladi.
Kompyuterdan foydalanib, dars o‘tishning barcha bosqichlarida:
• darsga tayyorgarlik va ta’lim jarayonida;
• yangi materialni tushuntirish;
• mustahkamlash;
• takrorlash;
• nazorat qilishda AKT vositalari keng qo‘llanilishi mumkin.
Bunda kompyuter quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi:
1. Kompyuter o‘qituvchi funksiyasida:
4
• o‘quv axborotlari manbai;
• ko‘rgazmalilik;
• trenajyor;
• tashhis va nazorat vositasi.
2. Ish quroli funksiyasi:
• matnlar tayyorlash vositasi,
• ularning saqlanishi;
• grafik muharrir;
• darsga tayyorgarlik ko‘rish va javob berishga tayyorlanishda foydalanilishidan
iborat.
Xulosa qilib aytganda, ta’lim jarayoniga axborot texnologiyalarining tatbiq
etilishi, shubhasiz, boshqaruv malasalarini sifat jihatidan yuqori darajada hal etish
va yanada samarali ish usullari hamda shakllariga o‘tish imkonini beradi.
Texnologiyaning rivojlanishi jamiyatni axborotlashtirishga olib keldi. Bugungi
kunda televizor va kompyuter bo'lmasa, Internetdan qanday foydalanishni bilmagan
bir uyni tasavvur qilish qiyin. Axborot texnologiyalari hayotimizning barcha
sohalariga qat'iy va ishonchli kirib boradi. Ta'lim tizimi istisno emas edi. Bugungi
kunda, faqatgina vazirlik emas, balki Ivanovoda joylashgan axborotlashtirish va
ta'lim
sifatini
baholash
markazi
ham
amaliy
mashg'ulotlar
bilan
shug'ullanmoqda.Keyinchalik, ushbu tendentsiyaning asosiy muammolari va
vazifalari, uning qobiliyatlari haqida gapiramiz, shuningdek ijobiy va salbiy fikrlarni
ko'rib chiqamiz.ta'lim axborotlashtirish - bu ta'lim uchun AKTdan foydalanish
asosida mikroişlemcilerden asoslangan axborot vositalari turli, shuningdek, elektron
mahsulotlar va yangi pedagogik texnologiyalarni o'quv jarayoniga joriy etish bilan
bog'liq emas, balki murakkab zamonaviy tendentsiya hisoblanadi.Ta'limni
axborotlashtirish, eng avvalo, kompyuter texnikasining so'nggi yutuqlaridan
foydalangan holda asosiy ta'lim va pedagogik maqsadlarni amalga oshirishga
qaratilgan uslub va vositalarni ishlab chiqishga qaratilgan. Bu kompyuter
o'quvchilarini kompyuter savodxonligini oshirish, AKT sohasidagi zamonaviy
5
yutuqlarni o'zlashtirish, ta'limni modernizatsiyalash, ta'limning maqsadlari, usullari
va shakllarini, uning mazmunini o'z ichiga oladi.
Ta'limni axborotlashtirish jarayoni o'z maqsadlariga ega. Bunga quyidagilar
kiradi:
1. Ta'lim, ilmiy va madaniy axborotdan foydalanish uchun qulay sharoit
yaratish.
2. Axborot texnologiyalaridan foydalangan holda pedagogik jarayonda
ishtirokchilar o'rtasida o'zaro aloqalarni kuchaytirish.
3. Ta'lim boshqaruv modelini o'zgartirish.
4. AKTdan foydalanish orqali ta'lim sifatini oshirish.
Ta'limni axborotlashtirishni rivojlantirish quyidagi shartlarga ega:
- butun jamiyatni tezkor axborotlashtirish jarayoni. Shunday qilib, bugungi
kunda ko'proq odamlar shaxsiy kompyuterlariga ega bo'lib, ular butun dunyo bo'ylab
tarmoqqa ulangan, shu jumladan maktab o'quvchilari va talabalari
- informatika texnik imkoniyatlarining o'sishi va ularning narxining pasayishi,
bu ularga qulayroqdir. Deyarli har bir maktabda o'z kompyuter laboratoriyasi
mavjud bo'lib, aksariyat zamonaviy maktablar va universitetlar har bir sinfda
kompyuterlar, multimedia proektorlari va doskalarni o'rnatadilar.
- Jamiyat uchun yangi axborot muhiti, infosferani shakllantirish yo'nalishi.
Tabiiyki, bunday istiqbollar bilan maktab o'quvchilari va talabalarni AKTdan to'g'ri
va foydali foydalanishga o'rgatish muhimdir.
Ta'lim sohasini axborotlashtirish pedagogik va kompyuter fanlari yutuqlariga
asoslangan, jumladan:
- informatika;
6
- kibernetika;
- tizimlar nazariyasi;
- didaktika.
Ularning yordami bilan ta'lim sohasida yangi kompyuter texnologiyalari joriy
etilibgina qolmay, o'quvchilarning bilimlarini yanada yaxshiroq egallashi mumkin,
shuningdek, o'qitish uslublari va yondashuvlarini ishlab chiqish, uni boshqarish.
Elektron darsliklar, testlar, o'quv dasturlari yaratilib, ular kompyuter fanida eng
so'nggi yangiliklar va didaktikaning asosiy printsiplaridan foydalanadi.
| 