Axborotlashtirishning asosiy vositalaridan biri bo'lgan elektron darslik
Ta'limni axborotlashtirish texnologiyasini tahlil qilar ekanmiz, biz elektron
darsliklar va o'quv qo'llanmalar haqida ham eslatib o'tdik. Ularning yordami bilan
talabalar materialni yaxshiroq o'rganish imkoniyatiga ega deb hisoblashadi. Nima
sabablar? Faqat matnni emas, balki multimediya materiallarini ham qo'llagan holda.
Klassik elektron darslik quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1.
Matn ma'lumoti. Ular o'qish uchun qoidalar, faktlar, matnlar
bo'lishi mumkin.
2.
Grafik. Bunga rasmlar va fotosuratlar, shuningdek jadvallar,
jadvallar, grafikalar kiradi.
21
3.
Audio va video materiallar. Bunga ishlarning audio yozuvlari,
audionlar va retellinglar uchun matnlar, va hokazo., Ilmiy yoki hujjatli filmlar
kiradi, bu orqali ular ushbu mavzuni yaxshiroq tushunishlari mumkin.
4.
Tekshirish vazifalarini bloklash. Bunga ochiq forma sinovlari va
vazifalari
kiradi.
Muhim
elektronning
muhimligi
O'quv qo'llanma javoblarni kiritish uchun maydonlarni o'z ichiga olgan, ularni
tekshirish va tahlil qilish, qilingan xatolarga ishora qilish.
5.
Malumot uchun ma'lumot blok. Qo'shimcha materiallarga,
onlayn-kutubxonalarga va boshqa axborot resurslariga aloqador bo'lishi
kerak.
Biroq, bu yoki boshqa mavzuda ta'lim berish uchun yagona elektron darslik
yo'q. Ta'limni axborotlashtirish markazi bundan keyin maktablarda undan
foydalanish uchun sub'ektlar uchun yagona o'quv qo'llanmalarini yaratish ustida
ishlashga majburdir.
Barchaga ma‘lumki, insoniyat XXI asrga qadam tashlaganiga ham 16 yil
bo‘layapti. Bu asr- axborot texnologiyalar asri deb atalmoqda. O‘zbekistonimizda
barcha sohalarda bo‘lgani kabi ta‘lim tizimini tubdan isloh qilishga e‘tibor
qaratilmoqda. Shu sababdan barcha sohalarni zamonaviy texnika vositalari va
kompyuter aloqalari bilan boyitish davr talabiga aylandi. Hozirgi zamon
yoshlarining puxta bilim olishlari, zamon talabiga javob bera oladigan
raqobatbardosh kadrlar tayyorlash biz ustozlarning bosh maqsadimizdir. Axborot
soni oshib borayotgan bir pallada, talabalarga keraklisini yetkazib berish, davr
pedagogidan zukkolikni, o‘z ustida ishlashni, sodir bo‘layotgan voqeliklardan
xabardor bo‘lishni, zamon bilan hamnafas bo‘lishni talab qilmoqda. Bugungi kunda
o‘rganilayotgan fanni qamrab olish uchun turli texnik vositalardan foydalanish
samarali yo‘ldir. Ayniqsa, kompyuter va axborot texnologiyalari, internetga kirib
borishni rivojlantirish, ulardan unumli foydalanish samarador yo‘nalishlardan
biridir. Axborot texnologiyalari- axborotni yig‘ish, saqlash, uzatish, o‘zgartirish,
qayta ishlash usul va vositalari yig‘indisidan iborat. O‘qitishning yangi axborot
22
texnologiyasi deganda - faqat o‘quv tarbiya jarayonga qo‘llanishi mumkin bo‘lgan
eng yangi axborot texnologiyalarni tushuniladi. Yangi axborot texnologiyalari - turli
toifali foydalanuvchilar tomonidan EHM asosida axborot olish va qayta ishlash
bo‘yicha xizmatlar bilan ta‘minlashdan iborat. Axborot texnologiyalari - ijtimoiy
hayotning barcha sohalari uchun axborot yaratish, to‘plash, uzatish, saqlash va qayta
ishlash hisoblash texnikasi va aloqa tizimlaridan foydalanishdir. O‘qitishdagi
axborot va telekommunikatsion texnologiyalar- bu talabalarga kompyuterlar va
telekommunikatsiya vositalari yordamida axborot uzatish usul va metodlarining
majmui, bilimlarni o‘zlashtirishni tekshirish, real hayotda olingan bilimlarni qayta
ishlash va ulardan foydalanish. Dasturli ta‘minot boshqaruvchi muhit bo‘lib,
talabaning harakatlarida sodir bo‘ladigan vaziyatga qarab, mos javob beradi. Dastur
ta‘minoti maxsus ishlab chiqilgan yoki o‘qitishda qo‘llanishga moslangan bo‘ladi.
O‘qitishda qo‘llaniladigan dastur ta‘minoti vazifasiga qarab quyidagicha
tavsiflanadi: - o‘quv materialining interfaolligi, multimediyaliligi, katta hajm va
gipermatnliligini ta‘minlaydigan elektron intellektual darsliklar asosida avtomatik
o‘qitish tizimlari; - mikromirlar deb ataluvchi fanga yo‘naltirilgan muhitlar; -
laboratoriya mashg‘ulotlari; - kompyuterli o‘yinlar. Avtomatlashtirilgan o‘qitish
tizimi o‘quv kursini yoki uning katta bo‘limini mustaqil o‘zlashtirishga imkon
yaratadi. Bu tizim o‘zida oddiy darslik, masalalar to‘plami, laboratoriya
mashg‘ulotlari, ma‘lumotnoma va o‘zlashtirilgan axborotni tekshiruvchi ekspert
xususiyatlarini mujassamlantirgan: - materialni o‘rganishning maqbul yo‘lini
ta‘minlaydi, ya‘ni talabaga nazariyani o‘zlashtirish va misollar hamda namunaviy
masalalarni yechish ko‘nikmalarini ishlab chiqish navbattartibini mustaqil tashkil
etishiga, shuningdek olgan bilim va ko‘nikmalari sifatini o‘zi tekshirishiga imkon
beradi; Xulosa qilib aytganda, mavzuni tushuntirishda zamonaviy axborot
texnologiyalardan foydalanilganda talabalarda qo‘shimcha imkoniyatlar paydo
bo‘ladi: - talabalar istagan vaqtlarida kompyuter xotirasida saqlangan mavzuni
elektron variantlarini olib, foydalanish imkoni yaratiladi; - mavzuga oid biror
ma‘lumot tushunarsizroq bo‘lganda o‘sha ma‘lumot berilgan taqdimot sahifasi
takroriy ko‘rish imkoni mavjud bo‘ladi, bu amallar vaqtni tejaydi, nazorat uchun
23
ham o‘qituvchi bemalol ulguradi. Bugungi davr faol harakatlar, izlanishlar, tezkor
axborotlar, ilg‘or texnologiyalar zamonidir. Ayniqsa, kimyo fanlari o‘qituvchisidan
alohida mas‘uliyat, kuchli bilim, tinimsiz izlanishni talab qiladi. Bu sohada
muvaffaqiyat qozonish, tilga tushish o‘z-o‘zidan bo‘lmaydi. Ammo tinimsiz mehnat
o‘z samarasini bermasdan qo‘ymaydi. Tafakkur — bu inson ijodiy faolligining
yuksak shakli. Shuning uchun o‘quvchilarda ijodiy faollik zaminida yotuvchi
mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish umumta‘lim maktablari va akademik
litseylari oldida turgan eng dolzarb vazifalardan biri sanaladi. Zero, mustaqil ijodiy
fikr yurituvchi yoshlargina mamlakatimiz kelajagining porloq bo‘lishiga o‘zlarining
munosib hissalarini qo‘sha oladilar. Ma‘lumki, o‘quvchi faoliyati butun ta‘lim-
tarbiya jarayonining asosi hisoblanib, o‘qituvchi turli -tuman usullardan
foydalangan holda o‘quvchi faoliyatini aniq maqsadlar tomon yo‘naltirib turadi.
Umumta‘l im maktablari va akademik litsey hamda kasb-hunar kollejlarining asosiy
maqsadi yoshlarni fan asoslari bilan qurollantirish, ularni bilim olishga, mustaqil va
erkin fikrlashga o‘rgatishdan iboratdir. Hozirgi kunda ta‘lim jarayonida ayniqsa
axborot texnologiyalaridan foydalanish jarayonida o‘qituvchi va talaba faoliyatiga
yangilik, o‘zgartirishlar kiritish bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan interfaol
metodlardan to‘liq foydalaniladi. Kimyo fanidagi elektrolitik dissotsiyalanish
nazariyasi mavzusi o‘quvchilarning o‘zlashtirishi qiyin bo‘lgan mavzulardan biridir.
Mavzuni o‘qitish samaradorligini oshirish uchun o‘quvchilarga tushuntirishda
axborot texnologiyalarining multimediyali hamda videousullaridan foydalanish ham
yaxshi natijalar beradi. S.Arreniusning elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi
kimyoning ko‘pgina mavzularining nazariy asosi hisoblanadi. Bu nazariya
elektrolitik eritmalarda sodir bo‘ladigan jarayonlarni o‘rganishda qo‘l keladi.
Shuningdek, bu nazariya asosida elektroliz, gidroliz, amfoterlik, elektr
o‘tkazuvchanlik, elektrod potensiallari, oksidlanish-qaytarilish jarayonlarini
izohlash mumkin. Umumta'lim maktablari 8-sinf «Kimyo» kursida bo‘limni
o‘qitishga 6 soat ajratilgan. Kimyo fanlari chuqurlashtirib o‘qitiladigan akademik
litseylarda esa 15 soat ajratilgan bo‘lib, unda elektrolitlarning suvda ionlarga
parchalanishini vujudga keltiruvchi jarayonlar mexanizmi chuqur o‘rgatiladi.
24
Ionlarning gidratlanishi, dissotsiyalanish jarayoni energetikasi, dissotsiyalanishning
erituvchi dielektrik doimiyligiga bog‘lanishi, Osvaldning suyultirish qonuni
tenglamasi asosida dissotsiyalanish konstantasini topish, vodorod ko‘rsatkichi,
gidroliz darajasi va konstantasini aniqlash kabi tushuncha va bilimlar yordamida
o‘quvchilarni bilimlari rivojlantiriladi. Elektrolitik dissotsiyalanishning nazariy
asoslarini keyingi ta‘lim bosqichi - akademik litseylarda chuqurlashtirib o‘rganishda
mavzularni joylashtirish ketma-ketligini aniqlanish dissotsiyalanish jarayoni
sababini yetarli darajada tushuntirishda muhim didaktik ahamiyatga ega. Lekin
ayrim darslik mualliflari, o‘qituvchilar nazariyani tarixan yaratilishini hisobga olib,
tayanch bilimlar sifatida M. Faradeyning elektroliz to‘g‘risidagi ta‘limotidan
boshlaydilar. Xulosa qilib aytganda, ta’lim tizimiga axborot texnologiyalarini tadbiq
etish sohasida yaratilayotgan dasturiy vositalarni tahlil qilganda shu narsaning
guvohi bo‘lamizki, ma’lumotlarni kompyuter texnologiyalari o‘rqali taqdim etish
bir qator tadqiqotlarda nazarda tutilgan. Hozirgi kun ta‘lim jarayonida zamonaviy
axborot texnologiyalaridan o‘z o‘rnida foydalanish ta‘lim samaradorligining ijobiy
tomonga o“ zgarishiga sabab bo‘ladi.
| 