Axborot texnologiyalarining ta’limdagi o’rni.
Hozirgi davrda ta’limni axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi,
mana shu sababli barchamiz «yangi pedagogik texnologiyalar» atamasini ishlata
boshladik. Bir misol, shaxsiy kompyuter ta’limning imkoniyatlarini butunlay
o‘zgartirib yubordi. Internet leptoplar ta’lim tizimiga yangi pedagogik
texnologiyalarni tatbiq etish bo‘yicha yanada kattaroq imkoniyatlar yaratib berdi.
O‘zbekistonning mustaqilligi sharoitlarida ta’lim tizimini isloh qilish birinchi
navbatda ta’lim va tarbiya tizimiga ilg‘or axborot texnologiyalarning tatbiq etish
bilan bog‘liq.
Ma’lumki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari mikroelektronika,
hisoblash texnikasi (apparatli vositalar va dasturiy ta’minotlar), elektroaloqa va
antoelektronika-mikroprosessorlar, yarimo‘tkazgichlar va optik-tolali kabellar
sohalaridagi kashfiyotlar bilan bog‘liq.
Bu kashfiyotlar ulkan axborotlarni ishlab chiqish va saqlashga hamda ularni
kommunikasiya tarmoqlari orqali tez tarqatish imkonini beradi. Kompyuterlarni bir-
biriga ulash va ularni bir-biri bilan aloqa qilishga sozlash yangi kuchli texnologik
40
tizimni umumiy protokoldan foydalanuvchi tarmoq axborot sistemalarini yaratishga
imkon beradi. Ular odamlarni, ularning uylarini va idoralarni birlashtiradi hamda
juda qisqa vaqt ichida ulkan topshiriqlar sonini ishlab chiqadi va bajaradi. Bu
axborotlardan foydalanish xususiyatini va kommunikasiya tuzilishini tubdan
o‘zgartiradi. Shu bilan birga kompyuter tarmoqlari Yer sharining barcha nuqtalari
bilan aloqa qilish imkonini beradi. Ta’lim tizimi uchun bu o‘qituvchilar va
o‘quvchilar o‘rtasida kommunikasiya uchun yangi imkoniyatlar yaratib beradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarning yangiligi va o‘ziga xosligi
insoniyat rivojlanishi nuqtai nazaridan ular deyarli insoniyat faoliyati barcha
sohalariga kirib borishi, ulardan cheklanmagan joylar va maqsadlarda foydalanish
mumkinligidan iborat. Shu kabi axborot-kommunikasiya texnologiyalari uch
yo‘nalishda ilgari bo‘lmagan juda katta samara bilan insoniyat rivojlanishi
jarayonidagi to‘siqlarni yengib o‘tish imkon beradi:
1) Bilimlarni egallash yo‘lidagi to‘siqlarni yengish. Axborotlardan foydalanish
natijasida ta’lim olish yo‘lidagi inson imkoniyatlarini shakllantirish uchun katta
ahamiyatga ega. Agar ta’lim kognitiv ko‘nikmalarini rivojlantirishga olib kelsa,
axborotlar bilimlar to‘plash jarayonining mazmunli jihatini ta’minlash uchun kerak
b’ladi. Internet va «Butun jahon tarmog‘i» barcha ijtimoiy qatlamdagi insonlar
uchun birdek axborot izlash kanali bo‘lib xizmat qiladi.
2) Ijtimoiy hayotda ishtirok etish yo‘lidagi to‘siqlarni yo‘qotadi. Internet
tarmog‘i orqali butun dunyo bilan aloqa qilish imkoniyati oxirgi yillarda ko‘plab
global fuqarolik tashabbuslarini tarqatishga imkon berdi. Misol uchun, ta’lim
tizimida qayta aloqani ta’minlash harakati.
3) Iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirish yo‘lidagi to‘siqlarni yo‘qotadi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va ular bilan bog‘liq sohalar hamda ta’lim
41
tizimi eng jadal rivojlanayotgan sektorlar hisoblanadi. Yangi axborot texnologiyalari
axborotlar va aloqadan foydalanish imkoniyatini keskin kengaytiradi. Elektron
pochta, elektron kutubxonalar — saytlar ta’lim tizimi uchun cheksiz imkoniyatlar
beradi, har qanday chegaralarni yo‘qotadi, dunyoning har qanday nuqtasidan o‘quv
va ilmiy axborotlarni olish imkonini yaratadi.
Axborot-tarbiyaviy faoliyat. Ta’lim muammosini globalizasiyalashtirish —
seminarlar o‘tkazishdan tortib terrorizm va diniy ekstremizim mohiyatini ochib
berishgacha — elektron tarmoqlar axborot-tarbiyaviy imkoniyatlarini ahamiyatini
oshiradi. Yangi axborot texnologiyalari fan va ta’limni to‘plangan bilimlarni
yetkazish, ularni to‘ldirish va qayta baholash kabi yanada yaqin va samarali kanallari
bilan bog‘lashga imkon beradi. Bugungi kunda fan — bu ta’lim tizimini
rivojlantirish asosiy, ustun turuvchi vositasidir. Bu har doim ham bo‘lmagan, ilg‘or
axborot texnologiyasi ta’lim tizimida fanning ahamiyatini o‘zgartirdi. Jamiyat faqat
fanning o‘zi rivojlanishi bilan emas, balki ta’lim va o‘qitish tizimi bilan ham bog‘liq
yangi ilmiy tuzilishni yaratadi. Ta’limning kelajagi. Hozirgi kunda Internetda
taxminan 2,5 mlrd noyob barcha foydalanadigan veb-sahifalar mavjud bo‘lib har
kuni ular qatoriga yana 7,3 mln yangilari qo‘shilmoqda.
Bugungi kunda Internetga simsiz ulanishni ta’minlovchi, shu jumladan, mobil
telefonlar soni Internetga ulanadigan shaxsiy kompyuterlar sonidan ortib ketdi.
Hozirgi kunda elektron savdo jahondagi hajmi 233 mlrd. dollarni tashkil etadi.
foydalanuvchilar soni ko‘payib borishi bilan axborot texnologiyalari faqat inson
tasavvuri imkoniyatlari bilangina chegaralanadi. Barkamol, har tomoonlama
rivojlangan shaxsni tarbiyalash muammosi ta’lim tizimidan yosh avloddan faqat
42
milliy madaniyat yutuqlarini emas, balki umuminsoniy dunyo madaniyati
yutuqlarini ham egallab olishga intilishni shakllantirishni talab etadi. Barkamol
shaxsni tarbiyalash g‘oyasi milliy mustaqillikning ustuvor g‘oyalaridan biri
hisoblanadi.
Ta’lim sifatini, ma’naviy-g‘oyaviy tarbiyasi darajasini oshirish vazifasi
hisoblanadi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish so‘zsiz yangi
axborot texnologiyalariga asoslanishi zarur. Ta’lim tizimini rag‘batlantirmay turib,
fuqarolik jamiyatini qurib bo‘lmaydi. Ta’lim tizimi yopiq nuqtai nazarlar, qarashlar
statik tizimi emas, bir uzluksiz jarayondan iborat bo‘lishi kerak. Mustaqil
Respublikamizning rivojlanishini kafolatlash uchun ta’lim tizimi dinamik,
mukammal bo‘lishi kerak.
Gumanitar ta’lim tizimi — bu shaxsiy fikrlashini qayta anglab yetish, yangi
o‘quv dasturlarini ishlab chiqish, doimiy fikr almashish doimiy jarayonidir. Hozirgi
paytda kompyuter tarmoqlari davrida yangi texnologiyalarni yaratish va tarqatish
xususiyatlari o‘zgarmoqda hamda bu quyidagi yo‘nalishlarda sodir bo‘lmoqda:
birinchidan, yuksak raqobatchilik hukm surishi bilan ajralib turadigan zamonaviy
global bozorda ko‘nikmalar har qachongidan ham katta ahamiyatga ega.
Texnologiyalarni uzatish va tarqatish juda murakkab jarayon. Ikkinchidan,
texnologiyalar qimmatliligini tan olinishini aks ettiruvchi yangi global normalarni
ishlab chiqish ham katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda.
Deyarli barcha mamlakatlar tomonidan maqullangan yangi qoidalari
intellektual xususiylikni himoya qilish rejimlarini barcha yerda kuchaytirmoqda.
Uchinchidan, butun dunyoda ilmiy tadqiqotlar va tajriba-konstruktorlik
loyihalashtirish sektorida xususiy sektor yetakchi rol o‘ynaydi. Bu sektorda yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish uchun zarur moliyaviy mablag‘lar, bilimlar va
43
kadrlar katta qismi jamlangan. To‘rtinchidan, eng yuksak malakali texnik
mutaxassislarni ish bilan ta’minlovchi global mehnat bozori shakllanadi.
Beshinchidan, yangi kompaniyalar, ilmiy-tadqiqotchilik laboratoriyalari va
moliyalashtiruvchilar hamda korporasiyalar yangi texnologiyalar ishlab chiqarish
global
markazlariga
birlashmoqdalar.
Buning
natijasida
olimlar,
moliyalashtiruvchilar va tadbirkorlarning o‘zaro zarur aloqalarini ta’minlovchi
yangi dinamik muhit yuzaga kelmoqda.
Bunday markazlarda turli mamlakatlardan eng yaxshi olimlar va tashabbuskor-
tadbirkorlar faoliyat yuritmoqdalar, bu investorlarni jalb etish uchun katta
imkoniyatlar yaratmoqda. Investorlar ham bu ishlarga qiziqish bilan qaramoqdalar.
| 