|
Amaliy audit
|
| bet | 126/211 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 13,28 Mb. | | #242509 |
Bog'liq Amaliy auditJadval
Ekport muomalalari bo’yicha ustama xarajatlar tahlili*
-
№
|
Xarajatlar
|
Smeta bo’yicha, ming so’m
|
Haqiqiy xarajatlar, ming so’m
|
O’zgarish
|
Mutloq,
so’m
|
Nisbiy, %
|
1.
|
Chegaragacha (port) tovarlarni
avtotransportda tashishi, ming so’m
|
85,000
|
97,500
|
+12500
|
114
|
2.
|
Yuk oboroti, t/km
|
242857
|
242860
|
+3
|
|
3.
|
O’rtacha qiymat, t/km
|
3,5
|
4,0
|
+0,5
|
114
|
4.
|
Temir yo’l tarifi, ming so’m
|
75000
|
89000
|
+14000
|
118
|
5.
|
Yuk tayyorlash
|
12350
|
15000
|
+2650
|
121
|
6.
|
Saqlash:
bog’lovchi baza, so’m
portlarda, ming so’m
|
25000
15000
|
26300
15005
|
+1300
+5
|
105
100
|
7.
|
Me’yor chegarasidagi tovarlar
kamomadi, so’m
|
7350
|
2800
|
24500
|
38
|
8.
|
Vositachi firmalar uchun komission
rag’batlantirish
|
126000
|
13700
|
+11000
|
108
| -
Bunday tahlilni eksport bo’yicha alohida so’mlarda va chet el valyutasida o’tkazish maqsadga muvofiq bo’ladi. Mutloq va nisbiy o’zgarishlar tahlili auditorga qaysi modda bo’yicha muhim o’zgarishlar bo’lganligini aniqlashga imkon beradi.
Eksport tovarlari bo’yicha ustama xarajatlar miqdorining mutloq oshishi quyidagi o’zgarishlar oqibatida ro’y berishi mumkin:
tashishning olisligi;
tashilayotgan yuk miqdori;
bir tonna tashilayotgan yukning o’rtacha qiymati va hokazo.
Ustama xarajatlarning moddalari bo’yicha o’zgarishlarni bilgan holda auditor qaysi moddani chuqurroq tekshirishi kerakligini aniqlab oladi. Shu bilan birga shuni nazarda tutish kerakki, eksport muomalalarini amalga oshirish jarayonida boshqa xarajatlar ham vujudga kelishi mumkin, ya’ni ular qatoriga xaridorlar, transport-ekspeditorlik va boshqa tashkilotlarga to’lanadigan jarimalar, penya, neustoykalar kirib, iqtisodiy mazmuniga ko’ra ular eksport bo’yicha noishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga kiradi va 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» schyotida aks ettirilib, soliqqa tortiladigan bazaga qaytarib qo’shiladi.
Ustama xarajatlarni tekshirganda auditor moddalar tarkibiga ham e’tibor berishi kerak. Biz ko’rsatgan misolda 1 tonna eksportga jo’natilgan tovarga to’g’ri keladigan temir yo’l tarifi kamaygan, lekin mutloq «temir yo’l tarifi» moddasi 14000 ming so’mga oshgan. Audit tadbirlarini o’tkazish (har bir yozuvga isbot topish, hujjatlar mavjudligi, ularning mazmuni) auditorga shu modda bo’yicha «temir yo’lga» to’langan 10950 ming so’m miqdorida asoslanmagan jarimalar borligini aniqlash imkonini berdi. Auditor bu borada soliqqa tortish bazasiga qo’shilishi kerak bo’lgan summani qayta ko’rib chiqishi kerak bo’ladi va kerakli maslahatlar berishi zarur.
O’zbekiston Respublikasi «Boj tarifi to’g’risida»gi qonuniga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksida belgilangan tegishli bojxona rejalari doirasida bojxona nazorati ostida O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga vaqtincha olib kiriladigan yoki undan vaqtincha olib chiqiladigan tovarlarga;
O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq chet elda investitsiya sohasidagi hamkorlik ob’ektlarini qurish uchun butlovchi buyumlar tarkibida olib chiqiladigan tovarlarga;
O’zbekiston Respublikasining bojxona hududidan davlat ehtiyojlari uchun eksportga ajratilgan hajmlarda olib chiqiladigan tovarlarga;
O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarning chet el korxonalarining ustav fondlariga ulush sifatida olib kiriladigan tovarlarga, shuningdek, qonun hujjatlariga muvofiq mahsulotni taqsimlash to’g’risidagi buyurtmalarda nazarda tutilgan hollarda shunday korxonalar olib chiqib ketadigan o’zlari ishlab chiqargan
tovarlarning ayrim turlariga nisbatan ilgari to’langan bojni qaytarish, boj stavkasini kamaytirish va alohida hollarda bojdan ozod qilish kabi tarif imtiyozlari berilishiga yo’l qo’yilgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 26 avgustdagi PF-1831-sonli «Xorijiy sarmoyalari bo’lgan korxonalar ishlab chiqaradigan mahsulot eksportini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi Farmoniga binoan - o’zi ishlab chiqargan mahsulotga eksport boj to’lovlari bekor qilingan. Eksport ichki bozordagi narxlardan pastroq narxlarda amalga oshirilgan taqdirda ular uchun soliqqa tortiladigan baza eksport mahsulotini sotishning amaldagi narxidan kelib chiqqan holda hisob-kitob qilinadi.
Auditor o’zida ishlab chiqargan mahsulotini haqiqatda shunday ekanligini aniqlashi zarur bo’ladi. Buning uchun bunday mahsulot quyidagi talablarga javob berishi kerak:
korxonada shunday faoliyat bilan shug’ullanish uchun maxsus ruxsatnoma bo’lishi
kerak;
moddiy va moliyaviy resurslar sifatida shaxsiy aylanma mablag’lari va asosiy vositalardan foydalanish, ilg’or texnologiyani ishlatish va bular, albatta, auditor tomonidan tasdiqlanishi kerak.
Imtiyozlar berishda quyidagi investitsiyalar hisobga olinadi:
chet el investorlarining korxona nizom kapitaliga qilgan ulushi;
chet el kreditlari, ya’ni korxonaga kapital qo’yilma sifatida berilsa;
mahsulot ishlab chiqarish loyihasi bo’yicha korxona tomonidan mazkur loyihaga reinvestitsiya qilinadigan foyda.
Kapital qo’yilmalar qoplanish davrini quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
|
| |
