|
MAVZU. AUDITORLIK TEKSHIRUVI NATIJALARI BO’YICHA AUDITORLIK
|
| bet | 160/211 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 13,28 Mb. | | #242509 |
Bog'liq Amaliy auditMAVZU. AUDITORLIK TEKSHIRUVI NATIJALARI BO’YICHA AUDITORLIK HISOBOTI VA XULOSASINI TAYYORLASH
Audit natijalarini umumlashtirish
Auditorlik hisobotini va xulosasini shakllantirish audit rejasi va dasturining barcha bo`limlari bo`yicha o`tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalarini umumlashtirish va baholash jarayonida vujudga keladi.
Audit natijalarini baholash ishlari asosan quyidagilarni o`z ichiga oladi:
ishchi hujjatlarni sharhlash va yakuniy ishchi hujjatlarni tayyorlash;
aniqlangan kamchiliklarning jiddiylik darajasini baholash;
auditorlik dalillarning yetarliligini baholash;
faoliyat ko`rsatayotgan korxona prinsipi bilan bog`liq omillarni baholash;
buxgalteriya hisobotidagi axborotlarni taqdim qilish va bayon qilish;
hisobot tuzilganidan so`ng sodir bo`lgan hodisalarni baholash;
tekshiruv natijalari bo`yicha auditorning mijoz-korxona rahbariyatiga taqdim qiladigan yozma axborotini tuzish;
auditorlik hisoboti va xulosasini tuzish.
Auditorlik tekshiruvi o`tkazish mobaynida asosan tekshirilayotgan xojalik yurituvchi subyektning dastlabki hujjatlari, hisob registrlari va hisobotlarida aks ettirilgan haqiqiy axborotlar tahlil qilinadi va baholanadi. Faqat ayrim hollardagina auditorlar taxmin va hisob-kitoblarga asoslangan moliyaviy axborotlarni baholaydilar.
Ta'kidlash joizki, tekshiruv natijalari va xojalik yurituvchi subyekt mutaxassislarining hisob-kitoblarini baholashda auditorlar ma'lum darajada professional ehtiyotkorlikka rioya qilishlari zarur.
Auditor quyidagi hollardagi kabi, katta nomuvofiqliklar mavjudligini ko`rsatuvchi holatlarni obyektiv baholashi zarur:
xojalik yurituvchi subyekt xodimlariga ma'lum bo`lgan, ammo auditor tomonidan ochilmagan xatolarni aniqlash faktlari;
tekshiruv uchun zarur bo`lgan, auditorga o`z vaqtida taqdim qilinmagan dastlabki hujjatlar yoki ma'lumotlarga doir xojalik muomalalari;
mutaxassislarning hisob-kitoblaridagi nomuvofiqliklar;
inventarizatsiya natijasida aniqlanib dalolatnoma va taqqoslash vedomostlari bilan rasmiylashtirilgan, lekin yetarli darajada tahlil qilinmagan va tuzatilmagan katta tafovutlar;
katta tafovutlarning tasdiqlanmaganligi va auditor so`rovlariga kutilgan javobgar olinmaganligi;
tekshiruv uchun tanlab olingan, zarur dastlabki hujjatlar yoki tegishli ruxsat etuvchi ko`rsatmalar taqdim qilinmagan xojalik muomalalari.
Auditor to`plangan dalillar yetarliligini baholashda ushbu holatlar aniqlangan bosqichni (rejalashtirish, audit o`tkazish) hisobga olishi kerak. Shuningdek, katta xatolar xatarini dastlabki baholash va tekshirish rejalari ham e'tiborga olinishi lozim.
Agar bunday holatlar rejalashtirish bosqichida aniqlangan va hisobga olingan bo`lsa, unda auditor to`plangan dalillarning yetarliligiga va
rejalashtirilgan hamda qo`shimcha auditorlik amallarini bajarishning maqsadga muvofiqligiga baho berishi zarur.
Auditorlik tekshiruvining asosiy bosqichlarini o`tkazish natijalari audit o`tkazishdan qo`yilgan maqsadga erishilganlik darajasini baholagan holda auditorning ishchi hujjatlarida qayd qilinishi lozim. Masalan, audit o`tkazish dasturining «Debitor va kreditor qarzlarni tekshirish» bo`limi bo`yicha o`tkazilgan audit natijalarini baholashda quyidagi auditorlik amallarini tahlil qilish va baholash maqsadga muvofiq:
Keyingi pul kirimlari va tegishli schyotlar qoldiqlaridan to`langan to`lovlarga doir dastlabki hujjatlarni tekshirish. Auditorlar odatda buxgalteriya balansi tuzilgandan keyingi to audit o`tkazilgan oxirgi kunga qadar amalga oshirilgan to`lovlarni ham tekshiradi. Bu tekshiruv natijalari hisob ma'lumotlarining ishonchliligini joriy majburiyatlarni balansda aks ettirishning to`liqligi va haqqoniyligi nuqtai nazaridan baholashga imkon beradi. Ushbu amallarni bajarish natijasida joriy majburiyatlar to`liq va haqqoniy aks ettirilganligi to`g`risida olingan dalillar, buxgalteriya hisoboti tuzilganidan so`ng to`langan qarzlarga nisbatan yetarli darajada deb baholanishi mumkin. Shundan so`ng auditor to`lovi tasdiqlanmagan qarzlar summalarining katta-kichikligini baholaydi. Schyotlarni buxgalteriya hisoboti tuzilganidan so`ng tayyorlangan moddiy javobgar shaxslar hisobotlari bilan, hisob ma'lumotlari bo`yicha qoldiqlar bilan solishtirish. Buxgalteriya hisoboti tuzilgan kundan oldin olingan barcha schyotlar (yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko`rsatilgan xizmatlar uchun) joriy davrdagi hisobda va shu davr uchun tuzilgan hisobotda aks ettirilishi kerak. Shuning uchun buxgalteriya balansi tuzilgan sanadan so`ng tayyorlangan materiallar harakati to`g`risidagi hisobotlar va schyotlardagi sanalar, mulklar va majburiyatlarning balansda to`g`ri aks ettirilganligini tekshirish maqsadida
taqqoslanishi maqsadga muvofiq.
Mavjud qoldiqlarni schyot-fakturalar ma'lumotlari, moddiy javobgar shaxslar hisobotlari va to`lov hujjatlari bilan solishtirish. Agar debitor va kreditor qarzlarning miqdori xojalik yurituvchi subyekt moliyaviy ahvoli uchun sezilarli darajada bo`lsa, auditorlar hisobga olishning to`g`riligi va aniqligini tekshirishi, shuningdek, hisob ma'lumotlari bo`yicha majburiyatlarning oshirib ko`rsatilmaganligini aniqlashlari lozim. Bu holda dastlabki hujjatlar ma'lumotlari analitik hisob registrlari (jurnallar, oborot yoki saldo vedomostlari) da aks ettirilgan axborotlar bilan, oldin eng katta qoldiqlilaridan boshlab (chunki ular bo`yicha oshirib ko`rsatish ehtimoli ko`proq) solishtiriladi. Olingan ma'lumotlar bo`yicha hisob yozuvlarida (masalan, bitta schyotni hisob registrida ikki marta aks ettirish va shunga o`xshash) majburiyatlar debitor va kreditor qarzlar) oshirib ko`rsatilish holatlarining katta-kichikligini baholash zarur.
Mol yetkazib beruvchilar va boshqa kontragentlar bilan hisob-kitoblarni tasdiqlash. Audit o`tkazish mobaynida bunday tasdiqni olish majburiy emas. Lekin, ushbu amal ko`pchilik hollarda katta naf keltirishi mumkin. Masalan, mol yetkazib beruvchilardan olingan javoblar quyidagilarni tasdiqlash uchun ishlatilishi mumkin:
mol yetkazib beruvchilar bo`yicha debitor qarzlar ularning asosli da'vosi hisoblanadi;
buxgalteriya hisobi ma'lumotlari mol yetkazib beruvchilarga barcha mavjud qarzlarni o`zida aks ettiradi;
sotib olingan moddiy resurslar, ko`rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar tegishli hisobot davrida aks ettirilgan. Bunda audit o`tkazish mobaynida kontragentlardan tasdig`ini olish zarurligi to`g`risida guvohlik beradigan omillarni belgilab qo`yish kerak: haridlarni ichki nazorat tizimining bo`shligi; moliyaviy muammolar; tovar-moddiy qiymatliklar bo`yicha qoldiqlar chiqarishda yoki qarzdorlarni tekshirishda yo`l qo`yilgan xatolar to`g`risidagi faktlar; bir necha mol yetkazib beruvchilardan qilingan katta haridlar; haridlar to`g`risidagi hisobot buxgalteriya balansini tuzish sanasiga tayyorlanmagan. Tasdiqlash ishlarining natijalarini umumlashtirib, eng avvalo, ularning ishonchliligini baholash zarur. Bunda qarzlarning yozma va og`zaki shaklda tasdiqlangan miqdori va ahamiyatliligi baholanadi.
Yozma shaklda olingan dalil-isbotlarni eng ishonchli deb tan olish qabul qilingan. Yozma tasdiqlarning ishonchliligi ularning to`g`ri rasmiylashtirilishiga bog`liq. Tasdiqlar ishonchliligining tahlilidan kelib chiqib, tasdiqlangan va tasdiqlanmagan summalarning katta-kichikligi, shuningdek majburiyatlarning ishonchliligi to`g`risida auditor fikrini shakllantirish uchun olingan dalillar yetarliligi baholanadi.
Debitor va kreditor qarzlar analitik hisobi ma'lumotlarining tengligini tekshirish. Dastlabki hujjatlarni tekshirib chekish yoki debitor va kreditor qarzlar tasdig`ini olish munosabati bilan auditorlar hisob-kitoblarni hisobga oladigan analitik hisob registrlarini tekshirib chiqishi, hamda ularni Bosh daftar ma'lumotlari bilan taqqoslashi lozim. Hisob-kitob muomalalari hisobga olinadigan schyotlarni tahlil qilishda quyidagilar aniqlanishi mumkin:
mol yetkazib beruvchilar schyotlari bo`yicha debet qoldiqlar;
mansabdor shaxslar, direktorlar, raislar, shuba va tobe korxonalarga va boshqa o`zaro bog`liq tomonlardan qarzlar summalari;
mol yetkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblarga doir haddan tashqari katta tuzatishlar;
da'vo muddati o`tib ketgan yoki o`tayotgan to`lanmay qolgan schyot- fakturalar.
Barcha belgi qo`yilgan summalar yakuniy ishchi hujjatlarini tayyorlashda tahlil qilinishi va hisobga olinishi lozim. Ushbu ishlarning natijalarini boshqa olingan dalillar bilan taqqoslash maqsadga muvofiq. Masalan, da'vo muddati o`tib ketayotgan to`lanmay qolgan schyotlar va mol yetkazib beruvchilar bilan hisob- kitoblar bo`yicha debet qoldiqlarining aniqlangan summalariga malumotlar muvofiqligi to`g`risida tasdiq olinishi mumkin. Bu holda auditor analitik hisob malumotlarining ishonchliligi haqida yetarli dalillarga ega bo`ladi. Agarda olingan tasdiqlar natijalariga ko`ra kontragentda bunday qarzdorlikning yo`qligi aniqlansa, u holda auditor analitik hisob malumotlarini ishonchsiz deb baholashi mumkin.
Analitik hisob registrlari malumotlarini bosh daftar bilan taqqoslash mijoz tomonidan vaqti-vaqti bilan o`tkaziladigan nazorat tartibi bo`lib hisoblanadi.
Qoidaga ko`ra, auditorlar qilingan taqqoslashlarni, aniqlangan g`ayri oddiy summalarni tahlil qiladi, jami summalarni qayta jamlab chiqadi.
|
| |
