|
-rasm. Bugungi kunda oilaviy ajrimlarning sabablarini qanday sabablarda kо‘rasiz?
|
| bet | 12/27 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 1,57 Mb. | | #261361 |
Bog'liq Avtoreferat Rayhon Rahimova3-rasm. Bugungi kunda oilaviy ajrimlarning sabablarini qanday sabablarda kо‘rasiz?
Sо‘rovimiz ishtirokchilariga “Bugungi kunda oilaviy ajrimlarning sabablarini qanday sabablarda kо‘rasiz?” savoli bilan murojat qildik va ular quyidagicha javob berishdi: “О‘zaro hurmatsizlik — 43%, “Savodsizlikda” deya 35,1% respondent, “Iqtisodiy qiyinchilikda”degan javobga 32,2% respondent, “Urf odatlarni va qadriyatlarni mensimaslik” — 26,2%, "Internetning salbiy jihatlarida” — 22,6% “Tajribaning yо‘qligi” deya 19,1% , degan javoblar belgilangan.
Bundan ko‘rinib turibdiki, oilalardagi axloqiy muhitning barqarorligi uchun o‘zaro hurmat muhim. Huquqiy savodxonlik,ma’naviy axloqiy yetuklik darajasi ham asosiy rol o‘ynaydi.
Kuzatuvlarimizga ko‘ra, bugungi kunda, ajrashishdan so‘ng bolalarning ta’minoti asosan, to‘liq onasining zimmasiga o‘tadi. Ota uchun esa nafaqat ayoli, balki farzandlari ham «sobiq»lik maqomini egallaydi. Endi ular undan uzoqda, «yomon» onasining qo‘lida, demak o‘sha ona boqib olsin, degan tushuncha bilan uyalmay, boshqa yangi hayot qurishni ko‘zlab yurgan odamlar oramizda oz emas. Bolaning ma’naviy holati u yoqda tursin, moddiy ehtiyojlari ham ta’minlanmaydi. Sud tomonidan undiriladigan aliment ham mutasaddi tashkilotlarning majburlovlari bilan, javobgarlikka tortilmaslik uchun to‘lanadi. Bizning fikrimizcha axloqiy madaniyatning asosi bo‘lgan insoniylik, mardlik fazilatlarini o‘zlashtirgan odam bolalarini moddiy va ma’naviy aziyat chekishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Ushbu bobda tadqiqotchi tomonidan “О‘zbekistonda oila axloqiy madaniyatini shakllantirishning ijtimoiy-falsafiy omillari” mavzusida Viloyatlar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, hamda Toshkent shahrida 826 nafar respodentlar orasida o‘tkazilgan sosiologik so‘rovnoma natijalarining tahlili bayon qilingan. 4- Rasm. Oilaviy munosabatlar barqaror bо‘lishiga ta’sir qiladigan asosiy sabablar?
Savoliga (Respondent Eng muhim deb hisoblagan javoblardan 5 tagacha belgilashi mumkin)ligi qayd etildi va quyidagicha natija bо‘ldi.
Oilaviy munosabatlar barqaror bо‘lishiga ta’sir qiladigan asosiy sabablar? Savoliga (Respondent Eng muhim deb hisoblagan javoblardan 5 tagacha belgilashi mumkin)ligi qayd etildi va quyidagicha natija bо‘ldi. O‘zaro hurmatga 75,8%, Ota-Onaning ahilligiga 48,8%, Sevgiga 46,4%, Ma’naviy-axloqiy yetuklikga 42,6% Farzand tarbiyasiga 42,1%, Moddiy ta’minotga 41,9%, Diniy e’tiqodga 35,2%, Urf-odatlar va qadriyatlarga 29,5%, Itoatkorlikga 24,1%, respondentlar ovoz bergan. Bundan ko‘rinib turibdiki axloqning ma’lum bir ko‘rinishi bo‘lgan o‘zaro hurmat, ota-onaning ahilligi, sevgi tushunchalari o‘zbek oilalarida asosiy qadriyat sifatida saqlanib qolmoqda.
Bu oilalar farovonligi va kelajak istiqbollari uchun uzoq muddatli ta'sir ko'rsatadi.
Tadqiqotchining ta’kidlashicha, so‘rovnomalar, olib borilgan boshqa tadqiqot, tajriba hamda ilmiy xulosalar bilan oilalarda kechadigan axloqiy madaniyatini birdaniga shakllantirish qiyin. Ammo odamlarning hayotiy tajribalari, ko‘rgan bilganlari, oila axloqiy madniyatini shakllantirishga doir taklif va tavsiyalari orqali olimlar va tadqiqotchilar kelajakda oilalarda axloq borasidagi qarashlarning ijobiy tomonga o‘zgarishi va shakllanishi hamda oilalar mustahkamligi yuzasidan o‘z tavsiyalarini ishlab chiqishlari, kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oilaviy muammolarning oldini olishlari, ayrim ayrim oilalardagi oila a’zolarining bir-biriga va yoxud, ularning farzandlariga bo‘lgan salbiy munosabatni o‘zgartirishlari orqali baxtli va axloqiy jihatdan yetuk oilalar shakllanishiga ta’sir qilish mumkin.
XULOSA
Tadqiqot natijalari quyidagi xulosalarga olib keldi:
1. Hozirgi davrimizda yuz berayotgan hodisalar va jamiyat hayotining insonparvarlik ruhida aks yetishi asrlar davomida odamlar о‘rtasida shakllangan va barqaror bо‘lib kelgan muloqot qoidalarining buzilishidan tashvish va xavotir bejiz emasligini kо‘rsatadi. Shu munosabat bilan, oilaviy muammoni hal qilish simptomatikdir. Individual idrok va jamoatchilik ongida “oila” atamasi о‘zining gumanistik va tajribaga bog‘liq ma’nosi bilan farqlanadi. Ushbu atamaning nazariy tushunchasi, kо‘plab ilmiy va publisistik maqolalarga qaramay, о‘zining noaniqligi bilan ajralib turadi.
2. Ma’lumki, oila masalalari ta’lim va fanni tashkil etish, jamiyatda sog‘lom turmush tarzini amalga oshirish uchun shart-sharoitlarni amalga oshirish bilan bog‘liq keng kо‘lamli muammolarga ta’sir qiladi. Oila ijtimoiy jamiyat va ijtimoiy munosabatlarning birlamchi tarixiy shakllaridan biri bо‘lib, jamiyatning miniatyura shaklini ifodalaydi. Shuning uchun ham jamiyatda sodir bо‘layotgan barcha jarayonlar, nizolar oilada о‘z aksini topib, oilaning shakllanishi va rivojlanishi xususiyatlarini о‘rganishda katta qiyinchiliklarga duch keladi.
3. Oila rivojlanishning turli tarixiy bosqichlarida о‘ziga xos xususiyatlarga ega edi. Jamiyat rivojlanishining zamonaviy bosqichida oila er-xotin, bolalar va ota-onalar, qarindoshlar о‘rtasidagi munosabatlar tizimining о‘zgaruvchan shakllarini aks ettiradi.
4. Zamonaviy jamiyatlarda kattalar yangi texnik yutuqlar bilan kelisha olmaydi. Kattalar tomonidan bolalarga о‘tkazilayotgan an’anaviy ta’lim usullarini yangi shakllangan jamiyatda oqlab bо‘lmaydi. Biroq, bolalar yangi muhitga moslasha olmaydigan ota-onalarning tarbiyalash usullaridan voz kechishlarini qadrlaydigan haqiqat sifatida qabul qilib bо‘lmaydi. Chunki bunday jamiyat odob-axloq meyorlaridan yiroq bо‘lib, о‘sib kelayotgan avlod jamiyat bilan hamnafas bо‘lishga majbur bо‘lgani uchun о‘zining milliy axloqiy xususiyatlarini, milliy о‘zligini unutib qо‘yadi, bu esa jamiyatda о‘ziga xos tajovuzkorlikni keltirib chiqaradi. Sо‘nggi paytlarda jinoyat statistik ma’lumotlari oila-maishiy sharoitda kо‘proq jinoyat sodir etilayotgani, bolalarning ota-onasiga tan jarohati yetkazishi, ota-onalar esa о‘z farzandlariga nisbatan jinoyat sodir etayotganini kо‘rsatmoqda. Bularning barchasiga yosh va keksa avlod о‘rtasidagi nomutanosiblik sabab bо‘lmoqda. Shubhasiz, ota-ona va qarindoshlik munosabatlari biologik va ijtimoiy xususiyatga ega bо‘lgan oilaviy munosabatlarning о‘ziga xos shakllari bо‘lib, bu oila-nikoh munosabatlarining shakllanishida madaniyatning roli haqida gapirishga asos beradi.
5. Oila tushunchasi inson uchun ham, jamiyat uchun ham muhimdir. Nikohga kirish uni saqlab qolishdan osonroqdir. Barcha nikohlar о‘rnatilganda muvaffaqiyatli deb hisoblanishi mumkin, ammo birgalikda hayot boshlangandan sо‘ng, bir qator qiyinchiliklar yuzaga keladi. Bir vaqtning о‘zida ota-ona bо‘lish, bir umrlik ota-ona bо‘lishdan osonroqdir. Oiladagi muammolardan biri bu ayollar va erkaklar о‘rtasidagi gender bо‘linishi bо‘lib, u faoliyatning samarali taqsimlanishi va ijtimoiy rol turlarini tashkil qiladi.
6. О‘zbekistondagi gender muammolarining ahvoli va dinamikasini о‘rganar ekanmiz, sо‘nggi yillarda О‘zbekiston Respublikasida xotin-qizlarning ijtimoiy funksiyalari va ijtimoiy faolligi shakllarida sezilarli о‘zgarishlar va yangilanishlar rо‘y berayotgani inkor etib bо‘lmaydigan haqiqat ekanligini qayd etishimiz mumkin. Bugungi kunda mamlakatimizda xotin-qizlar masalalari bilan shug‘ullanuvchi о‘nlab tuzilmalar, nodavlat notijorat tashkilotlari rasman faoliyat kо‘rsatmoqda. Biroq, androsentrizm О‘zbekiston madaniyatida о‘zining hukmron mavqeini saqlab qoladi. Bu gender assimetriyasi, an’anaviy standartlashtirilgan g‘oyalar - gender stereotiplari saqlanishini ta’minlaydi. Bu holat mamlakatimizda gender taraqqiyoti yо‘lida ijtimoiy institutlar, jumladan, ta’lim tizimi oldida ham katta ishlarni amalga oshirish zarurligidan dalolat beradi. Ta’lim tizimini rivojlantirmasdan turib, butun zamonaviy jamiyat va uning alohida institutlarini har tomonlama rivojlantirish mumkin emas. Ma’lumki, mamlakatimizda keyingi yillarda davlat va nodavlat ta’lim muassasalarining keng tarmog‘i tashkil etildi. О‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi ushbu muassasalarda ayollarning erkaklar bilan teng huquqli bilim olishini ta’minlaydi.
7. Zamonaviy oilalar ko'pincha irqi, etnik kelib chiqishi, dini, jinsiy orientatsiyasi va oila tuzilishi jihatidan xilma-xillikni qabul qiladi. Ular barcha a'zolar o'zlarini qadrli va qo'llab-quvvatlanayotganini his qiladigan muhitni yaratib, farqlarni qo'shish, hurmat qilish va qabul qilishni birinchi o'ringa qo'yadilar. Aloqa qobiliyatlari va hissiy intellekt zamonaviy oilaviy madaniyatning markazidir. Oilalar ochiq, halol va hurmatli muloqotni birinchi o'ringa qo'yadi, a'zolar o'rtasida hissiy ifoda, hamdardlik va tushunishni rivojlantiradi.
8. Zamonaviy oilalar an'anaviy gender rollari va me'yorlariga qarshi kurashadi, gender tengligi va rollarning moslashuvchanligini ta'minlaydi. Ular g'amxo'rlik, uy vazifalari va qarorlar qabul qilishda umumiy mas'uliyatga intiladi, barcha a'zolarga o'z qiziqishlari va intilishlarini amalga oshirish uchun imkoniyatlar yaratadi.
9. Ish va oilaviy hayotni muvozanatlash zamonaviy oilalar uchun ustuvor vazifadir. Ular birgalikda o'tkaziladigan sifatli vaqt, bo'sh vaqtni o'tkazish va o'z-o'ziga g'amxo'rlik qilish muhimligini tan olgan holda, individual va jamoaviy farovonlikni qo'llab-quvvatlovchi muhit yaratishga intiladi.
10. Zamonaviy oilalar texnologiya va ommaviy axborot vositalari tomonidan taqdim etilgan qiyinchiliklar va imkoniyatlardan foydalanadilar. Ular mediasavodxonlik ko'nikmalarini va texnologiyadan oqilona foydalanishni, sog'lom munosabatlarni saqlash va oilada mazmunli aloqalarni mustahkamlash uchun chegaralarni o'rnatishni targ'ib qiladi.
11. Zamonaviy oilalar halollik, halollik, mehr-shafqat va mas'uliyat kabi asosiy qadriyatlarni qo'llab-quvvatlaydi. Ular a'zolar o'rtasida tanqidiy fikrlash va axloqiy rivojlanishni rag'batlantiradigan axloqiy dilemmalar va qarorlar qabul qilish haqida munozaralarda qatnashadilar. Zamonaviy oilaviy madaniyatda ta'lim juda qadrlanadi. Oila a'zolar o'rtasida qiziqish, ijodkorlik va intellektual o'sishni rag'batlantiradigan akademik yutuqlar va umrbod ta'limni qo'llab-quvvatlaydi.
12. Zamonaviy oilalar jamiyat ishtiroki va ijtimoiy mas'uliyat muhimligini tan oladilar. Ular ko‘ngillilar faoliyatida, targ‘ibot ishlarida va xayriya ishlarida ishtirok etib, o‘z a’zolarida hamdardlik va ijtimoiy ongni singdiradi. Zamonaviy oilalar turli qiyinchiliklar va o'zgarishlarga duch kelishadi, ular chidamlilik va moslashuvchanlikni talab qiladi. Ular o'tish va qiyinchiliklarni samarali boshqarish uchun muammolarni hal qilish, moslashuvchanlik va engish mexanizmlari kabi chidamlilik ko'nikmalarini rivojlantiradilar.
13. Zamonaviy oilalar rishtalarni mustahkamlaydigan va umumiy xotiralarni yaratadigan mazmunli marosim va an'analarni yaratadi. Bayramlarni nishonlash, maxsus voqealarni nishonlash yoki muntazam oilaviy tartiblarni o'rnatish bo'ladimi, bu marosimlar tegishlilik va aloqa tuyg'usini kuchaytiradi. Ushbu model zamonaviy oila madaniyatining ko'p qirrali xususiyatini ta'kidlab, uning rivojlanayotgan dinamikasini va bugungi turli oilaviy sharoitlarda ijobiy munosabatlar, farovonlik va qadriyatlarni rivojlantirish muhimligini kо‘rsatadi.
Ushbu xulosalar asosida dissertasiya natijalaridan foydalanish bо‘yicha quyidagi tavsiyalar ishlab chiqilgan:
Bugungi kunda oila axloqiy madaniyatini yuksaltirish omilning mohiyatini teran anglash, uni yuksaltirishdagi ma’naviy-tarbiyaviy jarayonlar uzviyligini ta’minlash uchun mahalliy hokimliklar, ma’naviyat targ‘iboti markazlari qoshida oila maktabi monitoringini olib borish bо‘limlarini tashkil etish maqsadga muvofiq;
Ommaviy axborot vositalarining aholi turli ijtimoiy qatlamlariga differensial yondashgan holda “О‘zbek oilasining axloqiy madaniyati: muammo va istiqboli”, “Sharqona oila etikasi”, “Islomda oilaviy tarbiya asoslari” kabi ruknlar tayyorlash, mahallalarda jamoatchilik asosida olim, mutaxassislarni jalb etish bilan doimiy faoliyat yuritadigan va ma’naviy-axloqiy tarbiyaga yо‘naltirilgan “Namunali yosh oila targ‘ibotchilari” klublari tashkil etish zarur;
Bugungi kunda oila axloqiy madaniyatini yuksaltirishga yо‘naltirilgan О‘zbekiston televideniesida ijtimoiy-falsafiy, ma’naviy-axloqiy mavzulardagi kо‘rsatuvlarni kо‘paytirish, kо‘ngilochar filmlar namoyishi vaqtida oilaviy tarbiyani yuksaltirish mazmundagi g‘oyalarni targ‘ib qiluvchi roliklarni kiritish muhim ahamiyatga ega;
Internet tarmog‘ida о‘zbek oilasining yuksak axloqiy qadriyatlarini aks ettiruvchi maxsus veb sahifa va elektron manzil ochib, unda bugungi kun yoshlarining intilishlari hamda qiziqishlari haqidagi ma’lumotlar bazasini yaratish g‘oyatda muhim.
Yoshlarning oila madaniyatini yuksaltirishdagi faolligi, ma’naviy-axloqiy pozisiyasini aniqlash uchun reja asosida sosiologik tadqiqotlar о‘tkazish muhim ahamiyatga ega.
Umuman olganda, bugungi kunda yosh о‘zbek oilalarida axloqiy madaniyatni yuksaltirish bilan bog‘liq masalalarni falsafiy nuqtai-nazardan tahlil etishni chuqurlashtirish va olinayotgan ilmiy natijalarning amaliy tatbiqini tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yish ma’naviy yuksalish va barqaror taraqqiyotni ta’minlashning zarur sharti ekanligini kо‘rsatmoqda.
|
| |
