|
Andijon davlat un
|
| bet | 3/27 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 1,57 Mb. | | #261361 |
Bog'liq Avtoreferat Rayhon RahimovaA.A.EgamberdiyevIlmiy darajalar beruvchi ilmiy kengash qoshidagi ilmiy seminar raisi, falsafa fanlari doktori (DSc), professor
KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi)
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahonda oila madaniyatning asosi, shaxsni ijtimoiylashtirish, yosh avlodga ma’naviy-axloqiy qadriyatlar va an’analarni yetkazishda asosiy, hal qiluvchi tizimlardan biri hisoblanadi. Aynan oila jamiyatni doim barqaror holatda ushlab turadi, har qanday ijtimoiy-madaniy transformatsiyaga birinchi bо‘lib javob beradi. Oila - har bir inson ongining boshqa ma’naviy-axloqiy qadriyat yо‘nalishlari orasida an’anaviy ravishda yetakchi о‘rinni egallagan madaniy tushuncha. Bu barqarorlik va shaxsiy farovonlik bilan bog‘liq bо‘lgan oila axloqiy madaniyatining rivojlanganlik darajasiga asoslangan jarayon hisoblanadi. Oila о‘chog‘i nafaqat insonning mustahkam ittifoqi, balki yangi avlodlarning birlamchi ijtimoiylashuvi sodir bо‘ladigan, jamiyatning madaniy taraqqiyot asosini tashkil etuvchi maskandir.
Dunyoning bir qator ilmiy tadqiqot institutlari va ilmiy markazlarida zamonaviy oila va nikohning yangi shakllari, oilaviy qadriyatlar tizimining dekonstruksiyasi, an’anaviy va zamonaviy oila ma’naviy-axloqiy idealining aniq mezonlari, oilaning nafaqat ijtimoiy institut, balki odamlarning ma’naviy birligi sohasi sifatidagi inqirozining ontologik, aksiologik va madaniy asoslarini о‘rganishga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda. Shuningdek, ilmiy tadqiqot natijalari hozirgi sharoitda oila va nikoh muammolarini axloqiy madaniyat kategoriyasi bilan bog‘liq kontekstda tadqiq qilish zaruriyatini yuzaga keltirdi. Oilani ijtimoiy-madaniy voqelik bilan chambarchas bog‘liq holda kо‘rib chiqish zamonaviy jamiyatni rivojlantirishning yangi strategiyasini ishlab chiqish zamonaviy jamiyatda oilaning axloqiy tarbiya funksiyalarini yanada aniqroq aniqlash imkonini beradi. Zero, oila insondagi ma’naviy-axloqiy tarbiya me`yorlari, muloqot qobiliyati va inson hayotiy xulq-atvori modellari yaratilgan tarbiyaviy muhitni shakllantiruvchi maskandir. Oila inson borlig‘ining barcha ma’naviy-axloqiy va ijtimoiy-madaniy jabhalarini bog‘lovchi bо‘g‘ini, uning ichki va tashqi о‘ziga xosligining rishtasidir.
Respublikamizda so‘nggi yillarda oila axloqiy madaniyatining shakllanishiga oilaviy birliklar ichida qadriyatlar, e’tiqodlar va me`yorlarni shakllantiradigan turli ijtimoiy va falsafiy omillar bilan bog’liq islohotlarning ustuvor yo‘nalishlari belgilanib, zarur huquqiy-me’yoriy asoslari yaratildi. Oila axloqiy madaniyatini shakllantirishda madaniy va diniy an’analar muhim rol о‘ynaydi. Halollik, hurmat, rahm-shafqat kabi qadriyatlar kо‘pincha diniy ta’limotlar va madaniy amaliyotlardan kelib chiqadi. Axloqiy tarbiya, yempatiya va muloqotni birinchi о‘ringa qо‘ygan oilalar kuchli axloqiy madaniyatni rivojlantiradi. Globallashuvning kuchayishi madaniy almashinuvga olib keladi va yangi g‘oyalar va qadriyatlarni joriy yetish orqali oilaviy axloqiy madaniyatlarni ham boyitishi, ham salbiy ta`sir ostiga qо‘yishi mumkin bо‘lgan turli nuqtai nazarlarga ta’sir qiladi. Axloq nazariyalar (utilitarizm, deontologiya, fazilat yetikasi) kabilar oilada izchil axloqiy madaniyatni shakllantirishga hissa qо‘shishi mumkin. Ushbu ijtimoiy va falsafiy omillarni tushunish oila axloqiy madaniyatini ilmiy-amaliy ahamiyatni yanada oshiradi.
O'zbek oilalarida axloqiy madaniyatning rivojlanishiga turli omillar ta'sir ko'rsatadi, ularning aksariyati o'zbek jamiyatining an'analari, qadriyatlari va ijtimoiy tuzilmalarida chuqur ildiz otgan. O‘zbek oilalarida kattalarga hurmat, mehmondo‘stlik, halollik kabi an’anaviy qadriyatlar ko‘pincha qo‘llab-quvvatlanadi. Bu qadriyatlar bolalarga yoshligidan og‘zaki urf-odatlar, hikoyalar, oila ichidagi kundalik muloqotlar orqali singdiriladi. Islom dini o'zbek jamiyatida muhim rol o'ynaydi va diniy ta'limotlar ko'pincha oilalarda axloqiy qadriyatlar va xatti-harakatlarni shakllantiradi. Rahm-shafqat, xayr-ehson, adolat kabi tushunchalar diniy urf-odatlar va ta’limotlar orqali mustahkamlanadi. O'zbek madaniyatida katta oila odatda qadrlanadi va uy xo'jaliklari ko'pincha birga yashaydigan bir necha avlodlarni o'z ichiga oladi. Bu oilada o'zaro bog'liqlik, o'zaro yordam va mas'uliyat hissini rivojlantiradi. O'zbek oilalarida ota-ona tarbiyasi intizom, hurmat va itoatkorlikni ta'kidlab, hamda iliqlik va hissiy yordam ko'rsatadigan ulkan kuch hisoblanadi. Ota-onalar axloqiy xulq-atvorda namuna bo'lib xizmat qiladi, bolalar esa ota-onalarning harakatlarini kuzatish va taqlid qilish orqali o'zlashtiradilar. Axloqiy tarbiya bolalarni tarbiyalashning turli jihatlari, jumladan, rasmiy ta'lim, diniy ta'lim va oila va jamiyatdagi norasmiy ta'lim bilan birlashtirilgan. Bolalar axloqiy tamoyillarni avloddan-avlodga o'tib kelayotgan ertaklar, maqollar va o'gitlar orqali o'rganadilar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi
PF-60-son «2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida», 2020 yil 18 fevraldagi PF-5938-son «Jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish, mahalla institutini yanada qo‘llab-quvvatlash hamda oila va xotin-qizlar bilan ishlash tizimini yangi darajaga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida», 2022 yil 1 martdagi PF-81-son «Oila va xotin-qizlar bilan ishlash, mahalla va nuroniylarni qo‘llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida», 2022 yil 7 martdagi PF-87-son «Oila va xotin-qizlarni tizimli qo‘llab-quvvatlashga doir ishlarni yanada jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmonlari hamda 2020 yil 31 dekabrdagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 820-son «Oila institutini yanada rivojlantirish va yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash chora-tadbirlari to‘g‘risida», 2021 yil 26 martdagi PQ-5040-son «Ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida», 2022 yil 1 martdagi PQ-146-son «Oila va xotin-qizlar davlat qo‘mitasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida»gi qarori1 va mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu dissertatsiya ishi muayyan darajada xizmat qiladi.
|
| |
