AQSHda bahosi 16500 dollar. Bunday elektromobillar dunyoning ko‘plab
rivojlangan davlatlarida ishlab chiqarilmoqda. Ular ekologik jixatdan to‘liq
57
viloyatining Norin tumanida Xitoy bilan qo‘shma korxona faoliyat ko‘rsatmoqda.
Korxonada veloseped, Elektromotorli veloseped hamda mototsikllar ishlab
chiqarilmoqda. Elektromobillar uchun aloxida yoqilg‘i quyish shaxobchalari
bo‘lishini talab etmaydi. Ular yo‘lda
xarakatlanar ekan, zaryadi tugayotganini
bilgach, yo‘l yoqasida joylashgan ustunchadagi maxsus rezedka yordamida zaryad
qilib olaveradi.
58
Ekologik zararsiz kelajak mashinalaridan yana biri, Yaponiyada yaratilgan
bo‘lib, u vodorod yoqilg‘isi hisobiga harakatlanadi. Yaponiyaning “Toyota”
kompaniyasining “Mirai” vodorodli sedani birinchi vodorodli modeli bo‘lib, nomi
yapon tilidan “kelajak” deb tarjima qilinadi.
“Mirai” vodorod va kislorod o‘rtasidagi kimyoviy reaksiya natijasida quvvat
oladi. Bahosi, AQSHda 57500 dollar, Yaponiyada 61500 dollar turadi. Vodorod
yoqilg‘isi bilan harakatlanadigan mashinalar motorida vodorodni yonishidan sof
suv(N
2
O) hosil bo‘ladi. Shuning uchun ham ekologik zararsiz.
Yurtimizda AQSHning yirik motor ishlab chiqarish korxonasi “Genoral
motors” bilan hamkorlikda baquvvat motorlar ishlab chiqarilmoqda.
YAqin
kelajakda ushbu motor zavodidan baquvvat elektr motorlari ishlab chiqarilsa
ajabmas.
Yuqoridagilardan
kelib chiqib, shuni takidlash joizki har bir sohani ham
o‘ziga xos ekologik tomonlari mavjud. Yoqilg‘i quyish shaxobchalaridagi ekologik
holatlar qoniqarli emas. Bu sohada ham yangilanishlar bo‘lishi kerakligi yaqqol
ko‘rinib turibdi. Ko‘mir, neft, gaz kabi energiya resurslaridan foydalanishni
kamaytirish, ko‘proq muqobil energiya turlari bo‘lgan quyosh, shamol, vodorod va
boshqalardan unumli foydalanish zarurdir.
59
Hulosalar
1.Atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar, biologik organizmlar chiqarish,
unga fizikaviy omillarning zararli ta’sir ko‘rsatishi hamda atmosfera havosidan
foydalanishga doir ruxsatnomalarda nazarda tutilgan shartlar va talablarni buzish
bilan bog‘liq faoliyat mahalliy davlat hokimiyati organlari, O‘zbekiston
Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Sog‘liqni saqlash vazirligi
tomonidan ularning vakolat doirasi qabul qilgan qaroriga ko‘ra cheklanishi,
to‘xtatib qo‘yilishi, zararli ta’sir ko‘rsatish sabablarini
bartaraf etish mumkin
bo‘lmagan taqdirda esa tugatilishi mumkin. Ushbu choralar sanksiya xarakteriga
ega, chunki belgilangan talablarni buzilishi bilan bog‘liq, va ular ekologik huquqiy
javobgarlik choralaridir.
2.Antropogen aerozol zarrachalarining ko‘p to‘planishi shaxarlar yoki
sanoat rayonlari ustidagina emas, balki katta-katta hududlarda ham kuzatilib,
atmosferaning ifloslanish jarayoniga global xarakter bermoqda. Havo massalari
ularni paydo bo‘lgan joyidan juda uzoqlarga olib ketadi.
SHuni aytish kifoyaki,
bunday aerozollar hatto Arktika va Antarktikada, tog‘li viloyatlar muzliklari ustida
ham to‘planmokda. Bular o‘z navbatida quyosh radiatsiyasini ortishi natijasida
muzliklarning erishini tezlashtirib yuborishi mumkin. Atmosferada aerozol
changlarini ko‘payishi esa aksincha, quyoshdan keladigan radiatsiyani yutishi va
qaytarishi hisobiga kamaytirish va bu bilan planetar miqyosdagi iqlim
o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.
3.Benzinning detonatsiyaga chidamliligi unga
antidetonator deb ataluvchi
ba’zi bir moddalarni qo‘shish bilan oshirish mumkin. Masalan, tetraetil qo‘rg‘oshin
Pb(C
2
H
5
)
4
brometan va xlornaftalin bilan aralashmasidan (etil suyuqligi) 11
benzinga 3 ml qo‘shilsa uning oktan soni 70dan 90gacha ortadi, ammo etil
suyuqligi juda zaharli bo'lganligi hamda u qo‘shilgan benzin yonganida
qo‘rg‘oshinning zaharli birikmalari hosil bo‘lib, atrof- muhitni, atmosferani
zaharlashi sababli undan foydalanish keyingi yillarda qisqarib bormoqda.
60
4.Fan-texnika taraqqiyotini muhim kashfiyotlaridan biri transport bo‘lgani
hech kimga sir emas. Hozirgi kunda hayotni transportsiz tassavur qilib bo‘lmaydi.
Transport turlarini ko‘payib borishi esa insonlarning yashashida yanada qulaylik
paydo qiladi. Bunday vositalarni ko‘payib borishi yaxshi lekin ular hammasi ham
qandaydir energiya manbaii hisobiga
harakatlanishini hisobga olsak, u holda
bizning oldimizda kattalashib borayotgan ekologik muammoga duch kelamiz.
5.Neft, gaz, ko‘mir va boshqa energiya resurslari deyarli tugab boryapdi. Bu
masalani bir tarafi, ikkinchi tarafi esa energiya turlari bo‘yicha, transportlarni
energiya bilan taminlashga ixtisoslashgan shaxobchalar mavjud bo‘lib, ularning
bugungi kunda soni ortib bormoqda. Asosiy muammo ularning soni ortib
borishida.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, shuni takidlash joizki har bir sohani ham
o‘ziga xos ekologik tomonlari mavjud. Yoqilg‘i quyish shaxobchalaridagi ekologik
holatlar qoniqarli emas. Bu sohada ham yangilanishlar bo‘lishi kerakligi yaqqol
ko‘rinib turibdi. Ko‘mir, neft, gaz kabi energiya resurslaridan foydalanishni
kamaytirish, ko‘proq muqobil energiya turlari bo‘lgan quyosh, shamol, vodorod va
boshqalardan unumli foydalanish zarurdir.
