2. Atmosfera havosini muhofaza qilishning huquqiy chora-tadbirlari
Atmosfera havosini muhofaza qilishning huquqiy chora-tadbirlari
O‘zbekiston Respublikasining “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi
qonunida ko‘zda tutilgan. Ular inson hayoti hamda o‘simlik va hayvonot dunyosi
uchun qulay atmosfera havosini ta’minlashga qaratilgan. Atmosfera havosini
muhofaza qilishning huquqiy chora-tadbirlari tashkiliy, iqtisodiy va huquqiy
chora-tadbirlardan iborat bo‘lib, bular bir biri bilan chambarchas bog‘liqdir.
Atmosfera havosini muhofaza qilishda davlat boshqaruv organlarining tashkiliy
faoliyati (atmosfera havosi sifatini normativlash, atmosferaga zararli moddalar
chiqarish bo‘yicha ruxsatnomalar berish, atmosfera havosiga zararli ta’sir
ko‘rsatish ustidan davlat nazoratini olib borish va boshqalar) atmosfera havosiga
zararli ta’sirni oldini olishga qaratilgan.
Mazkur qonunda atmosfera havosiga zararli ta’sir ko‘rsatuvchi korxona,
tashkilot va muassasalarning quyidagi majburiy amalga oshiradigan tadbirlari
belgilangan: atmosfera havosiga chiqarilayotgan zararli moddalar, biologik
organizmlarning hisobini yuritish, tozalash inshootlaridan foydalanib, atmosfera
havosiga zararli moddalar chiqarish me’yorlariga rioya etish va boshqalar.
Atmosfera havosini muhofaza qilish sohasida standartlarni belgilash;
atmosfera havosi sifati normativlarini belgilash; atmosfera havosiga zararli ta’sir
ko‘rsatish va atmosfera havosidan foydalanish normativlarini hamda atmosfera
havosiga fizikaviy omillarning zararli ta’sir ko‘rsatishini tartibga solish va boshqa
usullar bilan atmosfera havosini muhofaza qilish amalga oshiriladi.
Atmosfera havosining holatini belgilovchi asosiy ko‘rsatkichlar standartlar
orqali belgilanadi. Inson uchun atmosfera havosini muhofaza qilish sohasidagi
standartlar (sanitariya normalari) O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash
10
vazirligi tomonidan, boshqa standartlar esa, O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni
muhofaza qilish davlat qo‘mitasi tomonidan tasdiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi hududida atmosfera havosining holatini baholash
uchun yagona normativlar belgilanadi. Bular atmosfera havosida ifloslantiruvchi
moddalar va biologik organizmlarning inson va atrof tabiiy muhit ob’ektlari uchun
yo‘l qo‘yiladigan darajadagi to‘plamlari, fizikaviy omillar atmosfera havosiga
akustik, elektromagnit, ionlashtiruvchi va boshqa xil zararli ta’sir ko‘rsatishning
inson va atrof tabiiy muhit ob’ektlari uchun yo‘l qo‘yiladigan darajalaridir. Ayrim
mintaqalar uchun inson salomatligi va alohida tabiiy ob’ektlarni muhofaza etish
maqsadida atmosfera havosining sifat normativlariga nisbatan oshirilgan talablar
belgilab qo‘yilishi mumkin.
Atmosfera havosiga zararli ta’sir ko‘rsatadigan har bir ob’ekt uchun
normativlar belgilanadi. Bular ikki turga bo‘linib: birinchidan, atmosfera havosiga
ifloslantiruvchi moddalar, biologik organizmlar chiqarishning normativlari,
ikkinchidan, unga fizikaviy omillarni zararli ta’sir ko‘rsatishining yo‘l
qo‘yiladigan doiradagi normativlari. Ushbu normativlar har bir ifloslantiruvchi
modda, biologik organizm va fizikaiy omil uchun belgilanadi. Atmosfera havosiga
doimiy manbalardan ifloslantiruvchi moddalar, biologik organizmlar chiqarishning
yo‘l qo‘yiladigan doiradagi normativlari va unga fizikaviy omillar zararli ta’sir
ko‘rsatishining yo‘l qo‘yiladigan normativlari korxona, muassasa, tashkilotlar
tomonidan ishlab chiqiladi hamda O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza
qilish davlat qo‘mitasi va O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi
tomonidan tasdiqlanadi.
Ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun atmosfera havosini iste’mol qilish
normativlari atmosfera havosining tabiiy tarkibi o‘zgarishiga olib kelmaydigan
darajada belgilanadi va ular korxona, muassasa, tashkilotlar tomonidan ishlab
chiqiladi hamda O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat
qo‘mitasi organi tomonidan tasdiqlanadi.
11
Ko‘chma manbalardan atmosfera havosiga zararli ta’sir ko‘rsatish
normativlari har bir ko‘chma manbasi turi bo‘yicha standartlar orqali belgilanadi.
Ushbu standartlar atmosfera havosiga transport va boshqa harakatlanuvchi
manbalarning ishlatilgan gazlardagi ifloslantiruvchi moddalar miqdori va zararli
fizikaviy omillari bo‘yicha tasdiqlanadi. Masalan, karbyurator dvigatelli
avtotransport uchun ularning chiqindi gazlaridagi uglerod oksidi miqdori bo‘yicha
belgilanadi. Bu ko‘rsatkich hamma karbyuratorli dvigatellar uchun yagona
hisoblanadi.
Doimiy ifloslantiruvchi manbalardan atmosfera havosiga ifloslantiruvchi
moddalar va biologik organizmlar chiqarish uchun hamda atmosfera havosini
iste’mol qilish uchun Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi tomonidan
beriladigan ruxsatnomaga asosan yo‘l qo‘yiladi.
Doimiy manbalardan atmosfera havosiga ifloslantiruvchi moddalarni
chiqaruvchi korxona, tashkilot, muassasalar tashkiliy xo‘jalik va texnik tadbirlarni
amalga oshirishi lozim. Zararli ta’sirni kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlarni
amalga oshirishlari, chiqindilarni tozalash uchun qurilma, asbob va uskunalarni
ishga yaroqli holda saqlab, ularni doimiy ishlatishga; atmosferaga chiqarilayotgan
zararli moddalar miqdori va sifatining hisobini yuritishga majburdirlar. Ushbu
korxonalar atmosfera havosiga zararli moddalar chiqarib tashlashi oqibatida
tuproq, suv va boshqa tabiiy resurslarga zararli ta’sir ko‘rsatmaslikni
ta’minlashlari shart. Avariya va noqulay meteorologik holatlar vujudga kelganda,
tegishli choralarni ko‘rishlari, xususan, atmosfera havosini muhofaza qilish
ustidan nazorat olib boruvchi organlarni ogohlantirish, ifloslanish sababini bartaraf
etishi hamda atmosferaga zararli ta’sir ko‘rsatishni to‘xtatishi lozim.
Atmosfera havosini muhofaza etishda davlat organlarining faoliyati katta
ahamiyatga ega. Atmosfera havosini muhofaza qilish sohasida davlat boshqaruvini
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Tabiatni muhofaza qilish davlat
12
qo‘mitasi, Sog‘liqni saqlash vazirligi va mahalliy hokimiyat organlari amalga
oshiradilar. Ushbu davlat organlari:
1) atmosfera havosining monitoringini, ya’ni kuzatuvini olib borib,
atmosfera havosining sifat ko‘rsatkichlari hisobini va iqlimning o‘zgarishi
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yig‘ib boradilar hamda atmosfera havosi holatining
o‘zgarishini oldindan taxmin qilishni olib boradilar;
2) atmosfera havosining sifatini belgilash maqsadida va uni muhofaza
qilish uchun normativ va standartlarni tasdiqlaydilar. Ushbu normativ va
standartlar orqali atmosfera havosining holati va uni muhofaza qilish
rejalashtiriladi;
3) atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar va biologik organizmlarni
chiqarib tashlashga ruxsat beradilar;
4) atmosferani muhofaza qilish sohasida yuridik va jismoniy shaxslar
ustidan davlat nazoratini olib boradilar.
Atmosfera havosini muhofaza qilish bo‘yicha davlat nazoratini Tabiatni
muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Sog‘liqni saqlash vazirligining sanitariya-
epidemiologik xizmati (atmosferaga zararli fizikaviy ta’sir ko‘rsatish ustidan) va
Ichki ishlar vazirligining avtomobil nazorat xizmati (avtotransportdan foydalanish
jarayonida atmosfera havosini ifloslantirish ustidan) amalga oshiradi. Mazkur
davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari atmosfera havosini muhofaza
qilish ustidan davlat nazoratini olib borganda, quyidagi huquqlarga ega:
ifloslantiruvchi manbalarni tekshirish maqsadida korxona, tashkilot va
muassasalarga moneliksiz kirish; tegishli qurilma va asbob-uskunalarning
ishlashini tekshirish; tegishli hujjatlar, shu jumladan zararli moddalar tashlash
kitoblari bilan tanishish; aniqlangan huquqbuzarliklarni to‘xtatish, ularning
oqibatlarini bartaraf etish hamda oldini olishga qaratilgan majburiy xarakterga ega
bo‘lgan ko‘rsatmalar berishga; korxona, sex, avtotransport vositalari, alohida
ob’ektlarning faoliyatini yoki ishlatilishini to‘xtatib turish; belgilangan tartibda
13
ma’muriy jazo choralarini qo‘llash hamda intizomiy yoki jinoiy javobgarlikka
tortish masalasini qo‘yishga va huquqbuzarlik oqibatida atrof tabiiy muhitga
etkazilgan zararni undirish bo‘yicha da’vo arizasini qo‘zg‘atish va boshqalar.
| 