| Nеft maxsulotlarining kimyoviy tarkibi
Neft maxsulotlari tarkibidagi barcha uglevodorodlarning kimyoviy strukturasi bo’yicha quyidagi 3 xil guruxga bo’linadi:
1. Parafin uglevodorodlar.
2. Naften uglevodorodlar.
3. Aromatik uglevodorodlar.
1. Parafin uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: CnH2n-2
Parafin uglevodorodlar neftning tarkibida asosan past temperaturada qaynaydigan(engil) fraktsiyalarda ko’proq bo’ladi. Bu uglevrdorodlarning birinchi 4 ta vakili 00S xaroratga va 0,1 MPa bosim ostida gaz holatida bo’ladi. Bularga: metan CH4, ètan S2N6, propan S3N8, butan S4N10 kiradi. Parafin uglevodorodlarining beshinchi vakili pentan S5N12 dan S16N34 vakiligacha suyuq holatda va S17N36 dan boshlab qattiq holatda bo’ladilar.
Parafin uglevodorodlar kimeviy strukturasiga qarab ikki xil guruxga bo’linadi:
- normal-parafin uglevodorodlar:
- izomer-parafin uglevodorodlar.
Normal parafin uglevodorodlarda uglerodlar va vodorod o’zaro to’g’ri zanjir orqali bog’langan bo’ladi. Masalan, oktan S8N18 ning kimeviy strukturasini ko’ramiz:
Н Н Н Н Н Н Н Н
Н С С С С С С С С Н
Н Н Н Н Н Н Н Н
Benzin tarkibida normal-parafin uglevodorodlarning bo’lishi maqsadga muvofiq èmas, chunki shunday uglevodorod bo’lgan yonilg’i dvigatelda yomon yonadi. Normal-parafin uglevodorodlar yuqori harorat ta’siriga beqaror bo’lib, tez oksidlanadi va detonatsion(portlab) yonishi tufayli tezyurar dizel yonilg’isining o’z-o’zidan alangalanish qobiliyatini oshiradi. Normal-parafin uglevodorodlarning qotish harorati yuqori bo’lgani uchun ular ko’proq yozgi sort dizel yonilg’i va moylarida ishlatiladi.
Izomer-parafin uglevodorodlar normal-parafin uglevodorodlarning izomerlari hisoblanadi. Ular turli-tuman tarmoqlangan strukturalar hosil qiladi. Bitta oktanning kimyoviy formulasiga S8N18 izooktanlar deb ataluvchi 17 xil birikma javob beradi. Ularning tarkibidagi èlementlar bir xil bo’lsa ham, ular turli xil tuzilishga èga (molekulalarda atomlar turlicha joylashadi). Shuning uchun ham ularning kimyoviy va fizikaviy xossalari har xildir.
Masalan: 17 ta izooktandan biri 2,2,4-trimetilpentan deb ataluvchi birikma ko’yidagicha tuzilishiga èga:
Н Н
Н Н С Н Н Н С Н Н
Н С С С С С Н
Н Н С Н Н Н Н
Н
Izomer-parafin uglevodorodlar benzin tarkibida qancha ko’p bo’lsa, shuncha yonilg’i to’liq yonadi.
| 