Atmosferaga ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalarning dinamik ko’rsatgichlarini aniqlash

Atrof muhitag ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalarning dinamik ko’rsatgichlariga tashkillashgan manbalardan chiqayotgan chang, gaz, havo aralashmasi chiqish tezligi kiradi.

2.1 – jadval.

REI hisoblash uchun atmosferadagi ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalar ko’rsatgichlari.

№	Manbaa nomi	Balandligi m	Diametri m	Gaz chiqish tezligi m/sek	Gaz oqimi hajmi m3/sek	Gaz aralashmasi harorati 0C
1	2	3	4	5	6	7
1	RVS-700	10.2	0.35	0.31	0.03	25
2	RVS-700	10.2	0.35	0.31	0.03	25
3	RVS-100	5	0.25	0.12	0.006	25
4	RVS-100	5	0.25	0.12	0.006	25
5	RVS-100	5	0.25	0.12	0.006	25
6	RVS-700	10.2	0.35	0.002	0.0002	25
7	RVS-700	10.2	0.35	0.002	0.0002	25
8	RGS-50	2.5	0.15	0.00042	0.000008	25
9	RGS-50	2.5	0.15	0.0014	0.0008	25
10	RGS-50	2.5	0.15	0.00014	0.0008	25
11	RGS-50	2.5	0.15	0.00003	0.0000006	25
12	Benzin qabul qilish posti	2	0.5	2.2	0.431	25
13	Dizel yoqilg’isini qabul qilish posti	2	0.5	4	0.784	25
14	Lechki yoqilg’usini qabul qilish posti	2	0.5	4	0.784	25
15	Moy qabul qilish posti	2	0.5	4	0.784	25
16	Tarqatish posti	2	0.5	2.2	0.431	25
17	Tarqatish posti	2	0.5	4	0.784	25
18	Tarqatish posti	2	0.5	4	0.784	25
19	Qabul qilish posti	2	0.5	4	0.784	25
20	Qabul qilish posti	2	0.5	2.2		25
21	Qabul qilish posti	2	0.5	4	0.784	25
22	Qabul qilish posti	2	0.5	4	0.784	25
23	Qabul qiluvchi nasos	2	0.5	4	0.784	25
24	Tarqatuvchi nasos	2	0.5	2.2	0.431	25
25	Tarqatuvchi nasos	2	0.5	4	0.784	25
26	Tarqatuvchi nasos	2	0.5	4	0.784	2.5
27	Tarqatuvchi nasos	2	0.5	4	0.784	25
28	Neft tutgich	2	0.5	2.2	0.431	25
29	Qozonxona	18	0.5	1.37	0.00064	125
30	Payvandlash apparati	2	0.5	4	0.784	30
31	Ventletsiya	8	0.3	0.0032	0.00044	25

Gaz havo aralashmali chiqindi hajmi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Bu yerda : W – gaz havo aralashmasi chiqish tezligi m/sek

F – manba og’zi kesishish maydoni
2.4 Atmosferaga chiqayotgan ifloslantiruvchi moddalarni miqdorini hisoblash.

Har xil turdagi benzinni qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqadigan chiqindi hisobi.

Atmosferaga bir yilda chiqadigan uglevodorodlar miqdori maxsus ko’rsatmalardan foydalanib quyidagi formula orqali hisoblanadi:

G = ( n₁ + n₂ * T) * G_n *10^-3

Bu yerda : n₁ – neft maxsulotlarini qabul qilish saqlash va tarqatishda 1 oy ichida tabiiy yo’qotish me’yori ( mavsumlar davomida)

n₂ – 1 oydan ortiq saqlangandagi tabiiy yo’qotish.

T – saqlash muddati ( 1 oy ichida chiqariladi) agar 1 oydan kam saqlansa n₂=0 deb olinadi.

G_n – yil davomida rezervuarlarda qabul qilinadigan neft mazsulotlari miqdori.

Minimal chiqish ( g/sek) quyidagicha hisoblanadi:

Bu yerda: t – neft maxsulotlarini saqlash vaqti

Bug’ havo aralashmasi chiqishi quyidagicha aniqlanadi:

W=

Bu yerda: W – bug’ havo chiqish tezligi m/sek

V – vaqt birligida chiqayotgan bug’ havo aralashmasi hajmi m/sek

D – qopqoq diametric m

V ni toppish uchun V=W_sn: d_sn ifodadan foydalanadi.

Bu yerda d_sn – chiqarilayotgan ugevodarodlar zichligi, gr/m³ quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:

Bu yerda : W_sn chiqarilayotgan uglevodorodlarning molekulyar og’irligi, gr

P_sn - chiqarilayotgan uglevodorodlarning bosimi, mm sim. Ust

P₀ – atmosferadagi bosim, mm sim. Ust

t_sn - chiqarilayotgan uglevodorodlar harorati,

P_sn : P₀ =1; t_sn = 25

Qashqadaryo viloyati 4 iqlimiy zonaga kiradi. Atmosferaga chiqayotgan chiqindilar miqdorini har bir rezervuar uchun hisoblaymiz.

Har bir rezervuarga o’rtacha quyidagicha benzin tushgan

RVS – 700 m³ – 600 t

RVS – 700 m³ – 600 t

RVS – 100 m³ – 400 t

RVS – 100 m³ – 400 t

RVS – 100 m³ – 400 t

№ 1 manbaa

Manbaa ko’rsatgichlari

Balandligi H= 10.2 m

Diameri D= 0.35 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W=0.31 m/ sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.03 m³ /sek

Gaz havo aralashmasi harorati T=25

• 
  Kuz qish mavsumida 300 t benzin saqlagan
  
• 
  Bahor yoz mavsumida han 300 t
  
• 
  Neft maxsuloti zichligi 0.73 t/m³
  

1. 
   oydan ortiq saqlash muddati
   

qabul qilishdagi tabiiy yo’qotilish.

n₁ – 0.31 kg/t kuz qish mavsumi

n₂ – 0.52 kg/t bahor yoz mavsumi

1 oydan ortiq saqlangavda tabiiy yo’qolish me’yori

n₁ = 0.28 gr/kuz qish mavsumi

n₂ – 0.82 kg/ t bahor yoz mavsumi/

1 oy muddat olib tashlanganda saqlash muddati/

d =10- 1

Uglevodorodlarni chiqishini hisoblaymizkuz qish mavsumida benzin qabul qilish va saqlash

G₁ = 300 *( 0.31+0.28*9)*10^-3= 0.85 tn

Bahor kuz mavsumida

G₂ = 300*( 0.52+0.82*3)* 10^-3=2.37 tn

Ugkevodorodlarning umumiy chiqishi

G= G₁ + G₂ = 0.85+ 2.37= 3.22 tn

Bir martalik maksimal chiqish

W=3.22 *10⁶ ( 365 * 24 * 3600)= 0.102 gr/sek

Chiqarilayotgan uglevodorodlar zichligini hisoblaymiz. Benzinni molrkulyar oxirligi 82.2 gr

d_sn = ( 82.2: 22.4) *1 *273 : ( 273 +25)= 3.3617 gr/m³

vaqt birligidagi aralashma hajmi

V= 0.102 : 3.3617=0.03 m³/sek

Tezligi W= 4*0.03/3.14*0.35= 0.31 m/sek

№ 2.3.4.5. manbalar uchun ham hisob ishlari yuqoridagidek olib boriladi, natijalar jadvalga tushiriladi.

Dizel yoqilg’isini qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqadigan chiqindilar miqdori hisobi.

Atmosferaga chiqayotgan uglevodorodlarning yillik miqdori quyidagicha aniqlanadi:

G = V_yil * q t

Bu yerda : V_yil – yil davomida olinadigan neft maxsuloti miqdori.

yo’qotilayotgan uglevodorod miqdori qt=20*10^-6 m³

dizel yoqilg’isini o’rtacha yillik miqdori 3600 tonna shesita 700 m³ li rezervuarga qabul qilinadi.

RVS 700 m³ = 1800 t

RVS 700 m³ = 1800 t

№ 6 manba

Manba ko’rsatgichlari

Balandligi H= 10.2 m

Diametric D=0.35 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.002 m/sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.0002 m³/sek

Gaz havo aralashmasi harorati T = 25

Neft maxsuloti zichligi 0.808 t/ m³

Bu holda rezervuarlarga qabul qilinadigan maxsulot hajmi

V= 1800 * 0.808 = 2227.72 m³

Uglevodorodlarni bir birlik yo’qotilishi 20*10^-6 t/ m³

Uglevodorodlarni yillik chiqishi

G= 2227.72 * 20 *10^-6 =0.04 t/yil

W= 0.04 * 10^-6 : ( 8760 * 3600) gr/sek

Chiqarilayotgan uglevodorodlarni zichligi dizel yoqilg’isini molekulyar og’irligi 149.5 bo’lsa

d_sn = ( 149.5 : 22.4 ) *1 *273 : ( 273+25) =6.114 gr/ m³

Vaqt birligidagi aralashma hajmi

V = 0.0013 gr/sm : 6.114 gr/ m³ = 0.0002 m³/sek

Tezligi W= 4 *0.0002 /3.14 * 0.35² = 0.002 m/sek

№ 7 manbada ham hisoblar shu usulda bajarilib natijalar jadvalga yozildi.

Pechka yoqilg’isini qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqayotgan chiqindilar hisobi.

Bu yerda ham atmosferaga chiqayotgan chiqindilar miqdori yuqorida keltirilgan formulalar yordamida hisoblanadi.

№ 8 Manba RTS 50 m³

Manba ko’rsatgichlari

Balandkigi h= 2.5 m

Diametric D = 0.15 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.00045 m/sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.000008 m³/sek

Gaz havo aralashmasi harorati T = 25

Pech yoqilg’isi zichligi 0.8 t/ m³ . bir yillik qabul qilish og’irligi 60 tonna. Bu holda

V = 60 * 0.80 = 75 m³

Bir birlik maxsulot yillik yo’qotilishi 20*10^-6 t/ m³

Uglevodorodlarni yillik chiqishi

G = 75 * 20* 10^-6 = 0.0015 t/yil

W = 0.0015*10^-6 : ( 8760 *3600) = 0.00005 gr/sek

Molekulyar og’irligi 149.5 bo’lsa chiqarilayotgan uglevodorodlar zichligi

d_sn = ( 149.5 : 22.4 ) *1 *273 ( 273+25) = 0.000008 gr/ m³

Tezligi W= 4 *0.000008 /3.14 * 0.15² = 0.00045 m/sek
2.4 Har xil markali moylarni qabul qilish va aqlashda atmosferaga chiqrilayotgan chiqindilar hisobi.

Hisoblar yuqorida qayd etilgan formulalar orqali bajariladi.

Neft bazaga M – 10 B 2, M10G2K, U – 20A, fergonal – 140markali moylar qabul qilinadi.

Yillik miqdori 1200 tonna RGS – 50 m³ li 2 ta rezervuardan foydalaniladi.

№ 9 manba

Manba ko’rsatgichlari

Balandligi H= 2.5 m

Diametric D=0.15 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.00014 m/sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.0008 m³/sek

Gaz havo aralashmasi harorati T = 25

Dizel moyi zichligi 0.9 t/ m³

Bir yilda qabul qilinadigan miqdor

V= 600 t * 0.9 = 666.67 m³

Uglevodorodlarni bir birlik yo’qotilishi 4*10^-6 m³

Umumiy chiqarilayotgan hajmi

G = 666.67 m³ * 4*10^-6 m³= 0.003 = 0.0001 gr/sek

Mooyni molekulyar massasi 176.0 bo;lsa chiqarilayotgan uglevodorodlar zichligi

d_sn = ( 176 : 22.4 ) *1 *273 : ( 273+25) = 7.197 gr/ m³

vaqt birligi ichidagi aralashma hajmi

V = 0.0001 gr/sek : 7.197 gr/ m³ = 0.000014 m³/sek

Tezligi W= 4 *0.000014/3.14 * 0.15² = 0.0008 m/sek

№ 10 manba uchun ham hisob ishlari yuqoridagidek olib boriladi, natijalar jadvalga tushiriladi.

Ishlatilgan moylarni qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqayotgan chiqindilar hisobi.

Bu yerda ham atmosferaga chiqayotgan chiqindilar miqdori yuqorida keltirilgan formulalar yordamida hisoblanadi

Ishlatilgan yog’lar 50 m³ li 1ta qo’shilgan rezervuardan foydalaniladi

Bir yilda qabul qilinadigan maxsulot

V = 50 m³ * 0.905 = 68 t/yil

№ 11 Manba

Manba ko’rsatgichlari

Balandligi H= 2.5 m

Diametric D=0.15 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.00003 m/sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.0000006 m³/sek

Gaz havo aralashmasi harorati T = 25

Dizel moyi zichligi 0.9 t/ m³

Uglevodorodlarni bir birlik yo’qotilishi 4*10^-6 t/ m³

Uglevodorodlarni yillik chiqishi

G= 50 m³ * 4 *10^-6 = 0.0002 t/yil

W= 0.04 * 10^-6 : ( 8760 * 3600) gr/sek

d_sn = ( 176 : 22.4 ) *1 *273 : ( 273+25) = 7.197 gr/ m³

Moyning molekulyar og’irligi 176.0 bo’lsa

Vaqt birligidagi aralashma hajmi

V = 0.000006 gr/sm :7.197 gr/ m³ = 0.0000006 m³/sek

Tezligi W= 4 *0.0000006 /3.14 * 0.15² = 0.00003 m/sek

Temir yo’l sisternalari , avtomobillarga neft maxsulotlarini quyish, nasos qurilmalarini ishlashi, neft tutgich punktlaridagi № 12, 13, 14, 15, № 16, 17, 18, 19, №20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28 manbalar tashkillashtirilmaganligi va atmosferaga ulardan chiqayotgan moddalar miqdori ruxsat etiladigan chiqarilma miqdoridan ancha kam bo’lganligi uchun chiqindilar hisobi jadvalda ko’rsatilgan.

Qozonxonani ishlash jarayoniad atmosferaga chiqarayotgan chiqindilar hisobi.

№ 29 manba

“ Universal” markali 2 ta qozon ishlatiladi. Manba ko’rsatgichlari:

Balandligi H= 18 m

Diametric D=0.5 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W = 1.37 m/sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.00064 m³/sek

Gaz havo aralashmasi harorati T = 25

Qozonlarni isitish uchun yiliga 50 tonna pechka yoqilg’isi ishlatiladi.

Ish vaqti yiliga 3648 soat yiliga.

Yoqilg’I ishlatilganda atmosferaga qurum, oltingugurt angidriti, uglerod oksidi va azot oksidlari chiqadi.

Qurm miqdori quyidagicha hisoblanadi :

Bu yerda: B – yonilg’I sarfi t/ yil

η – qattiq zarrachalar miqdori. η = 0

X – 0.01

M _q = 50 * 0.025 * 0.01 * ( 1-0) = 0.0125 t/ yil

Oltingugurt angidriti chiqishi:

B – yonilg’I sarfi t/ yil

Laboratoriya xonasini ventilyatsiyadan atmosferaga chiqarayotgan chiqindilar hisobi.

Neft maxsulotlarini sifatini tekshirishda atmosferaga chiqayotgan moddalar miqdori quyidagicha hisoblanadi.

M = Q * ( X_p3 - X_nb) * τ *10^-3

Bu yerda :

Q – ventilyatsiya qurilmasi quvvati m³/soat. Q - 800 m³/soat.

X_p3 – laboratoriya ichida zaharli moddalar miqdori mg/ m³

X_nb – kirayotgan havodagi uglevodorodlar miqdori mg/ m³

Τ – qurilmani ish vaqti

№ 31 manba

Manba ko’rsatgichlari:

Balandligi H= 8 m

Diametric D=0.3 m

Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.0062 m/sek

Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.00044 m³/sek

Gaz havo aralashmasi harorati T = 25

Ish vaqti kuniga bir soat yoki yiliga 256 soat kun davomida 2 ta tahlil o’tkaziladi

Uglerodlar chiqishi miqdori

M = 800 * ( 15*0.7) * 256 * 10^-9 = 0.00286 t/ yil

W = 0.00286 * 1000000 : ( 236*3600)= 0.003172

Chiqarilayotgan uglevodorotlar zichligi – 7.197 g/ m³

Vaqt birligida aralashma hajmi

V= 0.00317 :7.197 = 0.000444 m³/sek

Jadval

REG har bir manba uchun quyidagi formula yordamida manbaning parametrlaridan kelib chiqqan holda hisoblash.

REG miqdori ( gr/s) aylana kesish manba uchun C_f < REM bo’lganda quyidagicha aniqlanadi:

REG = ( REM - C_f) H² / A *F *m*n*η * τ gr/s

Bu yerda :

H – manba balandligi m

A – atmosfera stratifikatsiya koeffitsienti

F – zararli moddalarning tushish koeffitsienti

m – koeffitsient quyidagi formulalar orqali topiladi :

D – manbadan chiqayotgan og’zining diametric

n – manba uchun xavfli bo’lgan shamol tezligiga bog’liq koeffitsient ushbu formula bo’yicha hisoblanadi :

Agar manbadagi chiqyotgan chiqindi gaz harorati atrof muhit harorati bilan teng bo’lsa u holda REG quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi.

Huddi shunday v_M =1.3 ω₀* D / H

Yuqorida formulalarda keltirilgan ko’rsatgichlar REG ni barcha manbalar uchun aniqlashda bir xil A = 250

T_T = tashqi havo harorati ma’lumotlarga ko’ra T = 37.4

Moddalarning tabiiy konsentratsiyasi

Bug’doy change uchun C_f = 0.20 mg/m³

Uglerod oksidi C_f = 5.0 mg/m³

Azot oksidi uchun C_f = 0.085 mg/m³

Metal change - 0.5 mg/m³

Uglevodorodlar – 5 mg/m³

Payvandlash change – 0.5 mg/m³

Marganes aerozoli – 0.01 mg/m³

Qurum – 0.15 mg/m³

Oltingugurt angidriti – 0.5 mg/m³

Akrolein – 0.3 mg/m³

Keltirilgan formulalardan foydalnib har bir modda uchun ruxsat etiladigan chiqindilar me’yori hisoblab chiqiladi va jadval ko’rinishida natijalar keltiriladi.

2.3 – jadval .

Sanitar himoya hududi quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:

Λ = Λ₀ R/R₀

Bu yerda :

Λ - EHX hisobiy o’lchamlari

Λ₀ - manbalari SHX bo’lgan hisoblangan masofa.

R – shamolning yillik takrorlanishi

R₀ – bitta rumb yo’nalishi bo’yicha shamolning o’rtacha yillik takrorlanishi.

R₀ = 100/8 = 12.5 %

Hisoblar quyidagi jadvalda keltirilgan.

2.4 – jadval.

SHH o’lchamlari hisobi

shamol yo’nalishi	sh	Sh shk	shk	jshk	j	jF	F	shF
Maksimal hisobiy o’lcham	500	500	500	500	500	500	500	500
Shamol yo’nalishi o’rtacha yillik takrorlanishi	4.2	7	11	1	1	1	9	28
Bitta rumb bo’yicha shamol takrorlanishi	12.5	12.5	12.5	12.5	12.5	12.5	12.5	12.5
R/R0 nisbat	3.36	0.56	0.88	0.08	0.08	0.08	0.72	2.24
SHH hisobiy o’lchami	1680	280	440	40	40	40	360	1120

2.7 Atmosfera havosiga chiqayotgan chiqindilarni kamaytirish bo’yicha tadbirlar.

Ayriyom neft bazassiga bir yilda 7200 tonna maxsulot qabul qilinib iste’molchilarga tarqatib beriladi. Korxonani neft maxsulotlarini qabul qilish, tarqatib berish jarayonoda atmosfera havosiga 9.749 tonna turli xildagi chiqindilar chiqadi. Atmosferaga chiqayotgan moddalarning ruxsat berilgan me’yorlari 6.568 tonna ortiqcha chiqayotgan chiqindilar, ruxsat etilgan me’yordan 5.63 tonna ortiq.

Atmosferaga chiqayotgan me’yoridan ortiq moddalar nafaqat atmosferaga yer, suv, o’simlik va hayvonot dunyosiga, odamlar salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Korxonada birorta ham gaz, chang tozalash uskunalari o’rnatilmagan.

Shuning uchun bajarilgan ishda atmosferaga chiqayotgan ortiqcha chiqindilarni me’yor darajaligiga kamaytirish uchun samaradorligi yuqori bo’lgan hozirgi davr talabi darajasida bo’lgan quyidagi filtrlarni o’rnatish tavsiya qilinadi. Bu filtrlarni 1-11, 29-31 manbalarga o’rnatish tavsiya qilinadi.

1. 
   D -14 y filtri
   

Quvvati m³/soat – 2000

Filtrlovchi material – FPA – 15-6

Filtrlash maydoni m² – 28.2

Massasi 24 kg

Samaradorligi % - 99.

2. 
   D – 9 y filtri
   

Quvvati m³/soat – 1350

Filtrlovchi material – FPP – 25-6

Filtrlash maydoni m² – 130

Massasi 21 kg

Samaradorligi % - 99.

3. 
   D – 21 filtri
   

Quvvati m³/soat – 2400

Filtrlovchi material – FPA – 15-6

Filtrlash maydoni m² – 33

Massasi 40 kg

Samaradorligi % - 99

4. 
   D – 29 kl filtri
   

Quvvati m³/soat – 3400

Filtrlovchi material – FPA – 15-6

Filtrlash maydoni m² – 23

Massasi 32 kg

Samaradorligi % - 99

Bundan tashqari rezervuarlari suzib yuruvchi Pontonlarni o’rnatishni tavsiya qilamiz.

Bu Pontonlar rezervuarlardan uglevodorodlar chiqishini kamaytiradi va birdaniga sodir bo’ladigan yong’inlarni oldini oladi.

Mehnat sharoitini yaxshilanishiga olib keladigan jami tadbirlar mazmuni bo’yicha quyidagilarga bo’linadi:

• 
  Baxtsiz hodisalarning oldini olish tadbirlari. Bularga zaharli va yengil alangalanuvchi suyuqliklarni saqlash jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish, himoya masalalari, to’siqlar, avtomatik himoya vositalari, signal moslamalari, masofadan boshqarish asboblarini qo’shimcha o’rnatish va boshqalar kiradi.
  
• 
  Mehnat sharoitini umumiy yaxshilash chora tadbirlari. Bunga mehnatni muhofaza qilish masalalarini yorituvchi ko’rgazmali xonalar, burchaklar tashkil qilish ish joylarini umumiy yoritish shovqin va tebranishlarga qarshi umumiy chora tadbirlar maxsus yechini, yuvinish, kir yuvish, kimyoviy tozalash , kiyimlarni maxsus tikish xonalarini tashkil etish kiradi.
  

Bundan tashqari korxona jamoasi raxbarlari tarmoq vazirliklari hamkorligida mehnatni muhofaza qilish, mehnat sharoitlarini yaxshilash va sanitariya gigeyena chora tadbirlarini ishlab chiqib, tarmoq markaziy kasaba qo’mitalari tasdiqlaydi.

Mehnatni ilmiy asosda tashkil etishning asosiy yo’nalishlari quyidagiga keltirildi.

1. 
   Gigeyenik yo’nalishda :
   

• 
  Salomatlik va ish qobiliyatini ta’sir qiladigan ishlab chiqarish muhit omillarini me’yorlash;
  
• 
  Ishlab chiqarish muhitidagi zararli omillarni kamaytirish va yo’qotish yo’li bilan mehnat sharoitlarini sog’lomlashtirish.
  

2. 
   Fiziologik yo’nalishda:
   

• 
  Ish joyi, asboblar, mashina va jihozlarni fiziologik talablarga muvofiq holda bo’lishiga erishish;
  
• 
  Mehnatni jismoniy og’irligini kamaytirish, fiziologik jihatdan yetarlicha harakat faoliyatini ta’minlash;
  
• 
  Mehnatni aqliy va emotsional toliqtirishni kamaytirish;
  

3. 
   Psixologik yo’nalishda:
   

• 
  Pultlar, mashinalar, mexanizmlar tizimlarini boshqarish uchun boshqa vositalar ixtiro qilishda ruxiy talablarni hisobga olish;
  
• 
  Kasb tanlashda va kasbiy talablarga muvofiq holda shaxsning ruhiy xususiyatlarini hisobga olish;
  
• 
  Jamoalarda qulay kayfiyat yararish ishlovchilarning mehnaydan va uning natijalarigan yuqori manfaatdor bo’lishlarini ta’minlash bo’yicha tadbirlar ishlab chiqish va joriy qilish.
  

4. 
   Estetik yo’nalishda:
   

• 
  Interyerlarni bezatishda, uskunalarni joylashtirishda, ranglar bilan bezatishda va ishlab chiqarish estetikasi talabiga rioya qilish;
  
• 
  Texnikaviy estetika talablarini bajarish, moshinalar, jihozlar, pult va boshqa boshqaruv vositalarini badiiy ixtiro qilish.
  

Mehnat fiziologiyasi.

Mehnat fiziologiyasi va gigeyenasi mehnat fiziologiyasining bo’limi bo’lib, ish paytig inson tanasida yuz beradigan funksional o’zgarishlarni tekshiradi, mehnat faoliyati va jarayoni ishga sog’lig’iga salbiy ta’sirini oldini oladi va “aqliy ish” , “jismoniy ish” deyilganda, aqliy va ish tushunchalari bir biridan farq qiladi.
4. Iqtisodiy qism.

4.1 Atrof muhitga ifloslantiruvchi moddalar chiqarilganligi uchun to’lovlar hisobi.
Tabiiy muhitning ifloslanishi uni tashkil etuvchi jonli va jonsiz elementlariga, butun biosferaga, xalq xo’jaligining barcha tarmoqlariga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Oqibatda odamlarning kasallikka chalinishi ko’payadi, ish qobiliyati susaydi, aholining turmush sharoiti yomonlashdi. Biologic resurslarning maxsulotdorligi kamayadi, asosiy fondlar eskirishi tezlashdi, o’simliklar va hayvonlarning ayrim turlari halokatga sabab bo’ladi.

Atrof muhitni gaz, suyuq va qattiq holatdagi chiqindilar bilan ikki xil harakatning hosil bo’lishiga olibkeladi.

1. 
   Chiqindilarni kamayishi, ifloslanishi oldini olish uchun ketgan harajatlar.
   
2. 
   Ifloslantiruvchi chiqindilarni salbiy ta’siri oqibatida yuzaga keladigan zararli qoplash harajatlari.
   

1. 
   Atmosfera;
   
2. 
   Suv havzalari;
   
3. 
   Yer maydonlarini ekologik holati buzilishiga ajratish mumkin. Har bir holat uchun iqtisodiy zarar alohida me’yorlar va to’lovlardan kelib chiqib hisoblanadi.
   

Atrof muhitning ifloslanishi natijasida yuzaga keladigan zarar miqdori formula yordamida hisoblanadi:

Bu yerda:

Z – zarar miqdori, so’m

K – o’zgarmas koeffitsienti, t/so’m (3000-5000)

O – muhitning chiqindilar bilan nisbiy ifloslanish xavfi ko’rsatgichi.

f – ifloslantiruvchi moddalarning muhitga tarqalib ketishini hisobga oluvchi koeffitsient.

G – manbadan chiqayotgan ifloslantiruvchi moddalarning yillik hajmi.

1. 
   – jadval.
   

№	Ifloslantiruvchi hududlar turi	O
1	Kurort, sanatoriya, qo’riqxona buyurtmalar hududi.	10.0
2	Shahar atrofidagi dam olish bog’lar, dala hovli hududlari.	8.0
3	Aholi punktlari hududi ( aholi zichligiga ko’ra kishi 1 ga)	0.1
4	Sanoat korxonalari hududi himoya zonasi bilan birga	4.0
5	O’rmon Guruh Guruh Guruh	10.20 0.10 0.25
6	Shudgorlar Janubiy hududlar ( 30 sh.k. janubroq va boshqa hududlar)
7	Bo’glar, uzumzorla
8	Yaylovlar pichanzorlar.
	Aholi soni 300 ming kishidan ko’p bo’lgan shahar markazlari uchun O=3 sug’oriladigan maydonlar uchun O ning qiymati 2 ga ko’paytiriladi.

Bu yerda :

П - Atrof-muhitni iflpslantiruvchi moddalar tashlanganligi uchun to’lanadigan so’mmasi, so’m

M_N – me’yor darajasida atrof muhitga ifloslantiruvchi moddalar tashlaganligi uchun to’lov so’mmasi.

R – tonna ifloslantiruvchi modda uchun to’lanadigan to’lov.

Ifloslantiruvchi chiqarib tashlangantigi, oqizilganligi va chiqindilar joylashtirilishining amaldagi massasi qisqartirish hisobiga ifloslantiruvchi moddalarni atrof muhitga chiqarib tashlash, oqizish va chiqindilar joylashtirishga tasdiqlangan normativedan kam bo’lgan holda kompensatsiya to’lovi so’mmasi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

Bunda K_kp quyidagi bog’liqlikda aniqlanadi:

Muhitga bir birlik chiqarilgan ifloslantiruvchi moddalar uchun to’lov miqdorlari Vazirlar Mahkamasining 2006-yil 6-fevraldagi 15-sonli qarori bo’yicha tasdiqlangan me’yorlardan olinadi. Hisob ishlari jadval ko’rinishida bajariladi.

4. 
   – jadval.
   

Atrof muhitni ifloslantiruvchi moddalar chiqarganligi uchun to’lov qiymatlari hisobi.

Biz bitiruv malakaviy ishda Ayritom neft bazasini ish faoliyatini to’liq o’rganib chiqib manbalardan atmosfera havosiga chiqayotgan zararli moddalari tahlil qildaim.

Tahlil davomida atmosfera va havoga tashlanadigan quyidagi zararli moddalarni aniqladik

1. 
   Uglevodorodlar – 8.26 tonna /yil
   
2. 
   Qurum – 0.0125 tonna /yil
   
3. 
   Oltingugurt angidriti – 0.029 tonna /yil
   
4. 
   Uglerod oksidi – 0.69 tonna /yil
   
5. 
   Azot oksidi – 0.15 tonna /yil
   

Zararli moddalar aniqlangandan so’ng ularning miqdori hisoblandi va ruxsat etilgan me’yorlar bilan taqqoslandi. Hisoblab chiqib me’yordan ortiqcha chiqayotgan zararli moddalarni kamaytirish chora tadbirlarini ishlab chiqdim.

Kamaytirish chora tadbirlarini ishlab chiqish uchun mavjud manbalarga DU tipidan filtrlar va rezervuarlarga uglevodorodlarni chiqib ketishinikamaytiruvchi Ponton qurilmasini o’rnatishni tavsiya qildim

Samaradorligi yuqori bo’lgan tozalash inshootlarini, qurilmani, ixotazorlar tashkil etishni tavsiya qildim va shu bois korxonadan chiqadigan 9.740 tonna zararli moddalarni atrof muhitga ta’sirini ruxsat etilgan me’yorga yetkazildi, tabiiy resurslarga salbiy ta’siri kamaytirildi.

1. 
   I. A. Karimov “ o’zbikiston XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.” Toshkent 1997-yil.
   
2. 
   Akimova T. A. ; Xaskin B.B. “ ekologiya” M 1998-yil c 70-250.
   
3. 
   Alibekov A.A. ; Nishonov S.A “ Tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslarda ratsional foydalanish.” Toshkent “ O’qituvchi ” 1982.
   
4. 
   Baratov R. “ Tabiatni muhofaza qilish ” Toshkent O’qituvchi 1991.
   
5. 
   Baratov E. ; Mamatqulov M. ; Rofiqov A.A. “ O’rta Osiyo tabiiy geografiyasi” O’qituvchi 1992.
   
6. 
   Baratov R. “ Ozbekiston tabiiy geografiyasi” O’qituvchi
   
7. 
   Biologik hilma xillikni saqlash milliy strategiyasi va harakati rejasi. T. 1998
   
8. 
   Biologic, ekologik va agrotuproqshunoslik ta’limi muammolari va istiqboli ( xalqaro ilmiy amaliy konferensiya) 25-26 aprel 2001-yil. 218-342 b
   
9. 
   Добровольский Г.Б : Тришина А.А Охрана порб M: 1985.