1.5 Atmosfera havosi to’grisida ma’lumot.
Hozirgi paytda iqlim resurslaridan samarali foydalanish blin bir qatorda atmosfera havosini muhofaza qilish muammolari ham vujudga kelmoqda.
1992-yilda viloyatda 456.4 ming tonnage yaqin har xil zararli moddalar havaga chiqarib tashlangan. 100 dan ortiqroq katta –kichik korxonalardan tashkil topgan viloyat sanoati atmosfera havosini har xil zaharli moddalar bilan ifloslanishiga asosiy manbaalardan biridir. Ayniqsa gaz qazib oluvchi va gazni qayta ishlash sanoatining korxonalari atmosferani oltingugurt, uglerod oksidi, va boshqa gazlar bilan ifloslanishida eng katta unumga ega. Hisoblarga ko’ra viloyatdagi gaz sanoatining korxonalari atmosferaga har yili 240-250 ming tonna miqdorida zaharli moddalarni chiqarmoqda. Atmosfera havosini shuningdek qurilish materiallari sanoatning korxonalari katta tozalash zavodlari, maishiy xizmat va boshqa korxonalar atmosferaga har yili kamida 19-20 ming tonna miqdoridagi qattiq zarralarni, uglerod va azot oksidi kabi zararli gazlarni chiqaradi.
Atmosfera havosini ifloslovchi manbaalardan yana biri transportdir. Transportning rivojlanishi, ayniqsa avtomobillar sonining ko’payishi atmosfra havosining ifloslanish darajasini oshirmoqda. 2012-yilda viloyatdagi barcha transport vositalari 212.9 ming tonna zaharli moddalarni havoga chiqargan. Qarshi materologik byurosining ma’lumotlariga ko’ra viloyatda atmosferaga chiqarib tashlanayotgan zararli chiqindilarning 42-44% i avtomobil transportiga to’g’ri keladi.
Atmosfera havosini muhofaza qilishga doir viloyatda qilinayotgan ishlar hozirgi zamon talablari darajasidan juda past, ishlab chiqarish rivojlanganligi sari atmosfera havosini gazlar, chang, qurm va boshqa zararli moddalar bilan ifloslanish darajasi ham yildan –yilga ortib bormoqda. Sanoat, transport, qurilish, maishiy xizmat va xo’jalikni boshqa korxonalarida har yili 330-350 ming tonna miqdorida zaharli qattiq va gazsimon moddalar hosil bo’lsada, shundan atigi 20%ga yaqini maxsus chang yutgich asboblar orqali tutiladi, qolgan qismi esa atmosferaga tashlanadi.
Atmosfera havosining ifloslanishi ishlab chiqarishga juda katta iqtisodiy zarar yetkazishi bilan bir qatorda kishilar salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Shu bois atmosfera havosini ifloslantiruvchi barcha korxonalar kamchiqindili texnologiyalarga o’tishi lozim. Bu iqtisodiy jihatdan qiyin vazifa, lekin har bir mamlakatda fuqarolarning salomatligi ravonlikning va iqtisodiy taraqqiyotning asosiy manbai ekanligi nazarda tutilsa bajarilishi lozim bo’lgan vazifadir.
2. Maxsus qism
2.1 Korxonani atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbaa sifatida tavsifi.
Korxonaning asosiy ish jarayoni turli markali benzin, dizel yoqilg’isi moylarini yig’ish, saqlash va tarqatishdan iborat.
Ishlab chiqarish faoliyati bo’yicha neft baza tarqatuvchi, transport aloqalari bo’yicha temiryo’l va avtotransportga ega barcha tashkilotlardan ishlatilgan yog’lar cheklovlarsiz qabul qilinadi. Qabul qilinayotgan har xil turdagi neft maxsulotlari rezervuar parkida gorizontal va vertical o’rnatilgan hajmi 50 m3, 100 m3, 700 m3 bo’lgan rezervuarlarda saqlanadi.
Neft bazasi rezervuarlari umumiy hajmi 3300 m3, yillik maxsulot aylanishi tonna
Neft maxsulotlarini to’kish va tarqatish har xil turdagi markazdan qochma nasoslar orqali amalga oshiriladi. Asosiy nasos qurilmalar joylashgan.
Neft baza hududidagi korxona ishlab chiqarish xonalarini isitish uchun foydalaniladi.
Qabul qilinayotgan neft maxsulotlarini sifatini tekshirish uchun maxsus laboratiriya mavjud. Bir yilda 256 ko’p kuniga 8 soat ishlaydi.
Asosiy ishlab shiqarish quyidagi bo’limlardan iborat:
Temiryo’l estakadasi.
Estakadada Farg’ona va Buxoro neftni qayta ishlash zavodlaridan vagonlarda kelgan neft maxsulotlari tekshirib olinadi. Bunga texnologik quvrlar va nasoslardan foydalaniladi.
Rezervuar parki.
Park gorizontal va vertical rezervuarlar,texnologik quvurlar va nasoslar bilan jihozlangan. Parkda neft maxsulotlari saqlanadi. Parkning umumiy hajmi 3300 m3, 11 ta rezervuar bor. Shundan
-
Benzin uchun 700 m3 – 2 dona
100 m3 – 3 dona
-
Dizel yoqilg’isi uchun 700 m3 – 2 dona
-
Moy uchun 50 m3 – 2 dona
-
Pechka yoqilg’isi uchun 50 m3 – 2 dona
Avtomobil estokadasi.
Estokada iste’molchilarga neft maxsulotlarini tarqatish uchun mo’ljallangan. Estokada transport tutuni, texnologik quvurlar, neft maxsulotlarini qulovchi nasoslar bilan jihozlangan.
Nasos stansiyasi.
Mazkur nasos stansiyalari temiryo’l tarmog’idan neft maxsulotlarini bezag rezervuarlariga tushirib olish va ichki texnologik quvurlar orqali tiniq va qora neft maxsulotlarini tarqatish uchun mo’ljallangan.
Maydonda har xil markali 13 ta АСВН-80, СВН-80, 3К-9, Ш-2Т, Ш-40, Ш-100, 5НК markali nasoslar o’rnatilgan. Nasos stansiyasi quvurlar, kuldonlar teskari klapanlar bilan ham ichki, ham tashqi estokadaga ulangan.
Yordamchi ishlab chiqarish.
Kimyoviy laboratoriya.
Laboratoriya yordamchi ishlab chiqarishda yetakchi o’rinda turadi. Neft maxsulotlarini sifatliligini aniqlash asosiy ish jarayonni bajarilishning asosiy shartidir.unda neft maxsulotlarini davlat standarti tralablariga javob berishi aniqlanadi. Laboratoriya tomonidan rezervuarlarda saqlanayotgan neft maxsulotlarini sifatini ham tekshirib beriladi. Alohida hollarda maxsulotni zavodga qayta ishlashga jo’natishga ham tavsiya etiladi.
Garaj.
Neftbaza ixtiyorida 8 ta avtotransport va mexanizmlar bor. Jumladan maxsus, o’t o’chiruvchi, mikroavtobus va boshqalar.
Qozonxona.
“Universal” markali 2 ta qozon o’rnatilgan. Suv isitish uchun pechka yoqilg’isi, gaz ishlatilganda atrof muhitga qurm, oltingugurt angidridi, uglerod va azot oksidlari, balandligi 18 m, diametric 0.5 m bo’lgan quvr orqali chiqadi.
Chiqindilarni tozalash qurilmalari tavsifi.
Neftbazada birorta ham gaz, chang tozalovchi, zararsizlantiruvchi qurilma o’rnatilmagan.
Barcha manbalardan atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar tozalanmasdan, zararsizlantirmasdan chiqariladi.
2.2 Atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar chiqaruvchi manbalarni morfologik ko’rsatgichlarini aniqlash.
Atmosferaga ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalarning morfologik ko’rsatgichlariga uning balandligi va og;zi diametric kiradi.
Manba perimetri diametyri o’lchash orqali aniqlanadi.
Diametri esa quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
D = P /3.141592 ; m
Bu yerda P- manba og’irligi perimetri.
Chiqindi chiqaruvchi manba balandligi quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
H = x * tg α
Bu yerda x- o’lchash burchagidan quvr asisigacha bo’lgan masofa. tg α – quvr og’zi va gorizont liniyasi orasidagi burchak.
2.3 Atmosferaga ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalarning dinamik ko’rsatgichlarini aniqlash.
Atrof muhitag ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalarning dinamik ko’rsatgichlariga tashkillashgan manbalardan chiqayotgan chang, gaz, havo aralashmasi chiqish tezligi kiradi.
2.1 – jadval.
REI hisoblash uchun atmosferadagi ifloslantiruvchi modda chiqaruvchi manbalar ko’rsatgichlari.
|
№
|
Manbaa nomi
|
Balandligi
m
|
Diametri
m
|
Gaz chiqish tezligi m/sek
|
Gaz oqimi hajmi m3/sek
|
Gaz aralashmasi harorati 0C
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
1
|
RVS-700
|
10.2
|
0.35
|
0.31
|
0.03
|
25
|
2
|
RVS-700
|
10.2
|
0.35
|
0.31
|
0.03
|
25
|
3
|
RVS-100
|
5
|
0.25
|
0.12
|
0.006
|
25
|
4
|
RVS-100
|
5
|
0.25
|
0.12
|
0.006
|
25
|
5
|
RVS-100
|
5
|
0.25
|
0.12
|
0.006
|
25
|
6
|
RVS-700
|
10.2
|
0.35
|
0.002
|
0.0002
|
25
|
7
|
RVS-700
|
10.2
|
0.35
|
0.002
|
0.0002
|
25
|
8
|
RGS-50
|
2.5
|
0.15
|
0.00042
|
0.000008
|
25
|
9
|
RGS-50
|
2.5
|
0.15
|
0.0014
|
0.0008
|
25
|
10
|
RGS-50
|
2.5
|
0.15
|
0.00014
|
0.0008
|
25
|
11
|
RGS-50
|
2.5
|
0.15
|
0.00003
|
0.0000006
|
25
|
12
|
Benzin qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
2.2
|
0.431
|
25
|
13
|
Dizel yoqilg’isini qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
14
|
Lechki yoqilg’usini qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
15
|
Moy qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
16
|
Tarqatish posti
|
2
|
0.5
|
2.2
|
0.431
|
25
|
17
|
Tarqatish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
18
|
Tarqatish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
19
|
Qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
20
|
Qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
2.2
|
|
25
|
21
|
Qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
22
|
Qabul qilish posti
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
23
|
Qabul qiluvchi nasos
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
24
|
Tarqatuvchi nasos
|
2
|
0.5
|
2.2
|
0.431
|
25
|
25
|
Tarqatuvchi nasos
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
26
|
Tarqatuvchi nasos
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
2.5
|
27
|
Tarqatuvchi nasos
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
25
|
28
|
Neft tutgich
|
2
|
0.5
|
2.2
|
0.431
|
25
|
29
|
Qozonxona
|
18
|
0.5
|
1.37
|
0.00064
|
125
|
30
|
Payvandlash apparati
|
2
|
0.5
|
4
|
0.784
|
30
|
31
|
Ventletsiya
|
8
|
0.3
|
0.0032
|
0.00044
|
25
|
|
|
|
|
|
|
|
Gaz havo aralashmali chiqindi hajmi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
V = W *F m3/sek
Bu yerda : W – gaz havo aralashmasi chiqish tezligi m/sek
F – manba og’zi kesishish maydoni
2.4 Atmosferaga chiqayotgan ifloslantiruvchi moddalarni miqdorini hisoblash.
Har xil turdagi benzinni qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqadigan chiqindi hisobi.
Atmosferaga bir yilda chiqadigan uglevodorodlar miqdori maxsus ko’rsatmalardan foydalanib quyidagi formula orqali hisoblanadi:
G = ( n1 n2 * T) * Gn *10-3
Bu yerda : n1 – neft maxsulotlarini qabul qilish saqlash va tarqatishda 1 oy ichida tabiiy yo’qotish me’yori ( mavsumlar davomida)
n2 – 1 oydan ortiq saqlangandagi tabiiy yo’qotish.
T – saqlash muddati ( 1 oy ichida chiqariladi) agar 1 oydan kam saqlansa n2=0 deb olinadi.
Gn – yil davomida rezervuarlarda qabul qilinadigan neft mazsulotlari miqdori.
Minimal chiqish ( g/sek) quyidagicha hisoblanadi:
Msm = Gn : ( t * ndn * 3600)
Bu yerda: t – neft maxsulotlarini saqlash vaqti
Bug’ havo aralashmasi chiqishi quyidagicha aniqlanadi:
W=
Bu yerda: W – bug’ havo chiqish tezligi m/sek
V – vaqt birligida chiqayotgan bug’ havo aralashmasi hajmi m/sek
D – qopqoq diametric m
V ni toppish uchun V=Wsn: dsn ifodadan foydalanadi.
Bu yerda dsn – chiqarilayotgan ugevodarodlar zichligi, gr/m3 quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
dsn = ( Wsn : 22.4) * ( P sn : P0) * 273: ( 273* α sn)
Bu yerda : Wsn chiqarilayotgan uglevodorodlarning molekulyar og’irligi, gr
Psn - chiqarilayotgan uglevodorodlarning bosimi, mm sim. Ust
P0 – atmosferadagi bosim, mm sim. Ust
tsn - chiqarilayotgan uglevodorodlar harorati,
Psn : P0 =1; tsn = 25
Qashqadaryo viloyati 4 iqlimiy zonaga kiradi. Atmosferaga chiqayotgan chiqindilar miqdorini har bir rezervuar uchun hisoblaymiz.
Har bir rezervuarga o’rtacha quyidagicha benzin tushgan
RVS – 700 m3 – 600 t
RVS – 700 m3 – 600 t
RVS – 100 m3 – 400 t
RVS – 100 m3 – 400 t
RVS – 100 m3 – 400 t
№ 1 manbaa
Manbaa ko’rsatgichlari
Balandligi H= 10.2 m
Diameri D= 0.35 m
Gaz havo aralashmasi tezligi W=0.31 m/ sek
Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.03 m3 /sek
Gaz havo aralashmasi harorati T=25
-
Kuz qish mavsumida 300 t benzin saqlagan
-
Bahor yoz mavsumida han 300 t
-
Neft maxsuloti zichligi 0.73 t/m3
Rezervuarga aylanish kazftitsiyasiga
K= 300 / 700 * 0,73 = 0,6
-
oydan ortiq saqlash muddati
6oy : 0.6 =10 oy
qabul qilishdagi tabiiy yo’qotilish.
n1 – 0.31 kg/t kuz qish mavsumi
n2 – 0.52 kg/t bahor yoz mavsumi
1 oydan ortiq saqlangavda tabiiy yo’qolish me’yori
n1 = 0.28 gr/kuz qish mavsumi
n2 – 0.82 kg/ t bahor yoz mavsumi/
1 oy muddat olib tashlanganda saqlash muddati/
d =10- 1
Uglevodorodlarni chiqishini hisoblaymizkuz qish mavsumida benzin qabul qilish va saqlash
G1 = 300 *( 0.31 0.28*9)*10-3= 0.85 tn
Bahor kuz mavsumida
G2 = 300*( 0.52 0.82*3)* 10-3=2.37 tn
Ugkevodorodlarning umumiy chiqishi
G= G1 G2 = 0.85 2.37= 3.22 tn
Bir martalik maksimal chiqish
W=3.22 *106 ( 365 * 24 * 3600)= 0.102 gr/sek
Chiqarilayotgan uglevodorodlar zichligini hisoblaymiz. Benzinni molrkulyar oxirligi 82.2 gr
dsn = ( 82.2: 22.4) *1 *273 : ( 273 25)= 3.3617 gr/m3
vaqt birligidagi aralashma hajmi
V= 0.102 : 3.3617=0.03 m3/sek
Tezligi W= 4*0.03/3.14*0.35= 0.31 m/sek
№ 2.3.4.5. manbalar uchun ham hisob ishlari yuqoridagidek olib boriladi, natijalar jadvalga tushiriladi.
Dizel yoqilg’isini qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqadigan chiqindilar miqdori hisobi.
Atmosferaga chiqayotgan uglevodorodlarning yillik miqdori quyidagicha aniqlanadi:
G = Vyil * q t
Bu yerda : Vyil – yil davomida olinadigan neft maxsuloti miqdori.
q t - 1 m3 maxsulotni olishda ma’lum haroratda t
yo’qotilayotgan uglevodorod miqdori qt=20*10-6 m3
dizel yoqilg’isini o’rtacha yillik miqdori 3600 tonna shesita 700 m3 li rezervuarga qabul qilinadi.
RVS 700 m3 = 1800 t
RVS 700 m3 = 1800 t
№ 6 manba
Manba ko’rsatgichlari
Balandligi H= 10.2 m
Diametric D=0.35 m
Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.002 m/sek
Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.0002 m3/sek
Gaz havo aralashmasi harorati T = 25
Neft maxsuloti zichligi 0.808 t/ m3
Bu holda rezervuarlarga qabul qilinadigan maxsulot hajmi
V= 1800 * 0.808 = 2227.72 m3
Uglevodorodlarni bir birlik yo’qotilishi 20*10-6 t/ m3
Uglevodorodlarni yillik chiqishi
G= 2227.72 * 20 *10-6 =0.04 t/yil
W= 0.04 * 10-6 : ( 8760 * 3600) gr/sek
Chiqarilayotgan uglevodorodlarni zichligi dizel yoqilg’isini molekulyar og’irligi 149.5 bo’lsa
dsn = ( 149.5 : 22.4 ) *1 *273 : ( 273 25) =6.114 gr/ m3
Vaqt birligidagi aralashma hajmi
V = 0.0013 gr/sm : 6.114 gr/ m3 = 0.0002 m3/sek
Tezligi W= 4 *0.0002 /3.14 * 0.352 = 0.002 m/sek
№ 7 manbada ham hisoblar shu usulda bajarilib natijalar jadvalga yozildi.
Pechka yoqilg’isini qabul qilish va saqlashda atmosferaga chiqayotgan chiqindilar hisobi.
Bu yerda ham atmosferaga chiqayotgan chiqindilar miqdori yuqorida keltirilgan formulalar yordamida hisoblanadi.
№ 8 Manba RTS 50 m3
Manba ko’rsatgichlari
Balandkigi h= 2.5 m
Diametric D = 0.15 m
Gaz havo aralashmasi tezligi W = 0.00045 m/sek
Gaz havo aralashmasi hajmi V= 0.000008 m3/sek
Gaz havo aralashmasi harorati T = 25
Pech yoqilg’isi zichligi 0.8 t/ m3 . bir yillik qabul qilish og’irligi 60 tonna. Bu holda
V = 60 * 0.80 = 75 m3
Bir birlik maxsulot yillik yo’qotilishi 20*10-6 t/ m3
Uglevodorodlarni yillik chiqishi
G = 75 * 20* 10-6 = 0.0015 t/yil
W = 0.0015*10-6 : ( 8760 *3600) = 0.00005 gr/sek
Molekulyar og’irligi 149.5 bo’lsa chiqarilayotgan uglevodorodlar zichligi
dsn = ( 149.5 : 22.4 ) *1 *273 ( 273 25) = 0.000008 gr/ m3
Tezligi W= 4 *0.000008 /3.14 * 0.152 = 0.00045 m/sek
| 