“ YoKI ”
13 y HL
―YoKI‖ funksiyasi logik qo‘shish yoki dizyunksiya deyiladi va matematik ifodalanishi quydagachi: y= x1 , v, x2. Bu ifoda logik elementning kirishda hech bo‘lmaganda x1 yoki x2 mavjud bo‘lsa, chiqishdagi y signali paydo bo‘lishini anglatadi.
х 1 х 2
Prinsipial sxemada belgilanishi
Rele ekvivalenti
Хaqiqiylik jadvali
Х1
|
Х2
|
Y
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
Sxemali yechimi
9 12
4 13 y HL
“VA-EMAS”
―VA-EMAS‖ funksiyasi Sheffer shtrixi yoki operatsiyasi deyiladi va matematik y= x1* x2 ko‘rinishida ifodalanadi. U logik elementning chiqishdagi y signali, kirishdagi x1 va x2 signali faqat bir vaqtda paydo bo‘lgandagina hosil bo‘lmasligini anglatadi.
x
Prinsipial sxema bo‘yicha belgilanishi.
Хakikiylik jadvali
Х1
|
Х2
|
Y
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
9 10
Sxemali yechimi
14
- rasm
13 y HL
“YОKI-EMAS”
―YoKI-EMAS‖ funksiyasi Pirs strelkasi yoki jarayoni deyiladi va matemat- ik ifodalanishi: y= x 1 v x 2.
x
Prinsipial sxema bo‘yicha belgilanishi.
Хakikiylik jadvali.
Х1
|
Х2
|
Y
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
0
|
Sxemali yechimi.
1
14
- rasm
“UShLAB ТURISh”
―UShLAB ТURISh‖ funksiyasi matematik y= (t-r) ko‘rinishida ifodalanadi. Bu funksiya logik elementning chiqishdagi y signali ko‘rinishida x ga signal beril- ganda r vaqt o‘tgandan keyin hosil bo‘lishini anglatadi.
Prinsipial sxemadagi belgilanishi
Rele ekvivalent
Sxemali yechimi
- rasm
“MAN QILMOQ”
―MAN QILMOQ‖ funksiyasi matematik y=x1 * x2 ko‘rinishida ifodalanadi va u logik elementning chiqishdagi y signali faqat kirishdagi x2 signalining mavjudligi va man qiluvchi x1 signalining yo‘qligi paytida hosil bo‘lishini anglata- di.
х1
Prinsipial sxemada belgilanishi.
Хakikiylik jadvali
Х1
|
Х2
|
Y
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
|
0
|
0
|
Sxemali yechimi
x2 1 10
14 13 y HL
x1 2 8
4.8- rasm
“IMPLIKATSIYA”
―IMPLIKATSIYA‖ funksiyasi matematik y=x1 *x2 ko‘rinishida ifodalanadi. U logik elementning chiqishidagi y signali kirishdagi x 2 signali yo‘q bo‘lsa yoki x 1 signali bor bo‘lsa mavjud ekanligini anglatadi.
х1 Prinsipial sxemada belgilanishi
Rele ekvivalenti
Хaqiqiylik jadvali.
Х1
|
Х2
|
Y
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
Sxemali yechimi:
x2 1 10
16 13 y HL
“ХOТIRA”
―ХOТIRA‖ funksiyasi matematik y2 = (x1 v y1) x2 ko‘rinishida ifodalanadi. Bu funksiya quyidagini anglatadi: logik elementning kirishdagi x 1 ga signal berilsa (xotirani ulash), to‘g‘ridagi chiqishda signal hosil bo‘ladi. Bu holat kirishdagi x 2 ga signal berguncha (xotirani o‘chirish), saqlanadi va kirishdagi x 1 ning holatiga bog‘liq emas.
Rele ekvivalenti
x2 1 10
Sxemali yechimi
13 y HL
«VA-YОKI»
―VA-YoKI‖ funksiyasi y= x1 x2, v, x3 x4. matematik ko‘rinishida ifodala- nadi va u quyidagini anglatadi: mantiq elementining chiqishida signal kirishdagi signallar x va x yoki x va x bir vaqtning o‘zida bo‘lganda paydo bo‘ladi.
х1 Prinsipial sxemada belgilanishi
«EKVIVALENТLIK»
―EKVIVALENТLIK‖ funksiyasi y= x1 x2, v, x3 x4. matematik ko‘rinishida ifodalanadi va u quydagini anglatadi: mantiqiy elementining kirishida ikkala x va x da bir xil paytda signal bo‘lganda yoki bo‘lmaganda chi- qish signali paydo bo‘ladi.
х1 Prinsipial sxemada belgilanishi
Asosiy mantiqiy elementlar
Т seriyasi 19 ta elementdan iborat bo‘lib, 4 ta guruhga bo‘lingan: 7 ta logik element, 3 ta funksional element, 4 ta vaqt elementi, 5 ta kirish kuchaytirgichlari.
Umumiy texnik ko‘rsatkichlar. 40 ming soatlik xizmat muddati, nuqsonsiz ishlash ehtimolligi r = 0,9 li ulanishlar soniga bog‘liq emas.
Elementlar quyidagi shartlarda normal ishni ta‘minlaydi:
iste‘moldagi kuchlanish xatoligi nominal qiymatdan 10-15% bo‘lganda:
tashqi muhit harorati - 40° dan + 50° S gacha bo‘lganda:
atrof muhitning nisbiy namligi 90% gacha va harorati 250 S bo‘lganda:
4d gacha tezlanish chastotasi 5-200 Gs diapazonadagi tebranishlar.
Тranzistorli elementlar ishi ishonchli, sozlanishga va tayyorlanayotganida, ishlayotganida rostlanishga muhtoj emas, kuzatib turishni talab qilmaydi, atrof muhitning no‘maqul sharoitida ham ishlay oladi. Ko‘pchilik elementlar diskretli signallardan oladigan ikkita darajadagi kuchlanishlarda ishlash uchun xizmat qiladi (shartli ―0‖ bilan belgilangan kichik daraja ―1‖ bilan belgilangan katta daraja). ―0‖ signali o‘zgarmas tokda 1 voltdan oshmasligi, ―1‖ signali o‘zgarmas tokda 4 volt- dan kam bo‘lmasligi zarur. Signallarning qutbiyligi manfiy. Т seriyali elementlar kontaktsiz va kontaktli datchiklar bilan ishlashi mumkin. Elementlarning iste‘mollaydigan kuchlanishi -minus 12 va 24 volt. Siljish kuchlanishi - plyus 6V. Kirish signali ―1‖ -4...12 V, kirish signali ―0‖ -0..1 V.
Т-101 mantiqiy elementi
Т-101 elementi logikaning asosiy elementi bo‘lib, u yordamida istalgan logik funksiyalarni bajarish mumkin.
Т-101 elementi o‘z ichiga ikkita bog‘liq bo‘lmagan ―YoKI-EMAS‖ sxe- masini oladi. O‘z navbatida ularning har biri ―EMAS‖ inventorini tashkil qi- ladi. Ular esa uchta diodli ―YoKI‖ kirishidan iborat. Bu element Pirs operatsiyasi deb nomlangan y = x 1v x2 v x3 funksiyasini ham bajaradi.
Hamma kirishlarda signal bo‘lmaganda, tranzistor yopiq bo‘ladi va uning chiqishida ―1‖ deb qabul qilingan manfiy potensial mavjud bo‘ladi. Hech bo‘lmaganda biron bir kirishga ―1‖ berilganda, tranzistor ochiladi va chiqishda signal yo‘qoladi.
Birinchi sxemaning kirishlari-1, 2, 5, 7 chiziqlari, kirishi esa 9 chizig‘i, ikkinchi sxemaning kirishlari-2, 4, 6 chiziqlari, chiqishi- 8 chizig‘i hisoblanadi. El- ementning ish paytida boshqa elementlarning (Т-107 elementidan tashqari) kirishi- ga 9 va 11, 8 va10 chiziqlarini ulash zarur. Bunda Т-101 elementning chiqishiga
―YoKI-EMAS‖ sxemasidan uchtadan ortig‘ini ulamaslik ma‘qul.
Т-107 mantiqiy elementi
Т-107 elementi ―VA‖ funksiyani bajarish uchun xizmat qiladi. Тashqi kommutatsiyasiz Т-107 elementi ikkita ―VA‖sxemasini bajaradi: bitta 10 chiqishi bilan 4 ta kirishga (2, 4, 6, 8 chiqishlari), ikkinchisi 11 dagi chiqish bilan 2 ta kirishga (5, 7 chiqishlari). V5 va V6 diodlirining tashqi kommutatsiya yordamida 4ta kirish bilan ikkita ―VA‖ sxemasi yoki 6 ta kirish bilan bitta ―VA‖ sxemasi va 2 ta kirish bilan ―VA‖ sxemasini bajarish mumkin. 9 va 13 chiziqlari o‘rtasiga ulangan tashqi rezistor yordamida 4 ta kirish bilan bitta ―VA‖ sxemasiga, 2 ta kirish bilan ikkita ―VA‖ sxemasini bajarish mumkin.
4.11-rasm. Т-101 rusumli yarim o‘tkazgichli mantiy elementning sxemasi.
|
