«YUlduz» - «ikkilangan yulduz». Bu variantda qutblar juftligining katta soni «yulduz» sxemada hosil qilinadi (3.33 a – rasm) har bir fazadagi seksiyalar ketma – ket ulanadi va (belgilashlar 3.32 – rasmdagi kabidir). «Ikkilangan yulduz» sxemasida stator chulg‘ami seksiyalari 3.32b – rasmdagi kabi ulanadi va bunda qutblar soni ikki marta kam bo‘ladi. 3.33b – rasmda «yulduz» (2) va «ikkilangan yulduz» (2) sxemalari bo‘yicha stator chulg‘amlari seksiyalar ulangan hollarga mos keluvchi asinxron motorning mexanik tavsiflari keltirilgan.
3.33 – rasm. Stator chulg‘ami seksiyalarini «yulduz» usulda ulash sxemasi (a) va stator chulg‘ami seksiyalarini «yulduz» hamda «ikkilangan yulduz» usullarda ulangan sxemali asinxron motorning mexanik tavsiflari (b)
Bundan tashšari, ko‘rib chiqilgan ikki tezlikli asinxron motorlardan tashqari shuningdek, uch va to‘rt tezlikli asinxron motorlar ham qo‘lla – niladi. Uch tezlikli asinxron motorlarning har bir fazasida ikkita qayta ulanuvchi chulg‘amlaridan tashqari bitta bu ulanishlarda qatnashmaydigan chulg‘mi bo‘ladi. To‘rt tezlikli asinxron motorlarda qutblar juftligi sonlari turlicha bo‘lgan ikkita qayta ulanuvchi chulg‘amlar yordamida to‘rt xil rostlanuvchi mexanik tavsiflar hosil qilish mumkin.
Bu usulning afzalliklari: tezlikni rostlash jarayonida rotorda qo‘shimcha quvvat isrofi yuzaga kelmaydi va shuning uchun ham FIK yomonlashmaydi; mexanik tavsiflarining bikrligi yuqori bo‘ladi; motorning hosil qiladigan maksimal momenti qiymati etarli darajada bo‘ladi.
Kamchiliklari: tezlik rostlash diapazoni katta emas ; tezlik pog‘onali o‘zgaradi; alohida rusumdagi motorlarning bo‘lishi shartligidir.
Asinxron motorlarning koordinatalarini elektromexanik va ventilli kaskad sxemalari bo‘yicha ham rostlash sxemalari qo‘laniladi.
Uch fazali asinxron elektr motorlari texnikaning turli sohalarida keng tarqalgan. Halq xo‘jaligida qo‘llanilayotgan 90% barcha elektr motorlari asinxron motorlardair.Ularning bunday keng tarqalishiga konstruksiyasi oddiyligi va ishdagi ishonchligi sababdir. Avtomatika kurimlalarida ular asosan aylanishlar roslanishi talab qilinmaydigan mexanizmlarda qo‘llaniladi.
Uch fazali asinxron elektr motorlarining ish uch fazali cho‘lgamni uch fazali manbaga ulaganda aylanuvchi magnit maydoni hosil qilish xususiyatiga asoslangan. Bu maydonning aylanishlar chastotasi yoki sinxron aylanishlar chastotasi uzgaruvchan tok chastotasig to‘gri proporsioanal va uch fazali cho‘lgam kutblari soniga teskari proporsioanal.
n_1=f_1/60
CHastota f_1=50 uchun ayrim sinxron aylanishlar chastotasi .
Kutblar soni 1 2 3 4 5 6
Sinxron aylanishlar soni, ob/min 3000 1500 1000 750 600 500
Agar magnit maydoni aylanishlari yo‘nalishini o‘zgartirish kerak bo‘lsa uch fazali sistemada fazalar ketma ketligini o‘zgartirish kerak. Kutblar soni stator cho‘lgami konstruksiyasiga bogliq. Rotor kutblari soni stator kutblari soniga teng
Asinxron motor ish prinsipi tushunish uchun uch fazali asinxron motor modelidan foydalanamiz. Model kuzgalmas stator 1 va xavo bo‘shligi bilan ajratilgan aylanuvchi rotor 2 dan iborat. Stator o‘zaki yarmo va oralarida uch fazali cho‘lgamlar joylashgan tishlardan tuzilgan. Rotor ichida joylashadi va val, mis va alyuminiy strerjnlardan tulilgan. CHo‘lgamlar xar ikki tomondan xalka bilan boglangan. Bunday cho‘lgamlar qisqa tutashga deyiladi.
Stator cho‘lgami uch fazali manbaga ulanganda motor magnit sistemasida sinxron chastota bilan aylanuvchi n1 magnit maydoni xosil bo‘ladi. Maydon rotor cho‘lgami bilan taxsirlashadi va uni strejenlarida (cho‘lgamlarida) elektr yurituvchi kuch xosil qiladi. Bu kuch yunalishi “o‘ng qo‘l ” qoidasi bialan aniqlanadi. Rotor cho‘lgami berk shuning uchun xosi bo‘lgan EYUK unda tok xosil qiladi. Natijada rotordagi toklar statoradagi magnit maydoni uzaro ta’siralashadi va elektromagnit kuch F xosil qiladi. F kuch yo‘nalishi “chap qo‘l” qoidasi bialn aniqlanadi. Elektromagnit kuchlar yigindisi rotorda elektromagnit momoent xosil qiladi. Elektromagnit moment ta’sida rotor aylana boshlaydi. Rotor aylanishi chastotsi n2 va yo‘nalishi stotor magnit maydoni yo‘nalishiga mos. Rotor aylanishi val orqali ishchi mexanizmga uzatiladi. SHunday qilib elektr enregiyasi asinxron motorda mexanik energiyaga aylanadi.
Otlichitelnыy priznak asinxronnogo dvigatelya sostoit v tom, CHto chastota vraщeniya n2 rotora menshe sinxronnoy chastotы vraщeniya n1 magnitnogo polya statora.
Ob’yasnyaetsya eto tem, chto EDS v sterjnyax obmotki rotora indutsiruetsya tolko pri neravenstve chastot vraщeniya n2< n1. CHastota vraщeniya polya statora otnositelno rotora opredelyaetsya chastotoy skoljeniya ns = n1- n2. Otstavanie rotora ot vraщayuщegosya polya statora xarakterizuetsya otnositelnoy velichinoy n s, nazыvaemoy skoljeniem:
s=(n_1-n_2)/n_1
Skoljenie asinxronnogo dvigatelya mojet izmenyatsya v diapazone ot 0 do 1, t. e. O—100%. Esli s≈0, to eto sootvetstvuet rejimu xolostogo xoda, kogda rotor dvigatelya prakticheski ne ispыtыvaet protivodeystvuyuщego momenta, esli s = 1 — rejimu korotkogo zamыkaniya, pri kotorom rotor dvigatelya nepodvijen (n2 = 0). Skoljenie zavisit ot mexanicheskoy nagruzki na valu dvigatelya i s ee rostom uvelichivaetsya.
Skoljenie, sootvetstvuyuщee nominalnoy nagruzke dvigatelya, nazыvaetsya nominalnыm skoljeniem. Dlya asinxronnыx dvigateley maloy i sredney moщnosti nominalnoe skoljenie izmenyaetsya v predelax ot 0,08 do 0,02, t. e. 8—2%.
CHastota vraщeniya rotora asinxronnogo dvigatelya soglasno C.2),
ob/min, n_2=n_1 (1-s)=[f_160/p](1-s)
Pri izmeneniyax nagruzki na valu dvigatelya chastota vraщeniya n2 izmenyaetsya proporsionalno (1-s).
Rasm. Prinsipialnыe sxemы vklyucheniya trexfaznыx asinxronnыx dvigateley s korotkozamknutыm (a) i faznыm (b) rotorami
Domiy magnitli sinxron motorlar
Doimiy magnitli sinxron motorlar qo‘zgatish cho‘lgamiga ega emas, bu uning konstruksiyasini soddalashtiradi va cho‘tka va kontaktli xalqa bo‘lmaganligi sababli uni ishonchligini oshiradi. Qo‘zgatish uchun kerak bo‘ladigan magnit oqimi bu motorlarda rotorda joylashgan domiy magnitlar hosil qiladi. Motor statori elektromagnitli qo‘gatishli sinxron motorlarnikiga o‘xshash.
Kichik quvvatli doimiy magnitli sinxron motorlar ikki konstruksiyali radial va aksial joylashgan doimiy magnitli bo‘ladi.
Domiy magnitlar radial joylashganda shixtalashgan rotor paketlari silliq silindr ko‘rinishida bo‘lib, doimiy magnitni yaqqol ko‘rinadigan qutbllarni tao‘qi tarafida biriktiriladi. Silindrning ichki tomonida qutblar orasi kesimlar bo‘lib silindrdagi doimiy magnit oqimini birlashishini oldini oladi (rasm a).
Ko‘pincha kesimlar teshib o‘tuvchi bo‘lmay, qutblar orasida kichik tutashtiruvchi qoldiriladi. Bu konstruksiya rotorni mexanik mustaxkamligini oshiradi va motorni ishga tushirish xususiyatini yaxshilaydi.
Magnitlar aksial joylashganda rotor qisqa tutashuv rotoriga o‘xshash konstruksiyaga ega. Rotorni chetiga xalka kurinishida doimiy magnit qisilgan. Ayrim konstuksiyalarda qisqatutushuv rotorini 2 ikki tomoniga ikkita domiy 3 magnit qo‘llaniladi (b). Bu turdagi motorlar stator 1 diamatri katta bo‘lmaganda va quvvati 100 Vtgacha bo‘ladi. Stator diametri katta bo‘lsa va quvvat 500 Vt bo‘lsa doimiy magnitlari radial joylashgan motorlar qo‘llaniladi.
Domiy magnitli sinxron motorlarni ishga tushirishda qo‘zgatilgan rotorda o‘z xususiyatiga ega. Bu xolatda motorni tezlashtirishda asinxron moment Ma va yuklama qarshilik momentidan Myuk tashqari tormozlash momenti Mt xam ta’sir qiladi. Tormozlash momenti stator cho‘lgamida xosil bo‘lgan toklar bilan rotor (doimiy magnitlar) tokli magnit maydoni o‘zaro ta’sirad xosil bo‘ladi. Bu toklar rotor aylanishlar chastotasiga to‘gri proporsional n2 = n1 (1-s) shunig uchun asinxron aylanuvchi moment maksimal qiymati Ma sirpanishni kichik qiymatiga mos keladi. Tormozlovchi momnet sirpanishni katta qiymatiga mos keladi. (1-s).
Tormozlovchi moment Mt aylanuvchi asinxron moment Ma ga qarama qarshi yo‘nalgan va doimiy magnitli sinxron motorlarni ishga tushirish xususiyatlarini yomonlashtiradi.
Rasm 26.2 da asinxron Ma va tormozlovchi Mt momentlarni sirpanishga bog‘likligi keltirilgan. Natijaviy moment Mnat = f (s) grafigi Ma va Mt lar yigindisiga teng va sirpanish 1 ga yaqin zonada tushib ketadi. Tormozlovchi moment Mt sinxronizmga kirish momentini kuchsizlantiradi
Motorlarni ishonchli ishga tushirish uchun natijaviy moment Mnat asinxron rejimda va sinxronizmga kirish momenti Mkir nat yuklama momentidan katta bo‘lishi kerak. Motorni ishga tushirishdagi natijaviy moment grafigi formasi stator cho‘lgami aktiv qarshiligiga r1 va bogliq motorni qo‘zgatish darajasiga bogliq.
E0 - stator fazasi EYUK. r1 va εp kupayganda tormozlovchi moment oshadi, shuning uchun bu motorlarda aktiv karshilik va qo‘zgatish darajasi kamroq bo‘lishi kerak.
Doimiy magnitli sinxron motorlar afzalliklari aylanishlar chastotasini bir xilligi (tengligi); bir manbaga ulangan bir necha motorlarni sinxron aylanishi imkoniyati; Enegetik kursatkichlari yuqori (KPD va cos φ1
Kamchiligi sinxron motorlarni boshqa turlariga nisbatan qimmatligi; ularga ishlov berish murakkabligi.
|
