1 .2 . Bank faoliyatida avtom atlashtirilgan axborot tizim lari

0 ‘zbekiston Respublikasi bank tizimining bosh maqsadi jahon 
talabiga mos,keluvchi, rivojlangan milliy kredit tizimiga ega bo'lish, 
xo'jaliklar va dholining bo'sh turgan mablag'larini jalb qilish, uni samarali 
taqsimlash asosida aholining talablarini qondirish uchun zamin yaratish 
va yashash sharoitini yaxshilashga erishishdan iborat. Bu maqsadga 
erishishni ta’minlash uchun davlatimiz tomonidan mamlakatimiz bank 
sektorining rivojlanish ini ta’minlovchi zaruriy makroiqtisodiy sharoitlarni 
hamda bank tizimi barqarorligini ta’minlash, shuningdek, bank nazorati 
tizimini va banklar faoliyatini boshqarish usullarini takomillashtirish, 
banklaming depozit, kredit va investitsiya faoliyatini yanada rivojlantirishga 
erishish va banklar o'rtasida raqobat bo'lishini ta’minlashga asos yara- 
tishdan, nobank tashkilotlar faoliyatini rivojlantirish, moliya-kredit 
sektorining huquqiy bazasini yaxshilash, ularning moddiy-texnik jihatdan 
samarali ta’minlanganligiga erishish kabi choralami amalga oshirish ko'zda 
tutiladi.
Banklaming kapitallashuv darajasini yanada oshirish — ularning 
moliyaviy barqarorligi va iqtisodiy islohotlardagi ahamiyatini oshirish- 
ning moliyaviy omili sifatida banklar kapitallashuv darajasining, bank 
likvidligining oshirilishi, pirovardida ularning moliyaviy barqarorligini 
ta’minlash uchun mustahkam zamin yaratadi. Shu bilan birgalikda keng 
ko'lamli islohotlarni amalga oshirishda banklaming investitsiya kreditlari 
orqali ishtirokini ta ’minlashni faollashtirishda ulaming barqaror resurs 
bazasini shakllantirib beradi.
O'zsanoatqurilishbank, Mikrokreditbank, Xalq banki, Agro bank, 
Asaka banki va Qishloq qurilish banki ustav kapitallariga davlat mablag'lari 
yo'naltirildi. Natijada 2009-yilning o'zida tijorat banklarining nizom ka­
pitali 43 foizga oshdi va bu o'z navbatida bank kapitallarini xalqaro tartibga 
solishining Bazel-2 standartlari bo'yicha begilangan me’yordan bank- 
larimizning kapitallarining yetarlilik darajasi 3 martadan ko'proqni tashkil 
qildi. So'nggi ikki yilda tijorat banklarining umumiy kapitali 2 barobar 
ko'paydi va bugungi kunda 3 trln. so'mdan oshib ketdi.
Investitsiyalashning uzoq muddatli resurs bazasini mustahkamlash, 
shuningdek, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi oqibatlarini bartaraf etish 
maqsadida tijorat banklarining kapitallashuv darajasini yanada oshirish 
maqsad qilib qo'yilgan edi. Bu borada, 2009-yil davomida tijorat banklari 
tomonidan jami 489,2 mlrd. so'mlik 13 ta qo'shimcha aktsiyalar emissiyasi 
amalga oshirildi. Bu ko'rsatkich 2008-yilga nisbatan 212,8 mlrd. so'myoki 
deyarli 77 foizga oshgan. Garchi aktsiyalar emissiyasi soni 21 tadan 13
212

taga kamaygan bo‘lsada, umumiy emissiyalar hajmining oshishi hisobiga 
0
‘rtacha emissiya hajmi 13,2 mlrd. so'mdan 37,6 mlrd. so'mga o‘sdi.
O'zbekiston Respublikasi tijorat banklari uchun 2009-yil o'ziga xos 
islohotlar va o'zgarishlarga boy bo'ldi. Bunda respublika tijorat banklarining 
barqarorligini ta’minlash va moliyaviy inqirozga qarshi kurashish borasida 
mamlakatimiz Prezidenti tomonidan qabul qilingan qaror va 2009— 
2012-yillarga mo'ljallangan Inqirozga qarshi choralar Davlat dasturi muhim 
ahamiyat kasb etdi.
E’tiborlisi shundaki, tijorat banklari aktsiyalari biijada doimiy kotirovka 
qilinmoqda va uning natijalari tegishli nashrlarda muntazam e’lon qilib 
borilmoqda.
2009-yildagi bank sohasidagi islohotlardan yana biri shuki, endilikda 
barcha mulkchilik shaklidagi tijorat banklari korporativ obligatsiyalar 
chiqarish huquqiga ega bo'lishdi. Bu o'z navbatida respublika obligatsiyalar 
bozorining rivojlanishiga ijobiy tasir ko'rsatadi, shuningdek, tijorat bank­
larining „Toshkent" Respublika Fond birjasidagi ishtirokini ham 
jadallashtiradi. 2009-yilda „Toshkent" Respublika Fond biijasidagi sav- 
dolaming deyarli 44 foizini respublika tijorat banklarining aktsiyalari tashkil 
qildi va 39,4 mlrd. so'mga teng bo'ldi. Ushbu summaning 37,1 mlrd. so'mi 
nodavlat banklar va ustav kapitalida davlatning ulushi „nazorat paketi"ga 
teng bo'lmagan banklar hisobiga to'g'ri keladi.
Korporativ obligatsiyalar — korporativ tashkiliy tuzilmalar (yuridik 
shaxslar) tomonidan o'zining faoliyatini moliyalashtirish uchun muoma­
laga chiqarilgan qarz instrumentlari.
2008—2009-yillarda qo'shimcha emissiya qilingan aktsiyalarning 
tarkibida imtiyozli aktsiyalar sonining hissasi oldingi yillardagi 1,1—2,2 
foizdan 0,6—0,7 foizgacha pasaydi. Ushbu holat qo'shimcha emissiyalarda 
davlat ishtirokining oshganligi, ya’ni davlat tomonidan banklardagi 
nazoratni olishga bo'lgan qiziqishning yuqoriligi bilan izohlanadi.
Markaziy bank tomonidan ichki valuta bozorini yanada rivojlantirish 
va erkinlashtirish, uning doimiy barqaror faoliyat yuritishini ta’minlash 
yuzasidan tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilib borildi.
Valuta bozori — xorijiy valutalar yoki xorijiy valutadagi to'lov hujjatlari 
bo'yicha operatsiyalami amalga oshirish bilan bog'liq iqtisodiy munosa­
batlaming alohida sohasi.
O'tgan yillar ichida mamlakatda iqtisodiyotning strategik ahamiyatga 
ega bo'lgan tarmoqlarini shakllantirishga qapatilgan samarali iqtisodiy 
islohotlar amalga oshirildi. barqaror iqtisodiy o'sishga, valuta mablag'-
213

larining doimiy tushumi manbalari va yetarli darajada valuta zaxiralarini 
shakllantirish orqali milliy valutaning xarid quwatini chetdan olinadigan 
qarz mablag'larisiz saqlab turishga zamin yaratildi.
Joriy yilda Markaziy bank pul-kredit siyosatining bilvosita dastaklaridan 
foydalanishni yanada kengaytirish bilan bir qatorda, o'zgaruvchan foiz 
stavkalarini tezkor boshqarishni davom ettirildi. 2010-yil 1-yanvar holatiga 
O'zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan jami 293 ta milliy 
valutadagi va 118 ta xorijiy valutadagi omonat turlari aholi, korxona va 
tashkilotlaiga taqdim etilmoqda.
O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida hozirgi vaqtda amalga oshi- 
rilayotgan tarkibiy o'zgarishlar eng awalo bank tizimi bilan bevosita bog'liq 
bo'lib kelmoqda. Shuning uchun ham bank kreditlaridan samarali 
foydalanish, ulaming eng qulay shakllaridan, jumladan, iste’mol va ipoteka 
kreditidan foydalanish ham muhim masalalardan biri bo'lib qolmoqda.
Hozirgi kunda Respublikamiz aholisi uchun iste’mol va ipoteka 
kreditining turli xil variantlari joriy etilgan bo'lib, Respublika tijorat 
banklari tomonidan aholining ushbu kreditlarga bo'lgan ehtiyojlarini 
qondirishga alohida e ’tibor qaratilgan. Chunki, iste’mol kreditlarining 
berilishi aholi uchun Respublikada ishlab chiqarilgan iste’mol tovarlarini 
sotib olish uchun keng imkoniyatlar yaratib bersa, ipoteka kreditlari 
yosh oilalar va boshqa toifadagi aholining uy-joy bilan ta ’minlanishi 
darajasini oshiradi.
2010-yil 1-yanvar holatiga O'zbekiston banklari Assotsiatsiyasiga a’zo 
19 ta tijorat banki tomonidan 40 dan ortiq turdagi iste’mol krediti joriy 
qilingan bo'lib, ular 6 oydan 3 yilgacha bo'lgan muddatga beriladi. 2009- 
yilning oktabr-noyabr oylari davomida 11 ta yangi turdagi iste’mol kreditlari 
muomalaga chiqarildi. Bundan tashqari ba’zi banklar tomonidan amaldagi 
iste’mol kreditlarining shartlari va talablariga biroz o'zgarishlar kiritildi.
Hozirda 20 ta tijorat banklari tomonidan 37 ta turdagi ipoteka krediti 
joriy qilingan bo'lib, ular 3 yildan 15 yilgacha bo'lgan muddatga beriladi. 
Ipoteka krediti uy-joy sotib olish, qurish va oldindan sotib olingan uy- 
joylami ta’mirlash uchun ajratiladi.1

Download 4,18 Mb.