Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

Download 1,73 Mb. Pdf ko'rish
bet	20/96
Sana	30.01.2024
Hajmi	1,73 Mb.
	#148577

1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 ... 96

Bog'liq
ATT

3. Axborot tizimlari
Tizim tushunchasi
Tizim – bu qo„yilgan maqsadlarga erishish uchun o„zaro
birlashtirilgan va ayni bir vaqtda yagona deb qaraluvchi turli elementlar
to„plamidir. Tizimlar nafaqat tarkibi, balki qo„yilgan asosiy maqsadlari
bo„yicha ham bir-birlaridan farqlanadi.
1-misol. Korxona tizim deb qaraladigan bo„lsa, uning elementlari
sifatida binolar, texnik vositalar, xom-ashyo, xodimlar va boshqalarni
ko„rsatish mumkin. Korxonaning oldiga qo„ygan asosiy maqsadi – bu
mahsulot ishlab chiqarishdir.
2-misol. Telekommunikatsion tizim. Elementlari – aloqa tarmoqlari,
modemlar, kompyuterlar, tarmoq dasturiy ta‟minoti va boshqalar.
Asosiy maqsadi – axborot uzatish.
3-misol. Axborot tizimi. Uning elementlari – kompyuterlar,
kompyuter tarmoqlari, insonlar, axborot va dasturiy ta‟minot va
boshqalar. Axborot tizimining asosiy maqsadi professional axborot
ishlab chiqarishdir.
Tizimni tashkil etuvchi elementlar soni ixtiyoriy bo„lishi mumkin,
muhimi ularning o„zaro bog„langanligidir. Masalan, turli detallardan
tashkil topgan texnik vosita; kletkalardan tashkil topgan tirik organizm;
insonlar jamoasi; korxona; davlat va hokazolar. Lektor va talabalar bilan
birga ma‟ruzalar zali – tizim; har bir talaba – bu ham tizim; auditoriya
jihozlari – tizim; alohida stol – tizim. Stolning oyog„i – bu tizim emas.
Ammo, bu makro ifodalash nuqtai nazaridan. Agarda stol oyog„ini
mikro ifodalash nuqtai nazaridan oladigan bo„lsak, bu ham molekula va
atomlarning bog„lanishidan tashkil topgan tizimdir.
Bu misollardan ko„rinib turibdiki, tizimlar turlicha bo„lishi mumkin,
ammo ular bir qator umumiy xossa va tushunchalarga ega. Turli belgilari
bo„yicha tizim turlariga ko„plab misollar keltirish mumkin. Umumiy
holda ularni material va abstrakt turlarga bo„lish mumkin.
Material tizimlar material obyektlar mosligini ifodalaydi. Bunday
tizimlar ichida noorganik (texnik, kimyoviy va h.k.), organik (biologik)
hamda aralash (organik va noorganik tabiat elementlarini birlashtirgan)
tizimlarni (masalan, inson-kompyuter (ergotexnik)) ajratish mumkin.
Material tizimlar ichida insonlar o„rtasida umumiy munosabatlarni
ifodalovchi ijtimoiy tizimlar muhim o„rin egallaydi. Bunday tizimlar
tizimostlari
ishlab
chiqarish
jarayonida
insonlarning
umumiy
munosabatlarini ifodalovchi ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar hisoblanadi.

27
Abstrakt tizimlar – bu insonlarning mahsuloti: nazariya, bilim,
qarashlar va boshqalar.
Tizimlarni vaqtga nisbatan statik va dinamik turlarga ajratish
mumkin:
statik tizimlarda vaqt o„tishi bilan tizimning holati o„zgarmaydi;
dinamik tizimlarda esa, uning bajarilishi jarayonida tizim
holatining o„zgarilishi kuzatiladi.
Har qanday tizim katta tizim tarkibiga kiradi. Bu katta tizim uni
o„rab turadi va berilgan tizimning tashqi muhiti bo„lib hisoblanadi. Shu
sababli, tizim tashqi muhit bilan o„zaro bog„lanishda bo„ladi. Tizim
tashqi muhit bilan aloqada bo„lganligi sababli ochiq va yopiq tizimlarni
farqlash mumkin. Ochiq tizimlar o„zini o„rab turgan tashqi muhit bilan
faol aloqada bo„ladi va bunday aloqa tizimga rivojlanish va
murakkablashish imkonini beradi. Yopiq tizimlar tashqi muhit bilan
aloqada bo„lmaydi, undagi barcha jarayonlar (energetikdan tashqari)
tizim ichida amalga oshiriladi.

Download 1,73 Mb.

1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 ... 96

Download 1,73 Mb.

Pdf ko'rish