|
B isaboyev, Z. Sh. Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazir/igi tomonidan 5541100 «Oziq-ovqat texnologiyasi»
|
| bet | 51/231 | | Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 1,23 Mb. | | #155970 |
Bog'liq Sapayeva, Z. J. G\'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari-fayllar.orgS^U-iW-WJ/iWO-Wj,
bu yerda: C/-un miqdori, kg; Wx va Wu-xamir va unning namligi, %.
Bundan so‘ng, xamirning qorishdan keyingi harorati 40 °C dan oshmasligini nazarda tutib, uning harorati belgilanadi. Bunday harorat shu bilan asoslanadiki, makaron xamirini qorish an’anaviy rejimlarida, xamirning harorati matritsalar oldida 50°C dan ortiq boimasligi lozim, shnekli kamerada presslash vaqtida esa xamir o‘rtacha 10 °C ga qiziydi.
Xamirning belgilangan harorati va unning oichangan haroratiga ko‘ra xamir qorishga ishlatiladigan suvning harorati quyidagi formula bilan hisoblanadi:
t = (X-t ■s -U-t ■s )/(V-s),
S v XX U IK 4 S/J
bu yerda: X-xamirning massasi, kg (X=U+S); tx, /u-mos tarzda xamir va unning harorati, °C; ^-xamir va unning solishtirma issiqlik sig‘imi, J! {kg ■ К); Ss~ suvning solishtirma issiqlik sigimi, 4187 J/(kg • K).
Qo‘shiladigan suvning haroratiga ko‘ra makaron xamirini qorish uch turga boiinadi: issiq, suvning harorati 75-85 °C; iliq, suvning harorati 5565 °C; sovuq, suvning harorati 30°Cdan past emas.
Ko‘pincha iliq qorishdan foydalaniladi. Issiq qorishdan unda juda qayishqoq kleykovina (30% dan ortiq) mavjud boiganida, sovuq qorishdan esa kam miqdorda kuchsiz kleykovina mavjud boiganida, 82
un juda issiq boiganida, shnekli kamera yaroqsiz holatda bo‘lganligida va haroratning ortib ketishiga sabab bo‘lgan hollarda foydalaniladi. Qo‘shimchalar qo‘shib xamir qorilganda xamir qorishga sarflanadigan suvning miqdorini hisoblashda qo‘shimchalarning namligini ham hisobga olish lozim.
Xamirni vakuumlash. Bosimi 20 MPa ga yetadigan gidravlik presslarda makaron xamirini presslashda zich va mustahkam mahsulotlar olish ta’minlangan. Uzluksiz ishlovchi shnekli makaron presslariga o‘tilganda presslash bosimi 5-7 MPa gacha pasayib qoladi. Bunday bosim presslanadigan xamirdan havoni yetarlicha ajratilishini ta’minlamaydi. Natijada katta miqdorda havo pufakchalariga ega mahsulotlar hosil bo‘lib, bu quruq mahsulotlarning mexanik mustahkamligini pasaytiradi va ularning rangini (shaffofmasligi sababli) yomonlashtiradi. Mahsulot sifatini yaxshilash uchun xamirni vakuumlash-ya’ni undan havoni so‘rib olishga zaruriyat paydo bo‘ldi.
Xamirni vakuumlash qorish bosqichida, avtomatik uzluksiz liniya- larning presslarida (B6-LMV, B6-LMG, va «Braibanti», «Pavan»-italyan firmalari) yoki presslash jarayonida (LMB, LPL presslarida) amalga oshiriladi. Vakuumlashning birinchi usuli samarali hisoblanib, bunda g‘ovak ushoqsimon xamir massasidan havoni yetarlicha ajratib olish imkoni yaratiladi. Shnekli kamerada presslangan zich xamirdan havoni ajratib olish kam samarali, shu bilan birga havoni so‘rib olish uchun mo‘ljallangan teshiklar tez-tez xamir bilan toiib qoladi. Kerakli samaraga erishish uchun vakuumning qiymati 0,05 MPa dan past boimasligi kerak. Zamonaviy presslarda bu qiymat 0,09 MPa ni tashkil etadi.
Makaron xamirini presslash. Makaron xamirini tayyorlash ikki bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqich xamir aralashtirgichlarda amalga oshirilib, bunda komponentlar ushoqsimon massa hosil bo‘lgunicha tinimsiz aralashtiriladi. Ikkinchi bosqichda ushoqsimon massa pressning shnekli kanalida bosim ostida zichlanib va plastiklanib, shakl berish uchun kerakli bo‘lgan struktura va xossalarga ega bo‘ladi.
Xamir tayyorlash, uni zichlashtirish va xamirga shakl berib nam mahsulotlarni hosil qilish, zamonaviy makaron mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalarida shnekli presslarda amalga oshiriladi. Makaron presslarining tarkibiga presslash qurilmasidan tashqari, un va suv dozatorlari, xamir aralashtirgichlar ham kiradi. Shnekli makaron presslari xamir aralashtirgich tog‘oralari soniga (bir, ikki, uch va to‘rt tog'orali), presslash qurilmalari yoki presslash shneklarining soniga (bitta, ikkita va
83
to‘rtta shnekli) qarab, matritsaning shakliga (yumaloq va to‘g‘ri burchakli) qarab tasniflanadi.
Soddaroq tuzilgan va makaron mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalarida keng tarqalgan yumaloq matritsali, bir tog‘orali va bir shnekli makaron pressining texnologik sxemasini ko‘rib chiqamiz (3.6- rasm).
Pressning texnologik qismlariga un va suv dozatorlari 1 va 2, parrakli val 4 va tog'ora 3 dan iborat xamir aralashtirgich, suv ko‘ylakli (8) shnekli silindr 6, shnek 7 va almashtiriladigan matritsali (10) presslash boshchasi
dan iborat boigan presslash qurilmasi kiradi. Xamir aralashtirgich va shnek vallarini harakatga keltirish odatda yagona uzatma 5 da amalga oshiriladi.
Un va suv maium nisbatda uzluksiz oqim bilan dozatorlar yordamida xamir qorish tog‘orasiga beriladi. Bu yerda komponentlar val o‘qiga perpendikular boigan yuzaga nisbatan maium bir burchakka burilgan holda o‘rnatilgan parraklar bilan tutib olinadi, aralashtiriladi va xamir qorish tog'orasining qarama-qarshi tomoniga asta-sekinlik bilan suriladi. Qorishning oxirida hosil boigan ushoqsimon yoki qumoqsimon xamir massasi o‘tkazish teshigi orqali presslash qurilmasining shnekli silindriga kelib tushadi.
Presslash qurilmasining asosiy ishchi organi shnek hisoblanadi. U aylanganida sochiluvchan xamir massasi presslash boshchasi tomonga ko‘chadi. Presslash boshchasining pastki qismida joylashgan matritsa shnek tomonidan surib berilayotgan xamir massasining faqat 10-20% ini o‘tkazib yuboradi. Buning natijasida boshchada va shnekli kamerada qarshi bosim hosil boiib, oqibatda xamir zichlashadi, bogiangan 84
zich xamir massasiga aylanadi. Shu ko‘rinishda xamir matritsa
teshikchalaridan shakl berilgan makaron mahsulotlari kalavalari holida
siqib chiqariladi.
Zichlangan qovushqoq xamir massasini matritsaga bosim ostida
surish jarayonida shnekning aylanuvchi parraklariga xamirning jadal
ishqalanishi natijasida uning qizishi sodir boiadi. Xamirning matritsa
oldidagi muvofiq harorati 50-55 °C. Bu holda tirqishlar orqali oson siqib
chiqariladigan plastik xamir hosil boiadi. Bundan yuqori haroratlarda
xamirning «pishishi» sodir boiib, bu presslangan mahsulotlarning
sirtida oqimtir chiziqlar hosil boiishiga olib keladi. Xamirning haroratini
pasaytirish uchun shnek ishlayotgan vaqtda shnekli kameraning presslash
boshchasiga tutashgan suv ko‘ylagiga sovuq suv beriladi.
Matritsa presslovchi qurilma bilan birgalikda makaron pressining
asosiy ishchi organi hisoblanadi. U pressning unumdorligini, makaron
mahsulotlarining turi (shakli va ko'ndalang kesimining oichamlari)
ni belgilaydi, mahsulot sifatiga (yuzasining dag‘alligiga, makaron
naychalarining mustahkamligiga) sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi.
Matritsalar korroziyaga uchramaydigan, yetarlicha mustahkamlikka
va yeyilishga chidamlilik xususiyatlariga ega boigan fosforli bronza,
latun, zanglamaydigan poiat kabi metallardan tayyorlanadi.
Matritsalar ikki xilda boiadi: yumaloq (disksimon) va to‘g‘ri bur-
chakli (3.7-rasm).
Yumaloq matritsalar yordamida uzun va qisqa makaron mahsu-
lotlarining barcha turlariga shakl beriladi. To‘g‘ri burchakli matritsalar,
mahsulotlar osib quritiladigan avtomatlashtirilgan liniyalarda ishlab
chiqariladigan uzun makaron mahsu-
lotlariga (makaronlar, vermishel, ugra)
shakl berishda qoilaniladi.
Shakl beruvchi teshiklari
(kanallari)ning tuzilishi va kons-
truksiyasiga ko‘ra matritsalar ikkita
asosiy turga boiinadi: teshigi
vkladishli-naysimon va murakkab
shaklli mahsulotlarga shakl berish
uchun; teshigi vkladishsiz-naysimon
mahsulotlardan tashqari barcha
turdagi mahsulotlarga shakl berish
uchun.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
B isaboyev, Z. Sh. Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazir/igi tomonidan 5541100 «Oziq-ovqat texnologiyasi»
|
