261
shirasining kislotali muhitini qisman neytrallanishiga olib keladi va
oqsillarni pepsin ta’sirida emas, balki gastriksin ta’sirida parchalanishiga
olib keladi.
Pepsin va gastriksin ta’sirida oqsillar polipeptidlar (albumozlar va
peptonlargacha)
parchalanadi, oqsillarning asosiy parchalanishi esa
ingichka ichakda yuz beradi.
Xlorid kislotasining hosil bo‘lish mexanizmi va ahamiyati
Me’dada HCl hosil bo‘lishining mexanizmi hozirgacha
aniqlanmagan bo‘lsa-da, ammo mavjud ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki,
qonda NaCl dissotsiatsiyasidan hosil bo‘ladigan Cl
-
hujayra
membranasidan otib, o‘z navbatida, almashinuvining
oxirgi mahsulotlari
H
2
O va CO
2
dan qoplovchi hujayralarda sintezlanadigan karbonat
kislotaning dissotsiatsiyasi natijasida ajralib chiqadigan H
+
bilan
birikadi. Hosil bo‘lgan HCl so‘ngra qoplovchi hujayralarning me’da
boshligiga ajralib chiqadi. Ionlarning qon bilan qoplovchi hujayralar
o‘rtasidagi muvozanati hujayralardan qonga otuvchi manfiy
zaryadlangan HCO
3
-
qondan
hujayralarga otuvchi Cl
-
orniga almashinib
o‘tishi bilan erishiladi. Ushbu jarayonda ATF ning ishtirok qilishi taxmin
qilinadi, chunki xlorid kislota sintezi energiya bo‘lishini talab etadi.
Xlorid kislotaning quyidagi biologik funksiyalari mavjud:
1. Pepsinogenni faollashtirish;
2. Me’da shirasining kislotali muhitini ta’minlash;
3. Ovqat oqsillarini denaturatsiyalash;
4. Bakteritsid ta’siri.
Me’da shirasi tarkibida to‘rt xil kislotalilik tafovut qilinadi:
1) hech qaysi birikma bilan bog‘lanmagan xlorid kislota (erkin HCl);
2) oqsil bilan bog‘langan xlorid kislota (bog‘langan HCl);
3) erkin va bog‘langan xlorid kislotaning yigindisi (umumiy HCl);
4) erkin, bog‘langan va umumiy
HClning yigindisi hamda meva
shirasidan kislotali muhit yaratadigan boshqa nordon moddalarning
yigindisi (umumiy kislotalilik).
Me’da shirasining ushbu kislotaliliklari indikator ishtirokida NaOH
ning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlash yoli orqali aniqlanadi. Umumiy
kislotalilik fenolftalein indikatori ishtirokida (pH ning o‘tish chegarasi
8,2-10) 100 ml me’da shirasini titrlash uchun (HCl
va boshqa kislotalik
xususiyatiga ega bo‘lgan moddalarning neytrallash uchun) sarflangan
0,1 mol/l NaOH miqdori bilan olchanadi. Umumiy kislotalililkning
ortacha miqdori 40-60 mol/l ga teng. Erkin xlorid kislota
262
dimitilaminoazobenzol indikatori ishtirokida (pH 1,0-3,0) 100 ml me’da
shirasini neytrallash uchun sarflangan 0,1 mol/l NaOH miqdori bilan
olchanadi. Uning ortacha miqdori 20-40 mol/l ga teng.
Boglangan xlorid
kislota yuqoridagidek alizaringidrosulfonat NaOH ishtirokida (pH 4,3-
6,3) yoki fenolftalein va dimetilaminoazobenzol indikatori yordamida
aniqlangan umumiy kislotalilikni erkin kislotalilikdan ayirish yoli bilan
topiladi. Uning ortacha miqdori 10-20 mol/l.
Me’da shirasida kislotalilikni oshishiga
