263
Enteropeptidaza ham proteolitik fermentdir: U tripsinogenning N-
ichidagi
geksopeptidini ajratadi, shuning natijasida molekula qolgan
qismi konformatsiyasi o‘zgarib faol markaz yuzaga keladi tripsin
fermenti hosil bo‘ladi. Me’da osti bezining boshqa hamma
profermentlari ham qisman tanlab o‘tadigan proteoliz yoli bilan faol
holga keladi, natijada ximotripsin, A va B karboksipeptidazalar, elastaza
degan fermentlar hosil bo‘ladi.
Tripsin, ximotripsin, elastaza
fermentlari endopetidazalardir, va
ma’lum peptid bog‘lariga ta’sir ko‘rsatadi. Tripsin asosal lizin va arginin
aminokislotalarining karboksil guruhlaridan hosil bo‘lgan peptid
bog‘lariga ta’sir etadi. Ximotripsin tirozin, fenilalanin va triptofan
aminokislotalardan hosil bo‘lgan peptid bog‘lariga nisbatan faoldir.
Elastaza esa polipeptid zanjirining lizindan hosil bo‘lgan peptid
bog‘lariga ta’sir etadi. Karboksipeptidaza
A rux tutuvchi fermentdir
va polipeptid zanjirining C-uchidagi aromatik va alifatik
aminokislotalarni gidrolizlaydi. Karboksipeptidaza B esa faqat C-
uchidagi lizin va argininni gidrolizlamaydi. Ichak aminopeptidazalari
rux yoki marganets va sistein ta’sirida faollashadi va polipeptid
zanjirining N-uchidagi aminokislotalarni gidrolizlaydi. Dipeptidazalar
dipeptidlarni gidrolizlaydi, kobalt, marganets va sistein ta’sirida
faollashadi.
Barcha hazm peptidgidrolazalarining birma-bir ta’sir ko‘rsatib
borishi, oqsillarning aminokislotalargacha tola parchalanishini ta’minlab
beradi. Oqsillarning me’dada qisman hazm bo‘lishi
keyinchalik ingichka
ichakda hazm bo‘lishini garchi yengillashtirsada, lekin mutlaqo shart
deb hisoblanmaydi. Me’da butunlay kesib olib tashlangandan keyin
(total rezeksiya qilinganidan so‘ng) oqsillar singishining sezilarli
darajada izdan chiqmasligi shundan dalolat beradi.
Me’da va ichak hujayralari bez hujayralarida fermentlarning nofaol
o‘tmishdoshlari hosil bo‘lib turishi tufayli
ovqatni hazm qiluvchi
peptidgidrolazalar ta’siridan saqlanib boradi, bunday ferment
o‘tmishdoshlari ishlanib chiqqanidan keyingina faol holga o‘tadi.
Bundan tashqari, fermentlar me’da yoki ichak boshligiga tushar ekan,
hujayralarning oqsillariga toqnash kelmaydi,
chunki shilliq parda
shilimshiq qatlami bilan, har bir hujayra esa plazmatik membrana tashqi
yuzasining peptidgidrolazalar substratlari bo‘lib hisoblanmaydigan
polisaxaridlar bilan himoyalangan bo‘ladi. Biroq me’da va o‘n ikki
barmoqli ichak yara kasalligida sohasidagi proteinazalar ta’sirida
hujayralar yemirilib turadi.