4
1-Mavzu: Axborot texnologiyalari fani, mazmuni va vazifalari
(2 soat )
Ma’ruza rejasi:
1. Axborot inqiloblari
2. Axborot texnologiyalari haqida umumiy tushunchalar.
3. Axborot jamiyati
Hozirgi kunda, bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida,
yangilanish, yangi hayotga qadam
qo‘ygan bir paytda O‘zbekiston o‘zini hamma tomonlama rivojlantirishga bor kuchi bilan
intilmoqda. Shu jumladan, davlatimiz korxona va tashkilotlarida
axborot texnologiyalarini
muhim o‘rin tutishi haqida aytib o‘tishga to‘g‘ri keladi. Albatta, rivojlanishni hech qanday
texnikasiz tasavvur qila olmaymiz, binobarin, biz hozirda texnika zamonida yashab turibmiz.
Bugungi kunda texnika
shu darajada rivojlantirildiki, buning natijasida inson mehnati
samaradorligini, ya’ni ishni bajarilish tezligini, vaqtni tejashlikni, aniqligi va shu kabilarni bir
necha martaga oshirishga muvaffaq bo‘lindi. Bularning hammasini jamiyatning har bir
sohasida, ya’ni iqtisodiy sohadami, ilmiy sohalardami yoki boshqaruvdami, qo‘yingki hamma
joyda ko‘rishimiz mumkin. Sanoatni avtomatlashtirish ishchi kuchidan to‘la
foydalanish,
mahsulot sifatini nisbatan yaxshilash imkoniyatini bergan bo‘lsa, boshqaruvda esa
ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash, ma’lumotni bir joydan ikkinchi joyga uzatish, yetqazish
singari bir qancha ishlar qilinmoqda.
1. Axborot inqiloblari
Sivilizatsiya rivojlanishi tarixida bir necha axborot inqiloblari ro‘y berdi - axborotni qayta
ishlash sohasida tub o‘zgarishlar ro‘y bergani tufayli ijtimoiy munosabatlarda o‘zgarishlar
yuzaga keldi. Bunday o‘zgarishlar oqibati sifatida insoniyat jamiyati yangi sifatga ega bo‘ladi,
ya’ni:
1-inqilob yozuvning kashf etilishi bilan bog‘lik, Bu sifat va miqdor jihatidan
ulkan sakrash
bo‘ldi. Bilimlarni ajdodlardan avlodlarga yetqazish imkoni paydo bo‘ldi.
2-inqilob (XVI asr o‘rtalari) sanoat, jamiyat, madaniyat va ish faoliyatini tashkil etishda
keskin o‘zgarish yasagan kitob nashr etishning kashf qilinishi bo‘ldi.
3-inqilob (XIX asr oxiri) elektrning kashf etilishi bilan bog‘lik bo‘lib, u tufayli telegraf,
telefon, radio yuzaga keldi. Bular axborotni istalgan hajmda uzatish va jamlashga imkon
yaratdi.
4-inqilob (XX asrning 70-yillari) mikroprotsessor texnologiyasi kashf etilishi va
SHKning
paydo bo‘lishi bilan bog‘lik. Mikroprotsessorlar va integral chizmalarda kompyuterlar,
kompyuter tarmoqlari, ma’lumotlarni uzatish tizimlari (axborot kommunikatsiyalari) yaratiladi.
Bu davrda uch fundamental yangilik yuzaga keladi, ya’ni:
- mexanik va elektr vositalaridan axborotning elektron vositalariga o‘tish davri;
- barcha qurilma, asbob , mashinalarning keskin rivojlanilishi;
- dasturiy-boshqaruv qurilma va jarayonlarni yaratish.
Bu davr haqida ancha to‘liq tasavvur hosil qilish uchun quyida keltirilgan EHMlari avlodlari
almashuvi bilan tanishish va uni axborotni qayta ishlash hamda uzatish sohasidagi bosqichlar
bilan qiyoslash maqsadga mufoviq.
1-avlod (50-yillar boshi) Element bazasi – elektron chiroqlar. EHM katta hajmi, ko‘p elektr
quvvati iste’mol etishi, kam harakatchanligi,
kam ishonchliligi, kodlarda dasturlanishi bilan
ajralib turgan.
5
2-avlod (50-yillar oxiridan) Element bazasi yarim o‘tkazgichli elementlar. Oldingi avlod
EHMga nisbatan barcha texnik xususiyatlari yaxshilangan. Dasturlashtirish uchun algoritmik
tildan foydalanilgan.
3-avlod (60-yillar boshi) Element baza - integral chizmalar. EHM hajmining keskin
kichrayishi,
ishonchliligining ortishi, mahsuldorligining ortishi. Ma’lum masofadagi
terminallardan alohida bo‘lish.
4-avlod (70-yillar o‘rtalaridan). Element bazasi - mikroprotsessorlar, katta integral
chizmalar. Texnik xususiyatlari yaxshilangan. SHK larning ommaviy chikarilishi.
Rivojlanish
yo‘nalishi: yuqori ishlab chiqarish quvvatiga ega qudratli ko‘p protsessorli hisoblash tizimlari,
arzon mikroEHMlarni yaratish.
5-avlod (80-yillar o‘rtalaridan). Intellektual kompyuterlar ishlab chiqarila boshlandi.
So‘ngri
axborot inqilobi yangi soha - yangi bilimlarni ishlab chiqish uchun texnologiyalar,
uslublar, texnik vositalarni ishlab chiqarish bilan bog‘lik axborot sanoatini oldingi qatorga
ilgari surmoqda. Axborot texnologiyalari, ayniqsa telekommunikatsiyalarning barcha turlari
axborot sanoatini eng muhim tarkibiy qismlaridir. Zamonaviy axborot texnologiyasi kompyuter
texnikasi va aloqa vositalari sohasidagi yutuqlarga tayanadi.
