20
(4) boshqaruv fani maktabi (ayrim manbalarda miqdoriy maktab).
7
Ilmiy boshqaruv maktabi yoki mehnatni ilmiy tashkil etish maktabi
(1885–1920)
Mutaxassis I. Mahmudovning “Boshqaruv psixologiyasi” (2006)
8
o„quv
qo„llanmasida ta‟kidlanishicha, tashkilot menejmentini o„rganuvchi olim V.Spivak
boshqaruv nazariyalarining rivojlanish tarixini quyidagi davrlarga ajratgan holda
tadqiq etgan:
Ilmiy boshqaruv F. Teylor, L. Gilbret hamda G. Gantt
ishlari bilan
chambarchas bog„liq. Bu ilmiy boshqaruv maktabining ijodkorlari kuzatish,
o„lchashlar, mantiq va tahlil ishlatib ko„p qo„l operatsiyalarini mukammalashtirish
mumkin
deb hisoblashgan, shuningdek, ularni samarali
bajarishga erishishga
harakat qilganlar. Ilmiy boshqaruvning birinchi uslubiy davri – ish mazmunini
tahlil qilish va uning asosiy komponentlarini aniqlashdir.
Ushbu yo„nalish asosida amerikalik olim F. Teylor nomiga qo„yilgan
“teylorizm” ta‟limoti yotadi va bu sohada olib
borilgan AQShdagi dastlabki
izlanishlar 1885–1920-yillarni o„z ichiga qamrab oladi. F. Teylor o„sha davrdagi
malakasiz ishchilardan samarali foydalanish maqsadida, murakkab va malaka talab
etuvchi mehnat turini mayda operatsiyalarga ajratdi.
Mehnat jarayonini maxsus operatsiyalarga
ajratish natijasida, Rensom Olds
1902-yilda konveyer usulini yaratdi va avtomobil yig„ish zavodiga tatbiq etdi.
Yangi uslub bo„yicha ishlab chiqarish natijasida yillik mahsulot 425 donadan
2500 taga ko„paydi.
Genri Ford esa bu uslubni yanada takomillashtirish orqali, avtomobil ishlab
chiqarishga ketadigan vaqtni 20 martaga
kamaytirdi va nafaqat Amerika, balki
keyinchalik butun jahon avtomobil bozorini ishg„ol qildi.
7
Қосимова Д.С. Бошқариш назарияси: Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2007. – Б. 30–31.
8
Маҳмудов И.И. Бошқарув психологияси. Ўқув қўлланма / Масъул муҳаррир: А.Холбеков. – Т.:
ДЖҚА “Раҳбар” маркази; “YUNAKS-PRINT” МЧЖ, 2006. – Б. 10–13.
