Har qanday materalning tarkibidagi erkin zaryadlanuvchi zarrachalarning mavjudligi va material tarkibida harakatlana olishi elektr tokining o’tishiga zamin yaratadi. Har qanday muhit uchun tokning zichligi(j)ni quyidagi formula yordamida ifoda etish mumkin:
Muhitlar orasida (faqat vakuumdan tashqari) zaryad tashuvchi zarrachalarning teziligi maydon kuchlanganligiga to’g’ri proporsionaldir:
Zaryad tashuvchilarning harakatchanligi deb, elektr maydon kuchlanganligi (E) va zarayad tashuvchi zarrachalarning tezigi(V,)ga proporsional bo’lgan koeffisientga aytiladi. Harakat m2/V.sek birligida o’lchanadi. Haqiqiy harakatchanlik 1 V/m maydon kuchlanganligi ta’sirida zaryad tashuvchi zarrachalarning tezligiga teng deb qabul qilingan.
Muhitga bog’liq holda zaryad tashuvchilarning turi va harakatchanligi turlicha bo’lishi mumkin va u muhitga bevosita bog’liq.
YUqoridagi ifodalarni, elektr zanjirining muayyan kattalikdagi differensial shakli uchun yozilgan Om qonunining turlicha ko’rinishi ekanligiga ishonch hosil qilish qiyin emas.
Ayonki zanjirning bir qismi uchun Om qonuni: I = U/R ko’rinishida yoziladi. Zanjirning bir qismi uchun kesim yuzasi —
S, uzunligi —
l ni bilgan holda Om qonuning dastlabki ko’rininshiga ega bo’lish mumkin.
O’tkazgichlar, yarim o’tkazgichlar va dielektriklarning elektr o’tkazuvchanligi
Elektromagnit maydon kuchlanganligi ta’siri ostida materiallarda kechuvchi elektr jarayonlarni tahlil etish uchun turlicha muhitdagi zaryad tashuvchanlik hodisasini tahlil etamiz. Birinchi navbatda zaryadning payda bo’lishi va yo’qolishi bilan tanishish joiz.
Buning uchun tarlicha muhit(material)dagi elektronlarning tuzulishni o’rganish maqsadga muvofiq.
Gazlarda elektronlar har bir atom yoki molekulaning orbitasida joylashgan. Atomning kvant modeliga binoan, elektron kvant energiya darajasiga ko’ra qaysidir biror-bir orbitada joylashishi mumkin. Har bir darajada faqat birta elektron joylashadi. Orbitaning eng chekka darjasida joylashgan elektron eng kichik zaryad va massaga ega bo’ladi. SHu sabali u tezda ionlashadi va yadro orbitasidan uzulib ketish ehtimoli yuqori.
Atomdan elektronni uzulib ketishiga sarf bo’ladigan energiya ionlanish energiyasi (W) deyiladi.
Orbitadagi ikkinchi elektronni ajratib ololish uchun unga chekkadagi elektronga nisbattan kattaroq miqdordagi energiyani sarflash talab etiladi. Bu ikkinchi darajadagi ionlanish hisoblanadi.
Atomning yadrosidan elektronlarni uzib olish yoki qo’zg’atishni bir qancha usullari mavjud. Orbitadagi elektronlarni qo’zg’atish
uchun unga, atomning yadrosi tortish kuchi energiyasidan pastroq energiya bilan ta’sir etish natijasida yuzaga keladi. Atom yadrosiga torilgan elektronlarga qo’zg’atish energiyasi turlicha ta’sir etganligi bois qo’zg’alish ham turicha bo’ladi.
Bir xil energetik darajaga ega bo’lgan ikki atom o’zaro yaqinlashganda, atomlarning birikishi hosil bo’ladi, ammo maydon yo’nalishi ikkita o’zaro juda oz miqdorda farq qiluvchi darajaga ajralgan bo’ladi.
Buning sababi shundagi kvant
