Buxoro davlat universiteti

Yuqoridagi misolning dasturi quyidagicha:

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

var i:integer; s,k:real;

begin s:=0;

for i:=0 to 4 do s:=s+strtofloat(StringGrid1.Cells[i,0]);

k:=s/5;

Label2.Caption:=Label2.Caption+floattostr(k)+' ga teng';

F9 tugmasini bosib, massivga qiymat kiritib bajarib ko’ramiz. (1.2.8-chizma)

1.2.8-chizma. Massiv elementlarining o’rta arifmetigini hisoblash natijasi.

Delphi dasturida ma’lumotlarni ro’yxat ko’rinishda chiqaruvchi komponentlardan faqat ma’lumotlarni chiqarish uchun foydalanish mumkin. Bu komponentlar ma’lumotlarni xotiraga saqlash imkoniyatiga ega emas. Agar ro’yxatdagi ma’lumotlarni xotiraga saqlamoqchi bo’lsak albatta fayl o’zgaruvchilardan foydalanish mumkin. Bu komponentlardan qaerda, nima maqsadda foydalanish mumkin misollar yordamida qarab chiqamiz.

ListBox – komponenti. Bu komponent Standart komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponentdan ma’lumotlarni ro’yxat ko’rinishida chiqarish uchun foydalanish mumkin. Bu komponentda ro’yxatning barcha elementlari ko’rinib turadi, bu elementlardan ixtiyoriy bittasini tanlash imkoniyatiga ega bo’lamiz.

1.2.8 – jadval. ListBox ning xususiyatlari

Masalani bajarish uchun formaga ma’lumotlarni tanlash uchun Listbox1 komponentidan, natijani chiqarish uchun Edit komponentidan va izohlar uchun Label komponentlaridan foydalanamiz. Listbox1 komponentining Items xususiyatiga quyidagi ma’lumotlarni kiritamiz: Oq, Qora , Sariq, Qizil, Yashil.

Listbox1 komponentining Onclick holatiga quyidagi kodni kiritamiz.

procedure TForm1.ListBox1Click(Sender: TObject);

Edit1.Text:=ListBox1.Items.Strings[ListBox1.itemindex];

1.2.9 - chizma. ListBox ga dastur misoli.

ComboBox komponenti. Bu komponent ham Standart komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponentda ma’lumotlar, ochiluvchi ro’yxat ko’rinishida turadi. Listbox komponentidan farqi bu komponentda ro’yxatning faqat bitta elementi ko’rinib turadi. Joyni tejash maqsadida bu komponentdan foydalangan ma’qul.

1.2.9 – jadval. ComboBox ning xususiyatlari

procedure TForm1.ComboBox1Change(Sender: TObject);

var s:string;

begin

if s='Oq' then Form1.Color:= clWindow;

if s='Sariq' then Form1.Color:= clYellow;

if s='Qora' then Form1.Color:= clBlack;

if s='Qizil' then Form1.Color:= clRed;

if s='Yashil' then Form1.Color:= clLime;

1.2.10 - chizma. ComboBox ga dastur misoli.

TreeView komponenti. Bu komponent Win32 komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponent ro’yxatdagi ma’lumotlarni daraxtsimon shaklda tasvirlaydi.

1.2.10 – jadval. TreeView ning xususiyatlari

1.2.11 - chizma. TreeView ning ko`rinishiga misol.

ListView komponenti. Bu komponent Win32 komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponent ro’yxatdagi ma’lumotlarni turli xil ko’rinishlarda chiqarish uchun ishlatiladi.

1.2.11 – jadval. ListView ning xususiyatlari

Delphi dasturida bir qancha komponentlarni qarab chiqdik. Lekin shunday masalalar borki biz bir nechta holatlardan bittasini yoki bir nechta holatlardan bir nechtasini tanlashimizga to’g’ri keladi. Bunday hollarda albatta belgilanuvchi komponetlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Delphi dasturida bunday komponentlar yaratilgan bo’lib, ulardan qanday foydalanish to’g’risida ma’lumotlar keltiramiz.

CheckBox (belgilash tugmasi) kompanentasi chap tomonida kichkina darchasi bo’lgan matn satrini akslantiradi. Darchaga uning belgilanganligini bildiruvchi belgi quyish mumkin. Bu komponent Standart komponentlar to’plamida joylashgan. Ushbu tugma odatda dasturda «ha» yoki «yo’q» javobini olish kerak bo’lgan vaziyatlarda foydalaniladi. Demak bu komponentning qiymati mantiqiy qiymatga ega. Bu komponentdan dasturda bir nechta holatlardan bir nechtasini tanlash uchun foydalanish mumkin.

RadioButton (belgilash tugmasi) kompanentasi. Bu komponent Standart komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponent ham CheckBox kompanentasiga o’xshaydi. Ushbu komponentning qiymati ham mantiqiy qiymatga ega. Lekin bu komponentda bir nechta holatlardan birini tanlash imkonini beradi. Demak bu komponentlarning bir biridan farqi CheckBox da bir nechta holatlarni tanlash mumkin, RadioButton da esa faqat bitta holatni tanlash mumkin. Bu komponentlarni asosiy xususiyatlarini keltiramiz.

1.2.12 – jadval. RadioButton ning xususiyatlari

Xususiyati	Ma’nosi
Caption	Belgilash tugmasidagi yozuv matni
Checked	Komponent belgilanganligi. Qiymati mantiqiy
Color	Komponent rangi
Font	Matn shrifti
Hint	Izoh matni
Name	Komponent nomi
ShowHint	Izohni chiqish yoki chiqmasligi

CheckListBox komponenti. Bu komponent CheckBox komponentlarini ro’yxat ko’rinishda ifodalaydi. Bu komponent Additional komponentlar to’plamida joylashgan. CheckListBox komponenti ro’yxatidagi elementlarni uning Items xususiyati orqali hosil qilamiz.

RadioGroup komponenti. Bu komponent RadioButton komponentlarini gruhlashtirilgan ro’yxatini ifodalaydi. Bu komponent Standart komponentlar to’plamida joylashgan. RadioGroup komponenti ro’yxatidagi elementlarini uning Items xususiyati orqali hosil qilamiz. Elementlarni Columns xususiyati orqali bir nechta ustunlarda chiqarish mumkin. Caption xususiyati orqali sarlavha matni kiritiladi.

GroupBox guruhlashgan ramka komponentasi. Bu komponent Standart komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponent, komponent konteyner bo’lib, uning ichida bir nechta komponentni joylashtirish mumkin. Guruhlashgan ramka faqatgina bir toifadagi komponentalardan tashkil topgan bo’lishi shart emas.

ScrollBox formada ekranga sig’maydigan ob’ektlarni ko’rsatish imkonini beruvchi komponent. Bu komponent Additional komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponent ham komponent konteyner bo’lib, uning ichida bir nechta komponentni joylashtirish mumkin.

Panel - Bu komponent Standart komponentlar to’plamida joylashgan. Bu komponent ham komponent konteyner bo’lib, uning ichida bir nechta komponentni joylashtirish mumkin. Dasturni bezashda qismlarga ajratishda juda qulay. Bundan tashqari multimedia vositalarida ekran vazifasida ham ishlatish mumkin.

Shape - Bu komponent Additional komponentlar to’plamida joylashgan. Formada oddiy geometrik figura (aylana, kvadrat ...) larni namoyish qiladi. Dasturni bezashda qo’l keladi.

TBevel - Bu komponent Additional komponentlar to’plamida joylashgan. Interfeysni relefli bezash uchun xizmat qiladi.

1.3. Delphi muhiti orqali OFFICE bilan ishlash

Agar murakkab masalani yechmoqchi bo`lsak, biz odatda o`ylaymiz, nima bilan boshlanishni va qay tarzda buning yechimiga kelishimizni, kuchimizni saqlagan holda va qanday vaqtni to`gri taqsimlashni. Agar bizlarga avtomatizatsiyalash masalasi qo`yilgan bo`lsa va uning hisobotlari Ms Word yoki Ms Excel formatidagi hujjatlari chiqarish kerak bo`lsa, ishni nimadan boshlashni o`ylashimiz zarur bo`ladi.

Ms Word matn protsessori va Ms Excel jadval muhariri Ms Office ichiga kiradi va COM – obyekti hisoblanadi. Ixtiyoriy Windows operatsion tizimiga yozilgan dasturiy vosita bu obyektlarni boshqara oladi, agar COM interfeysini qo`llab quvatlasa. Maxsus adabiyotlarda bu mexanizmning ishlash prinsiplari yozilgan. Bizlar Word, Excel obyektlari va ularning hujjatlari bilan ishlaymiz. Bu dasturiy vositalarning hujjatlari ham obyektdir.

Ms Office obyektli modelning tuzilmasidan ishni boshlashimiz kerak bo`ladi. Bu tuzilmani bilishimiz bizga dasturlash muhiti orqali Ms Office ni obyektlari hujjatlarini avtomatizatsiyalashga qo`l keladi. Endi Ms Office obyektli modelining tuzilmasini ko`rib chiqamiz.

1.3.1 – chizma. Ms Wordning obyektli modeli.