procedure TForm1.Label1Click(Sender: TObject); begin

if Edit1.CanFocus then Edit1.SetFocus;

Bunda tekshiriliyapti agar Edit1 faol bo’lmasa u holda faol (aktiv) lashtir.

Statik matn nomli komponent ham mavjud (StaticText). Bu ikkita komponentani ishlash vazifasi va maqsadi bir xildir. StaticText, TWinControl sinfining merosxo’ri (vorisi) bo’lib, TWinControl sinfi asosida yaratilgan boshqa oynali komponentalar bilan bog’lash mumkin. Undan tashqari StaticText o’zining atrofida ramka (chiziq) chizishi mumkin buni BorderStyle xususiyati orqali bajaramiz. Bu xususiyatni tipi TStaticBorderStyle uchta qiymatdan iborat:

• 
  sbsNone – Ramka yo’q
  
• 
  sbsSingle – Ramka chiziqli bor
  
• 
  sbsSunken – Ramka chiziqsiz bor (ichkariga kirilgan ko’rinishda).
  

Edit1.ReadOnly := true;

Edit1.Color := clBtnFace;

Edit1.Ctl3D := false;

Edit1.BorderStyle := bsNone;

Edit1.Text := 'Matn! faqat ko`rish uchun';

Edit1 ni hozirgi holatida StaticText va Label dan farq qilmaydi, ko`rinishidan tashqari.

Matnni kirituvchi komponentalar

Ma’lumotlarni kiritish va tahrirlash uchun Delphi da maxsus turli xil komponentlar berilgan. Masalan Edit, MaskEdit, Memo, RichEdit. Bulardan tashqari Delphi7 da yangi LabelEdit komponenti ham yaratilgan. Bu komponentlar orqali nafaqat ma’lumotlar chiqarish, hatto foydalanuvchi bu ma’lumotlarni o’zgartira olishi ham mumkin.

Bir satrda matnni kirituvchi komponentalar

Bir satrda matnni kirituvchi komponentalarda ma’lumotni bir satrda chiqaradi va tahrirlashga ruxsat beradi. Delphida bir nechta shunday komponentlar bor, bulardan ko’p foydalaniladiganlardan Edit komponentidir. Bu komponentga ma’lumotlarni kiritish yoki undan foydalanish uchun Text xususiyatidan foydalanamiz. Atrofidagi ramkalarni o’zgartirish, ranglash, shriftlarni sozlash barcha komponentlar uchun bir xil. Satrda belgilarni registrini o’zgartirishi uchun CharCase xususiyatidan foydalanamiz va uning tipi TEditCharCase bo’lib uchta qiymatdan birini qabul qiladi:

• 
  ecLowerCase – Belgilar kichik registrga o’tkaziladi (kichik harflarga).
  
• 
  ecNormal – Belgilar registri o’zglartirilmaydi (kiritilgan belgi o’zligicha qoladi).
  
• 
  ecUpperCase– Belgilar katta registrga o’tkaziladi (katta harflarga).
  

Edit da ‘*****’ ko’rinishda chiqadi va uning Text xususiyatida ’Parol’ qiymati turadi.

MaskEdit komponenti. Bu komponent ham Edit komponentiga o’xshaydi. MaskEdit ko’p hollarda ma’lumotlarni yashirish holda yoki biror bir kodlash orqali kiritishga to’g’ri kelib qoladi. Shunday holda bu komponentadan foydalanish mumkin. Masalan parol kiritishda va hokazo. Edit komponentidan farqli MaskEdit komponentida EditMask xususiyati mavjud. Bu xususiyat MaskEdit komponentida ma’lumotlarni qanday ko’rinishda chiqishini ko’rsatadi. Quyidagi jadvalda uning o’zgartirilgan xususiyatlari keltirilgan.

Xususiyati	Qiymati
Font	14 shrift va qalin yozuv tanlangan
EditMask	Date ( qanday bog’langani 1- rasmda keltirilgan)
PasswordChar	#0 (simvolning asl ko’rinishi) * - simvolni * ko’rinishda chiqarish
Max Length	10 - bu maydonga 10 tadan ortiq simvol kiritib bo’lmaydi. Bu xususiyatdan kiritiladigan simvollarni cheklash uchun foydalaniladi.

1.2.1 – jadval maskedit komponentasini xususiyatlari qiymatini o`zgartirish

1.2.1-chizma. MaskEditning editmask xususiyatiga standart qiymatlar

Ko’p satrli matnni kirituvchi komponentalar

Memo komponenti sodda matn muhariri bo’lib, u ko’p satrli ma’lumotlarni kiritish va chiqarish uchun ishlatiladi. Bu komponent mantlar ustida amallar bajarish uchun ishlatiladi. Bu matn muhaririga Memo1.Lines[ ] xususiyati orqali ma’lumotlarni olish yoki qo’shish mumkin. Lines.Count orqali Memo1 maydonidagi matnning satrlari soni olish mumkin.

PasswordChar xossasi. Ushbu xossa matnni kiritishdan himoya uchun foydalaniladi. Parol kiritish kerak paytida foydalaniladi. Ushbu xossadan siz maxfiylikning qo’shimcha darajasini ta’minlash uchun va foydalanuvchi ismini yashirish uchun foydalanish mumkin.

ReadOnly xossasi. Ushbu xossa ob’ektning qiymatini taxrirlash imkoniyatini boshqaradi. Siz uning qiymatini False yoki True qilib qo’yishingiz mumkin. Agarda xossaning qiymati True bo’lsa foydalanuvchi ushbu ob’ektdan foydalanishga, ya’ni ixtiyoriy matnni belgilash va nusxasini buferga olish uchun birmuncha ruxsat beradi.

MaxLength xossasi. Ushbu xossadan uchala ob’ektga kiritiladigan simvollarni cheklash uchun foydalaniladi.

Name xossasi. Komponent nomi. Dasturda foydalaniladigan komponentga kirish yo’li.

Text xossasi. Memo maydoniga kiritiladigan matn. Bir butun holda namoyon bo’ladi.

Font xossasi. Kiritilgan matnni tasvirlash uchun ishlatiladigan shrift

1.2.2-chizma. Berilgan matndan berilgan so’zni o’chirish dasturini oynasi.

Bajar tugmasiga quyidagi kodni kiritamiz. Dastur g’oyasi quyidagicha Memo1 ning har bir satrdan berilgan so’zni o’chirib Memo2 ni satrlariga qo’shib boraveramiz to Memo1 ni oxirgi satriga kelguncha.

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

var i:integer;

s,s1:string;

begin s1:=Edit1.Text; { s1 o’zgaruvchiga kiritilgan so’zni olish }

for i:=0 to Memo1.Lines.Count do begin {i ni qiymatini satrlar oxirigacha}

s:= Memo1.Lines[i]; {s ga i- satrni olish }

while pos(s1,s)>0 do {satrda so’z borligini tekshirish}

begin

delete(s,pos(s1,s),length(s1)); { satrdan so’zni o’chirish }

Memo2.Lines.Add(s); {o’chirilgan satrni memo2 ga qo’shish}

end; end;

Dasturni bajarish uchun F9 tugmasini bosamiz va ma’lumotlarni kiritib tekshirib ko’ramiz. (1.2.3-chizma)

1.2.3-chizma. Berilgan matndan berilgan so’zni o’chirish dasturining natijasi.

Tugma komponentlari va ularning turlari.

Delphi dasturida Button, BitBtn va SpeedButton tugma komponentlari mavjud ularni joylashgan o’rni quyidagicha. Button Standart komponentalar palitrasiga, BitBtn va SpeedButton Additional komponentalar palitrasiga joylashgan. Delphi da bu komponentlardan sichqoncha tugmasini bu komponentlar ustida bir marta yoki ikki marta bosganda yoki boshqa xil holatlarda qandaydir amallar bajarishda foydalaniladi.

Button komponentining ba’zi bir xususiyatlari va holatlari to’g’risida ma’lumotlar beramiz. Button komponentining xususiyatlari quyidagicha:

1.2.2 – jadval Button komponentasini xususiyatlari

1.2.3 – jadval Button komponentasini holatlari

BitBtn komponentining xususiyatlari ham Button komponentining xususiyatlariga o’xshaydi. Button komponentida mavjud bo’lmagan ba’zi bir xususiyatlarini keltiramiz.

1.2.4 – jadval Bitbtn komponentasini xususiyatlari

Xususiyatlari	Vazifasi
Glyph	Komponentda *.bmp kengaytmali rasmni qo’yish. (1-rasm)
Kind	Matn bilan birga turli xil belgilarni qo’yish
Layout	Belgilarni matnning turli tomonlardan qo’yish

Komponentda *.bmp kengaytmali rasmni qo’yish uchun komponentning Glyph xususiyatini tanlaymiz va quyidagi oyna chiqadi. (1.2.4-chizma)

1.2.4-chizma. Bitbtn komponentasining Glyph xususiyatiga rasm joylashtirish

1.2.5-chizma. Bitbtn ga rasmni joylashtirish.

SpeedButton komponentining xususiyatlari ham Button va BitBtn komponentlarining xususiyatlariga o’xshaydi. Bu komponentlarda mavjud bo’lmagan ba’zi bir xususiyatlarini keltiramiz.

1.2.5 – jadval SpeedButton komponentasini xususiyatlari

SpeedButton komponentining Glyph xususiyati orqali rasm qo’yish, Caption xususiyatida SpeedButton1 matni berish, Font xususiyati orqali shrifti o’zgartirish, Flat xususiyatida true qiymat berish orqali rangsizlantirish va Layout xususiyatida rasm matning o’ng tomonida chiqishi ko’rsatishimiz mumkin. Misol: berilgan matnni tugma bosilganda oxirgi belgisini o’chirish dasturini qarab chiqamiz. Dasturni ko’rinishini quyidagicha tayyorlaymiz. (1.2.6-chizma)

1.2.6-chizma. Berilgan matnni oxirgi belgisini o’chirish dasturi.

Dastur ko’rinishini tayyorlashda bitta Label bitta Edit va bitta SpeedButton komponentlaridan foydalanilgan. Matn kirit yozuvi Label da, kiritish maydoni Edit da, o’chirish tugmasi SpeedButton komponentida. O’chirish tugmasi SpeedButton komponentining OnClick holatiga quyidagi kodni kiritamiz.

procedure TForm1.SpeedButton1Click(Sender: TObject);

var s:string;

begin s:=Edit1.Text;

delete(s,length(s),1);

Edit1.Text:=s;

end;

StringGrid komponentidan foydalanish.