Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati

419 
Annotatsiya. Ushbu maqolada kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning 
kreativligini oshirish, ularning matnni o‘qish va tushunish darajasini oshirishda
xalqaro baholash dasturlari TIMSS, PIRLSdan foydalanish, nutqiy savodxonligini 
oshirish 
va 
mustaqil 
o‘qish malakalarini shakllantirish orqali ta’lim 
samaradorligini yanada oshirish yo‘llari haqida mulohaza yuritilgan. 
Kalit so‘zlar: kreativlik, kompetensiya, metod, shakllar, savodxonlik, 
Bumerang, xalqaro baholash dasturi, PIRLS, TIMSS, PISA. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 29-apreldagi
“O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 5712-son Farmonida 2030-yilga kelib 
PISA xalqaro dastur reytingida jahonning birinchi 30 ta ilg‘or mamlakatlari
qatoriga kirishiga erishish hamda xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash 
sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish asosida o‘quvchilarning o‘qish, 
matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholashga 
yo‘naltirilgan ta’lim sifatini baholashning milliy tizimini yaratish vazifalari 
belgilangan. Shuningdek, konsepsiya doirasida o‘quvchilarning tanqidiy va ijodiy 
fikrlash, axborotni mustaqil izlash, tahlil qilish kompetensiyalari va malakalarining 
rivojlanishiga alohida urg‘u berishni hisobga olgan holda, zamonaviy innovatsion 
iqtisodiyot talablariga javob beradigan umumta’lim dasturlari va yangi davlat 
ta’lim standartlarini joriy etish, o‘quvchilarning bilim darajasini baholashda 
xalqaro PISA, TIMSS, PIRLS doirasida asosiy e’tibor tushunishni namoyon 
qilishdan iborat, ya’ni o‘quvchi o‘zlashtirgan ma’lumotini kompetensiyaviy 
qo‘llashi yangi loyiha va mazmun yaratishi, shuningdek, matnlardan turli 
shakllarda ma’no hosil qilish qobiliyatidir. O‘quvchi bu jarayonning faol 
ishtirokchisidir, u matn ustida fikr yuritadi va ongli o‘qishning samarasini tanlab 
qo‘llaydi. 
Mazkur 
baholash 
dasturi 
dunyoning 
turli 
mamlakatlarida 
o‘qish 
savodxonligini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar va ularning 

420 
natijasini qiyoslashga yo‘naltirilgan. PIRLS dasturi 4-sinf o‘quvchilarining matnni 
o‘qib tushunish va axborot matnlaridan foydalana olish hamda topshiriqlarni bajara 
olish ko‘nikmalari haqida ma’lumot olish imkonini beradi. Xalqaro dastur 
natijalariga ko‘ra, o‘quvchilarning matnni o‘qib tushunishlari, ya’ni matnlar va 
savollardan bir nechta namunalar hamda ularning baholash me’zonlari keltirilgan. 
Quyida 4-sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini baholash bo‘yicha 
o‘tkaziladigan xalqaro tadqiqotga tayyorgarlik ko‘rish uchun mashq daftaridan
“Dovyurak Sharlotta” hikoyasini tahlil qilsak: 
Dovyurak Sharlotta 
Anu Stohner tomonidan yozilgan . Henrike Vilson tomonidan tasvirlangan. 
“Sharlotta boshidanoq boshqa barcha qo‘ylardan farq qilar edi. Boshqa 
barcha 
qo‘zichoqlar 
onalarining 
oldida 
uyalib 
turishganida, 
Sharlotta 
sarguzashtlarga boy harakatlar bilan sakrab yurar edi. U fermadan uzoqda boshqa 
qo‘ylar bilan tog‘ yonbag‘rida yashashar, ularga qarash uchun cho‘pon va uning
Jek ismli qari iti bo‘lgan edi”. Hikoya shunday davom etib, bir kuni dahshatli 
voqea yuz bergani, cho‘pon yiqilib oyog‘i singani va yotib qolgani bayon 
qilingan. Qo‘ylar cho‘ponga yordam berish uchun vodiydagi dehqonni yordamga 
chaqirish kerakligini, bunga Jek qarilik qilishini aytib turganida Sharlotta 
dovyuraklik qilib o‘zi borishini aytishi va qo‘ylar tashvishlanib, qo‘y vodiyga
hech qachon yolg‘iz bormagani haqida gapirib turganda Sharlotta yo‘lga chiqqan 
bo‘ladi. U tog‘lar ustidan soy bo‘ylab o‘tadi va katta yo‘lga chiqib yo‘lni
kuzatadi. Bir yuk mashinasi kelib, haydovchisi uni mashinaga taklif qiladi. Yuk 
mashinasining tez yurishi Sharlottaga zavq bag‘ishlaganini dehqonning uyiga yetib 
borganiga afsuslanishidan ham bilish mumkin. Dehqon Sharlotta bilan traktorda 
cho‘ponga yordam berish uchun boradi va u kasalxonaga yotadi, cho‘ponning 
oyog‘i 6 hafta gipsda turadi. So‘ng cho‘pon qo‘y oldiga qaytadi va Sharlottaga
istagancha va erkin sayr qilish imkonini beradi. 
Bu hikoyani “Bumerang” metodidan foydalanib o‘tsa natijasi yaxshi bo‘ladi. 

421 
“Bumerang” metodi o‘quvchilarni dars jarayonida, darsdan tashqari 
mashg‘ulotlarda turli adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o‘rganilgan materialni
yodida saqlab qolish, so‘zlab berish, fikrini erkin holda bayon eta olish, qisqa vaqt 
ichida ko‘p ma’lumotga ega bo‘lish hamda dars mobaynida o‘qituvchi tomonidan
barcha o‘quvchini baholashga qaratilgan. 
Metodning maqsadi: O‘quv jarayoni mobaynida tarqatilgan materiallarning 
o‘quvchilar tomonidan yakka va guruh holatida o‘zlashtirib olishlari hamda 
suhbat-munozara va turli savollar orqali tarqatma materiallardagi matnlarni qay
darajada o‘zlashtirganliklarini nazorat qilish va baholash hamda o‘quvchilarning
o‘zlarini baholash imkoni yaratiladi. 
Ushbu metod bir nechta bosqichda o‘tkaziladi: 

o‘quvchilar kichik guruhga ajratiladi; 

mustaqil o‘rganish uchun matnlar tarqatiladi; 

berilgan matnlar o‘quvchilar tomonidan mustaqil o‘zlashtiriladi; 

har bir guruhdan yangi guruh tashkil etiladi; 

yangi guruh a’zolari navbati bilan axborot almashinib, ya’ni bir-birlariga matnni 
so‘zlab beradilar; 

o‘quvchilar bilimlarini baholash uchun yoki to‘plagan ballarini hisoblash uchun
har bir guruhda guruh hisobchisi tayinlanadi; 

o‘quvchilar tomonidan matn qanday o‘zlashtirilganligini aniqlash maqsadida 
o‘qituvchi yoki yangi guruh tomonidan savollar beriladi; 

guruh a’zolari tomonidan to‘plangan umumiy ballar yig‘indisi aniqlanadi; 

guruhda to‘plangan umumiy ballar guruh a’zolari soniga teng taqsimlanadi. 
Savollar: 
1. Hayvonlar yordam so‘rash uchun qayerga borishlari kerak edi? 
2. Nima uchun Sharlotta dehqonnikiga borganidan afsuslandi? 
o U boshqa qo‘ylarni sog‘ingani uchun
o 
U fermerni uyg‘otishi kerakligi uchun 

422 
o Unga yuk mashinasida sayr qilish yoqqani uchun 
o U cho‘pon haqida tashvishlangani uchun 
Ko‘rib turibmizki, PIRLS test variantlari belgilash uchun (halqa ichi 
bo‘yaladi) va o‘quvchi o‘z fikrini ifodalashi uchun yozuv chizig‘i qo‘yilgan. 
Xulosa qilib aytganda, o‘quvchilarga xalqaro baholash dasturlariga mos 
ta’lim berish, boshqa davlatlardagi tengdoshlariga o‘zini nisbat qilish, ularning
kreativligini oshirish hamda hayotga tatbiq etish, ijodiy izlanishi va mantiqiy 
fikrlashlarini yanada rivojlantirishga, PIRLS dasturini joriy etish negizida 
o‘quvchilarning nutqiy savodxonligini oshirish, shuningdek, ta’lim sifatini 
oshirish, o‘qituvchi kadrlarning ham zamon talabiga javob beradigan mutaxassis 
bo‘lishlari talab etiladi. 

Download 9,63 Mb.