1- rasm
Xorazmda dutor maqom turkumlari XIX-XX asrlarda keng tarqalgan bo‘lib,
“Xorazm tanbur chizig‘i”da oltita dutor maqomi – Zihiy Nazzora-Urganjiy,
Miskin, Rahoviy, Iroqiy, Oxyor, Choki Giribonlar va ularning turkumiy qismlari
yozib olingan. Manbalarga ko‘ra (Xorazm musiqiy tarixchasi) va amaliyotda
saqlangan dutor maqom turkumlarining 11-tasi keltirilada, har birining tarkibida 2-
dan to 7-tagacha qismlari mavjud – Iroq, Chapandoz, Mo‘g‘ilcha, Navoiy, Sadri
Iroq, Roviy, Orazi bom, Tashniz, Majnun Dali, Oxyor, Miskin, jumladan, Zihiy
Nazzora-Urganjiy maqomi tarkibida – Zihiy Nazzora, Talqini Zihiy Nazzora,
Tarji’bandi Zihiy Nazzora, Qaddim xamliqi, Talqini Urganjiy, Naqshi Talqini
Urganjiy, Iyfori Talqini Urganjiiy yoki Miskin maqom turkumi tarkibi – Miskin,
Talqini Miskin, Naqshi Miskin, Iyfori Miskin (Iyfori – ufar ma’nosida).
851
2- rasm
Har bir maqom turkumi o‘ziga xos kuyi, shakli, usullari, kuy rivoji, she’riy
matnlari va ijro uslublari bilan ajralib turadi. Dutor yoshlar orasida keng tarqalgan
cholg‘u bo‘lib, respublika miqyosida dutor ijrochiligi bo‘yicha tanlovlar muntazam
ravishda o‘tkazilmoqda. Dutor ijrochiligi va dutor maqom yo‘llari oliy va o‘rta
maxsus hamda musiqa maktablari o‘quv jarayoniga kiritilgan, shu tufayli dasturlar
va o‘quv qo‘llanmalar amaliyotda joriy etilgan.
Xulosa qilib aytganda Dutor ijrochiligining o‘rni talabalarning oʻquv
jarayonida olgan bilimlarini ansambl sinfida mujassamlashtirish, keyingi
oʻqituvchilik faoliyatida cholgʻu asboblari ansambllari tashkil qilish yoʻllarini,
talaba va oʻquvchilarning oʻqishdan boʻsh vaqtlarini toʻgʻri tashkil qilish, madaniy
merosga toʻgʻri yondashishga ularning tafakkur va hissiyotlarini rivojlantirib borib,
gʻoyaviy – badiiy va ma’naviy tarbiyasiga ijobiy ta’sir koʻrsatadi.
Adabiyotlar:
1. Qosimov O. Dutor taronalari. 1,2 kitob. Toshkent. 1978 y.
2. Petrosyans A. Instrumentovedenie. (Uzbekskiye narodniye instrumenti). Vtoroe
izdanie. Tashkent. 1980 g.
852
3. Malkeeva O. Dutor haqida. SUS. 2son. Toshkent. 1983 y. 24 b.
4. Rasultoev J. An’anaviy cholg‘uchilik xususida. Guliston jurnali, 1-son.
Toshkent. 1995 y., 11-bet.
5. Alimatov T. Soz vasfi. Sharq yulduzi jurnali. 1-son., 1996 y. 182 b.
6. Abdukarimov M. Sato. Guliston jurnali, 4-son., Toshkent. 1997 y. 61 b.
7. O‘zbek xalq musiqasi. IV tom. to‘plovchi va notaga oluvchi Yu.Rajabiy.
(I.A.Akbarov tahriri ostida) – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi badiiy adabiyot
nashriyoti. 1958, 479 b.
|
