Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. -T.: O‘zbekiston, 2016, 14-bet
2. Z.Qurbaniyazova “Tarbiyaviy ishlar jarayonida tarbiyalanuvchilarda milliy
o‘zlikni anglashni shakllantirishning pedagogic asoslari” nomzodlik dissertasiyasi.
Т., 2002.
3. Y.Abdullayev. “Harbiy vatanparvarlik tarbiyasi asoslari”. Durdona. 2018-y.
938
OILА VA TA’LIMNING O‘ZARO HAMKORLIGIDA MADANIYATNI
RIVOJLANTIRISH
Otaboyeva Zulfiya G‘ofurovna,
Andijon qishloq xo‘jaligi va
agrotexnologiyalar instituti assistenti
Gʼaniyeva Kumush, Turgʼunova Barchinoy,
Erkinova Surayyo,
Andijon qishloq
xo‘jaligi va agrotexnologiyalar
instituti 2-kurs talabalari
Аnnotasiya:
Inson bolasi uchun oila asosiy go‘sha , hayotga tayyor bo‘lib
chiqadigan qutlug‘ va mo‘tabar dargoh . Uning xosiyatu fazilatlarini , odam
jismonan va ruhan quvvatu tarbiya olishini oila bilan bog‘lasak , turmush
kechirishdagi hissasi g‘oyat ulug‘ ekanini his etamiz .
Kalit so‘zlar: Oila, dono, huquq, nikoh, balog‘ot, kodeks,xamkorlik
Oila –jamiyatning bir bo‘lagi , binobarin , u qancha mustahkam va har
tomonlama barkamol bo‘lar ekan , demak , jamiyat ham tez rivojlanadi . Inson
bolasining ruhiyatida shunday bir xislat borki , u oilada olganlarini bir umr
unutmaydi va har qachon o‘shanga taqlid qilib yashaydi. Shunuing uchun xalqda
“Qush uyasida ko‘rganini qiladi” degan naql bor. Shunday ekan, bolaga juda katta
e’tibor kerak.
Ma‘lumki, millatimiz bolajon bo‘lib, ko‘p bolalik har biz o‘zbek oilasining
alohida belgisidir .Bizda ko‘p bolali oilalar soni boshqa mintaqalardagi nisbatan
ancha ziyod, jami oilalarning o‘n ikki foizdan ko‘prog‘i besh va undan ortiq
bolalidir. Qishloq joylarida esa bu yigirma besh foizni tashkil etadi. Respublika
rahbariyati , shaxsan Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev
mamlakatimiz aholisi tarkibiga xos bu xususiyatni teran anglagan xolda , mustaqil
milliy siyosatining besh tamloyillaridan biri aholining ehtiyojmand qismini ,
939
jumladan, ko‘p bolali oilalarni ijtimoiy himoyalash ekanini mudom ta‘kidlab
kelmoqda. Ayniqsa , yutboshimizning oila haqidagi mana bu fikrlari e’tiborga
loyiqdir:
«Oila men uchun muqaddas. Muqaddasligi shuki, avvalambor qaerda
ishlashidan qatʼi nazar, kim boʼlishidan qatʼi nazar agar oilada tarbiya, oilada
muhit, oilada halollik, munosabat, tarbiyaga alohida eʼtibor bermasa, hech qachon
natija boʼlmaydi. Shuning uchun men farzandlarimning tarbiyasiga juda katta
eʼtibor beraman. Har bir farzandimga ham, nevaramga ham alohida oʼzimning
munosabatim bor. Har bir nevaramning alohida xarakterini bilaman, orzusini,
istagini bilaman», — dedi u.«Odam baxtliman deyishga qanchalik haqqi bor? Аgar
oilang bilan sen baxtli boʼlsang, baxtliman deyishga haqqing bor. Faqat oilam
emas, xalqim baxtli boʼlsa men oʼzimni baxtli deb bilaman», — deya taʼkidladi
prezident.[1]
O‘zbekiston Resbuplikasining аsosiy qonunida davlatning oilaga munosabati
aniq va lo‘nda ifodasini topgan. Xususan, asosiy qonunning 63-moddasida “Oila
jamiyatning asosiy bo‘g‘imidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish
huquqiga ega” degan qoida bor. Binobarin, olia to‘g‘risida g‘amxo‘rlik
insonparvar huquqiy demokratik davlatning muhim xususiyatlaridandir.[4]
Istiqbol sharofati o‘laroq , keyingi yillarda mamlakatimizda ko‘plab oilalar
moddiy-iqtisodiy yordam oldi, jumladan , ikki yarim million olia ilk bor yer
uchastkalari bilan ta’minlandi, tomorqalarining o‘rtacha hajmi yigirma sotixdan
oshdi, kelgusida uni chorak gektarga yetkazish nazarda tutilmoqda.
Har bir oilada bolaga tarbiya berishning o‘ziga xos va mos qaror muxim
qonon-qoidalari borki, unda qatiy amal qilish tarbiya ishining samarali bo‘lishini
taʼminlaydi. Shuning xam aytish lozimki, bu qonun-qoidalarni nisbiy ravishda
umuiy deyish mumkin, chunki xar bir bola bir olam ular xar birining o‘ziga xos
shaxsiyati ruxiyati va xulq –atvori bor, shu boisda shunga qarab muomal qilish
darkor.Tarbiyada ota-onaning maʼsuliyati, maxorati, ziyrakligi, obro‘-eʼtibori
940
muximdir. Ota-ona qaʼtiy ravishda bola tarbiyasini maktabgacha tarbiya
muassasalari, maktab va jamoatchilik bilan xamkorlikda olib borishi, xamma
bolalarni teng koʼrishi, ularda nisbatan adolatli mvunosabatda bo‘lishi, bolaning
yoshi, o‘sish va rivojlanish xususiyatlarini xisobga olishi va ayni paytda bola
shaxsini xurmat qilishi, unga nisbatan talabchan bo‘lishimuximdirki, bu yo‘l-
yo‘riqlar, qonun-qoidalar oilada tabiiyravishda muntazam qo‘llansa, juda yaxshi
natijalar beradi.[4]
Bolalalarda chiroyli xulq-atvor ko‘nikmasini, malakalarini tarbiyalashning
o‘ziga xos ko‘pgina usil va vositalari borki, ota-ona kundalik hayotda ularni yaxshi
bilish,bevosita har bir qaysisidan o‘z o‘rnida foydalanish zarur. Ibrat-namuna usuli,
yaxshi xulq-atvorga o‘rgatish, o‘rni kelganda nasihat qilsh , qat’iy tanbeh berish,
bola
bilan
vaqtincha
gaplashmaslik,
ularda
munosabatni
o‘zgartirish,
rag‘batlantirish va qoralash vositalar shunday uslublar hisoblanadi. [2]
Har bir ota-ona bola tarbiyasining ijobiy, salbiy tomonlarini o‘zgarishiga
e’tibor berib, bu kabi nazariy hamda amaliy o‘zgartirib va amal qilsa ayni muddao
bo‘ldi. Oilada bolalarni to‘g‘ri tarbiyalashning asosiy shartlaridan biri tarbiyaning
birlikdir. Bunda ota-ona, oiladagi katta-yu kichik, hamma bir yoqadan bosh
chiqarishdir, harakat qilish. Hamma narsada:
- Bolalarga muomalada
- rag‘batlantirish
- jazolashda
Tarbiyaviy ta’sir o‘tkazishning boshqa vositalarini qo‘llashda hammada
yakdillik bo‘lishi lozim .Odatda, ko‘pincha bolaning onasi yoki buvisi ruhsat
bergan narsani otasi taqiqlab qo‘yadi yoki buni aksi, bunday vaziyatlarda ularni
koyiydilar. Kattalar orasida beqarorlik va kelishmovchilikni sezgan bola
mug‘ambirlik, aldamchilik,tilyo‘lamachilik, xushomatgoylikka o‘rganadi.
Bolani aql va talabchanlik bilan sevganda, uning qiziqishlariga diqqat-e’tibor
berganda, mazkur yoshidagi talab va e’tiyojlarini bilganda, bu harakat ota-onaga
941
ruhan va jismonan barkamol insonni tarbiyalab etishtirish bolani qo‘rqituvchi
qattiqqo‘llik bilan ham unig hamma narsani qilishda yo‘l qo‘digan, har qanday
sho‘xligini kechitadigan muloyimlik va marhamatlik bilan ham qo‘lga kiritib
bo‘lmaydi. ,,Chinakam obro‘yingiz fuqorolik faoliyatingizga , fuqorolik
tuyg‘ularingizga, bola hayotini bilishingizga, sizning unga bergan yordamingiz va
uning tarbiyasi uchun o‘zingizni javobgar deb bilishingizga asoslanadi’’, deb
uqtiradi allomalardan biri.
O‘quvchining darsga ulgurmasligining asosiy sabablaridan biri har bir
yumushni o‘lda-jo‘lda bajarishga odatlanganidir. Ma’lumki, o‘quv mashg‘uloti
bola uchun mehnatning eng murakkab turi hisoblanib, bu ish undan faollikni,
diqqat-e’tiborni chidam va irodani talab etadi. O‘quvchining o‘qishdagi
muvaffaqiyati avvalo, uning mehnatsevarligiga hamda oilada har bir yumushni o‘z
vaqtida bajarishga odatlanganiga bog‘liq.
Tarbiya ishi maktab bilan oila hamda jamoatchlik hamkorligida amalga
oshiradigan murakkab, ma’suliyatli va sharafli vazifadir. Bu vazifaning to‘g‘ri
bajarilishi ota-onalarni ham maktabni ham jasmoatchilikni ham xursand etadi,
bundan keladigan tarbiya samarasi har tomonlama manfaatli bo‘ladi. Shuni nazrda
tutib, ota-ona farzandining o‘qituvchisini ustoz bilib, u bilan tarbiyada bamaslahat
ish tutishi, o‘z navbatida o‘qituvchi ham o‘quvchining ota-onasi g‘oyat samimiy va
hurmat bilan qalbiga yaqin tutishi kerak, shunda aloqa mustahkam bo‘ladi.
O‘qituvchi o‘quvchisining uyiga qarindoshdek kirib borishi ayni muddao.
Ba’zida o‘quvchining uyiga o‘qituvchi birinchi marta boraganida ota-onalar yaxshi
kutib olmasliklari mumkin, ko‘pincha b holat xulqi yomon, o‘zlashtirishi past
bo‘lgan o‘quvchilarning oilasida yuz berishi mumkin. O‘qituvchi bunday
vaziyatga tayyor turishi va uchrashuvga alohida tayyorgarlik ko‘rishi lozim. Bunda
o‘qituvchi o‘quvchininh dars tayyorlaydigan xonasi uyidagi xo‘jalik ishlariga
ishtiroki, kattalarga hurmat munosabati, ukalariga mehribonligi, nimalarga
ko‘proq qiziqishi, kun tartibi bilan qiziqishi kerak. Agar ota-ona o‘qituvchining
942
bunday savollarga qoniqarli javob qaytarishni istamasa bu holatga qaramay,
o‘qituvchi bolalarning yaxshi o‘qishi, tartib-intizomli bo‘lishi uchun ular nimalrga
e’tibor qarashlari haqida do‘stona maslahatlar berishga urinib ko‘rsa o‘quvchidagi
ijobiy tomonlarni, yaxshi xislatlarni yo‘qolib borishi mumkinligi haqida gapirish
kerak. Bunday gapda ota-onalar xursand yoki qayg‘uga tushish holatlarini kuzatib
o‘quvchining taqdiri uchun e’tiborsizlikda emasligini namoyish qilish
o‘qirtuvchida ota-onalarning oldida ma’sullik hisini yanada oshiradi.
| 