Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Avazov Sh.,Muslimov N., Qosimov Sh., Xodiyev U., Avazov E. Kasb-hunar
kollejlarida amaliy kasbiy ta’lim metodikasi va texnologiyalari(chizmalar,
jadvallar va suratlarda) Kasb-hunar kollejlarida amaliy kasbiy ta’lim metodikasi va
945
texnologiyalari(chizmalar, jadvallar va suratlarda). Metodik qo‘llanma. Toshkent:
“NAVRO‘Z”, 2014. -300 b.
2. B.D.Ulugov , S.U. Kasimov Application of Pedagogical Information
Technologies in the Educational Process of Universities in Uzbekistan.
International Journal of Information and Communication Technology Education
(IJICTE) , DOI: 10.4018/IJICTE.2021100
OILADA MEHNAT TARBIYASI ESTETIKASI
Muxsinova Umriya Barnoyevna,
BuxDUPI o‘qituvchisi
Abdullayeva Sabinaxon ,
1MT Guruh talabasi:
Kalit so‘z: oila, ta’lim, tarbiya, mehnat tarbiyasi, estetika, qadriyat
Annotatsiya: Ota-onalarnig yuksak ijtimoiy ongi bolalarda ham shunga
mos ong tarkib topishiga yordam beradi. Oila shunday makonki, unda hayotning
davomiyligini ta'minlovchi shaxs shakllanadi, etnik madaniyat, urf-odatlar,
axloqiy-milliy qadriyatlar saqlanadi va rivojlantiriladi, jamiyat taraqqiyotini
belgilovchi iqtisodiy va ma'naviy hayot poydevori qo‘yiladi va mustahkamlanadi.
Farzand – oilaning quvonchi, ota-onaning tayanchi, jamiyatning
hayotbaxsh kuchi. Buyuk uzbek shoiri va mutafakkiri Alisher Navoiy bolani
«mehri anbar» - uyni yoritadigan va oilaga baxt-kuvonch keltiradigan nur deb
hisoblagan edi.
Farzand umr mevasi, oila faxri, kelajagi, baxtidir. Ammo tarbiya nihoyatda
mashaqqatli ish bo‘lib, ota-onalar bolalar tarbiyasida har doim ham istagan
natijalariga erishavermaydilar.
Hayotining birinchi yilidan boshlab bola shaxsini shakllantirish, ya’ni uning
tarbiyasi bilan shug‘ullanish oilaning asosiy vazifasidir.
946
Oila jamiyatning boshlangich bo‘g‘ini bo‘lib, unda yangi inson vujudga
kelad; bu kichik ijtimoiy guruh bola uchun dastlabki hayot maktabidir.Ota-onalar
bolaning birinchi o‘qituvchisi va tarbiyachisidirlar.
Alisher Navoiy bolalar oilada va maktabda imtizomli bo‘lishlari va
o‘zlarining odobli ekanliklarini ko‘rsatishlari kerakligini ham ta’kidlab o‘tgan edi.
Navoiy tarbiya usuli sifatida namuna ko‘rsatishga alohida e’tibor berar va
kishilarni, ayniqsa yoshlarni yaxshi kishilardan o‘rganishga, ulardan ibrat olishga,
ularning davrasida bo‘lish, ular bilan tez –tez suhbatlashishga chaqirar edi. U bola
tarbiyasida ota-onalarning ibrati to‘g‘risida:
Farzand ato kullugin chu odat qilgay,
Ul odat ila kasbi saodat qilgay,
Har kimki atoga ko‘p rivoyat qilgay,
O‘glidan anga bu ish siroyat qilgay.
Sharq mutafakkirlaridan Nasriddin Tusiy o‘zining «Axloqi Nasriy» asarida
yaxshi tarbiyaning muhimligiga ko‘p to‘xtalgan. U ota-onalarning huquq va
burchlari, saxovatlilik, baxt, insonning oliyjanob hislatlari, qadr – qimmat, sadoqat
va samimiylik, salomatlilik (kishi o‘zida yaxshi axloqiy xislatlarni shakllantirish
uchun salomatlik juda zarur, deydi Tusiy) to‘g‘risida juda qimmatli fikrlarni
berganki, oradan yetti asr o‘tib ham, ular o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan.
Bola tarbiyasida ota-onaning vazifasi, roli ko‘plab xalq maqol va matallarida
uchratish mumkin.
Ota-onaning tarbiyachilik roli tugrisidagi kuyidagi xalq maqolini keltirish
mumkin:
Bog‘ing bo‘lsa, qo‘ra qil,
o‘g‘ling bo‘lsa, mulla qil
Daraxtdan meva olaman desang,
Niholligidan parvarish qil
Suv bilan ekin o‘sar,
947
Tarbiya bilan – odam.
Bola tarbyasida kattalarning ibrati to‘g‘risida quyidagicha maqollar mavjud:
Daraxt ko‘ra – mevasi,
Ota-onasiga ko‘ra – bolasi.
Daryo chuchuk – ariq chuchuk,
Daryo achchiq – ariq achchiq.
Igna qayoqqa yursa,
Ip ham shu yoqqa yurar.(”Xalq maqollari”)
Madaniy va ma’naviy merosimiz bo‘lgan hadisu sharifda ham tarbiya,
ahloq-odob, o‘zaro do‘stona munosabatlar, qarindoshlik, mehr- oqibat, adolat,
insof-tavfiq bilan bir qatorda ota-ona va farzandlarning haq – huquqlari hamda
burchlari o‘z ifodasini topgan. Hazrati Muhammad payg‘ambarimiz (S.A.V) ota-
onaning bolalari olididagi burchlari haqida bir hadislarida: «Farzandlaringizni
yaxshi boqingiz, ularni yaxshi tarbiya qilingiz», - deb marhamat qilgan edilar.
Ota-onaning burchi bola tug‘dirishdangina iborat emas. Tug‘ilgan farzandni
o‘stirish, yaxshi tarbiyalash, din va millati uchun foydali qilmoqdir. Yana bir
hadisda «Farzandaringizni izzat ikrom qilish bilan birga ahloq-odobini
yaxshilanglar», deyilgan.
Aga oila ma’nosiz hayot kechirsa, faqat shaxsiy huzur halovoti bilan
mashg‘ul bo‘lsa, agar oilada rahmsizlik va xudbinlik hukm surayotgan bo‘lsa,
bularning hammasi bolaning ma’naviy qiyofasiga salbiy ta’sir etmasdan
qolmaydi, albatta. Shu sababli ota-onalar uchun oila tarbiyasi, avvalo o‘z-o‘zini
tarbiyalashdan iborat bo‘lmog‘i kerak. Ota-onalarnig yuksak ijtimoiy ongi
bolalarda ham shunga mos ong tarkib topishiga yordam beradi.
Oilada kattalarga hurmat, kichiklarni avaylash kabi qoidalar kundalik odatga
aylanib borishi kerak. Ota-onalar oldidagi ma’suliyatning naqadar muhimligi
shundan iboratki, ular bolaning har bir qadamini, har bir xatti- harakatini zimdan
kuzatib boradilar. Bolalar har qanday janjalni, yomon, no o‘rin so‘zni uzoq eslab
948
yuradilar, o‘rni kelganda vaziyat bo‘lganda amalda qo‘llashga harakat qiladilar.
«Qush asida ko‘rganini qiladi», deydi xalqimiz. Ayniqsa, bolaning izzat
nafsiga tegmaslik, uni kamsitib gapirmaslik, ota-onaning o‘zi madaniyatsizlik,
odobsizlik qilmasliklari maqsadga muvofiqdir.
Har bir ota-ona o‘z farzandini sevadi. Hech kim ulardan yomon va baxtsiz
insonlar yetishib chikishini istamaydi. Farzandning har bir yutug‘i ota-onaning
yuragini tog‘dek ko‘taradi, faxr va g‘urur tug‘ularini vujudga keltiradi. Lekin ota-
onaning maqsad vaniyatini farzandlar qanday tushunadilar, bu maqsadlarni
amalga oshirish uchun ular qanday yo‘l va vositalardan foydalanadilar, bular
nihoyatda murakkab masalalardir. Ota-onaning jamiyatda tutgan o‘rni, nufuzi,
farzand tarbiyasida katta ahamiyatga ega. bu narsa mansab bilan belgilanmaydi.
eng yaxshi obro‘ va e’tibor halol mehnatdir. Halol mehnat bilan jamiyatda
ortirilgan obro‘ oilada farzandar tarbiyasiga ijobiy ta’sir qiladi. Farzand ham ota-
onalardek bo‘lishga intiladi.
O‘zbek xalqi asrlar davomida mehnat insonning moddiy va ma’naviy ehtiyoji
ekanligini tushunib yosh avlodni mustaqil hayotga tayyorlashga alohida e’tibor
beradi. U o‘z hayotida turmush kechirish uchun ishlab chiqarish vositalarni
yaratish zarurligini turmushda o‘z talablarini kondirish uchun mehnat qilish
keraqligini anglatadi. Mehnatni shu ma’noda anglash qadimgi jamiyatga xos asosiy
xususiyat bo‘ladi. Davr o‘tishi, ijtimoiy-siyosiy hayotda o‘zgarishlar yuz berishi
aqliy mehnat tarbiyasi jitmoniy mehnat tarbiyasidan ajraldi. Natijada mehnat va
mehnat tarbiyasiga munosabat o‘zgardi, bolalarni turli ijtimoiy mehnatga
tayyorlash
birinchi
o‘rinda qo‘yildi. Inson va jamiyatning yashashi
barqarorlashishi uchun mehnat qilish, mehnatni sevish kamolotining me’yori
bo‘ldi, mehnat ishtirok etish kalomatlik vositasi hisoblanadi. Bu g‘oyalar xalq
yaratgan «Mehnat-farog‘at chirog‘i», «Ish-insonning gavhari», «Daraxt yaprog‘i
bilan ko‘rkam, inson mehnati bilan», «Odamni mehnat bezaydi», «Mehnat
949
hurmatning toji», «Yer- xazina, mehnat kaliti», «Yigit husni mehnatda» kabi
maqollarda o‘z ifodasini topgan
| 