Asbob va materiallar:
kasallangan g ‘alla o ‘sim liklari ham da
zirk va d o ‘lananing
gerbariylari, tayyor preparatlar, m ikroskop,
cho‘ntak lupasi, laboratoriya asboblari.
Ishlash tartibi.
Preparoval igna uchida yoki skalpelda barg
betidan ozgina yozgi sporalar olinib, buyum oynasi bilan yopila-
di va m ikroskopning katta qilib k o ‘rsatadigan obyektivida tek
shiriladi. Spora tuxum sim on shaklda b o ‘lib, sirti yupqa p o ‘st bilan
o ‘ralganligi, ichidagi m odda sarg‘ish m allaga b o ‘yalganligi
yaqqol
ko‘rinib turadi. Bu sporaning rasmi daftarga chiziladi.
G ‘alla ekinlari pishish davrida ( 0 ‘zbekiston sharoitida may, iyun
oylarida) o ‘simlik bargi va poyasida to ‘q q o ‘n g ‘ir rangdagi deyarli
qora d o g ‘lar paydo b o ‘ladi. Bu d og‘ igna uchi bilan qirib olinib,
buyum oynasidagi suv tom chisiga solinadi va m ikroskopning katta
qilib k o ‘rsatadigan obyektivida tekshirilsa, qoram tir d o g ‘ usti ikki
qavat ju d a qalin p o ‘st bilan
qoplangan, tarkibida moy k o ‘p boMgan
q o ‘sh yadroli sporadan iboratligi m a ’lum b o ‘ladi. Bu sporalar qish-
laydigan boMgani uchun qishlovchi spora yoki teleytospora deb ata
ladi. Kelgusi yil k o ‘klam ida tuproqdagi teleytospora o ‘sa boshlay-
di. Shundan keyin bazidiospora sham ol bilan to ‘zib, oraliq o ‘simlik
zirk bargiga tushadi. Shikastlangan zirk bargi olib tekshiriladi.
Uning sirtida qisqagina qoram tir nuqtachalar - piknidiylar borligi
ko‘rinadi. Bu piknidiylar mikroskopda tekshirilsa, ular ichi piknidio-
spora bilan toMgan k o ‘zachasim on b o ‘lib k o ‘rinadi. Z am burug‘
hayotida piknidosporaning vazifasi hozircha n o m a’lum.
Zirk bar-
gining orqasida to ‘garak shaklida, qizgMsh m alla rang, ancha yirik
d o g ‘ boMadi. Bu d o g ‘ zang zamburugM ning alohida sporali orga
ni - etsidiyalardan iborat.
Tayyor preparat olinib, m ikroskopda etsidiyaning tuzilishi tek
shiriladi. M ikroskopning bir oz katta qilib k o ‘rsatadigan obyek
tivida yopiq va ochiq epidiya yaqqol k o ‘rinib turadi. Yopiq et-
sidiya
doira shaklida, ochiq etsidiya esa ch o ‘ziqroq boMadi. M ik
roskopning katta qilib k o ‘rsatadigan obyektivida ochiq etsidiya
bo‘shligMda burchakli etsidiosporalarning zanjirsim on tizilib yot-
ganligi k o ‘rinadi.
Etsidiospora yetilgach, etsidiyadan chiqadi va sham ol bilan har
tom onga tarqaladi, g ‘alla o ‘sim ligining bargiga va poyasiga tush-
ganlari o ‘sib, yangi zam burug‘
m itselliylarga aylanadi, bundan ure-
dospora paydo b o ‘lib, rivojlanish sikli qaytadan boshlanadi.
