Цьу \ / М. M o‘minov, A. Mamadaliyev, A. To‘xtaboyev botanikadan amaliy mashg‘ulotlar

tom on esa b o ‘yi 130 sm ga 
yetadigan m urakkab patsi- 
mon barg k o ‘tariladi, y a ’ni 
barg orqasida to ‘da-to‘da 
b o ‘lib joylashadi, ular sorus 
deb ataladi. U lam ing gerba- 
riysi yoz o ‘rtasida tayyorla- 
nadi.
Soruslar dastlab butun- 
ligicha, so ‘ngra yorib tek­
shiriladi. Sorusga lupa orqali 
qaralsa, u yupqa, yopiq in- 
duzium bilan o ‘ralgan q o ‘n- 
g ‘ir tus d o ‘m boqchadan ibo- 
rat ekanligi m a’lum b o ‘ladi. 
A gar sorus k o ‘ndalangiga 
kesilib, m ikroskopda tekshirilsa, uning ichida ingichka bandli spo- 
ragiyalar joylashganligi k o ‘rinadi. Sporaniyalar m ikroskopning 
katta qilib k o ‘rsatadigan obyektivida tekshirilganda uning sirtida 
qobirg‘asi b o ‘ylab q o ‘ngir chiziqchacha kumush tusga b o ‘yalgan, 
qalin p o ‘stli qator hujayralar joylashgani k o ‘rinadi. Bu hujayralar- 
ning joylashishi halqa shaklida b o ‘lib, sporanganiyaning ochili- 
shiga, ichidagi sporalam ing sochilib ketishiga yordam beradi. 
Sporangiya ichi qalin q o ‘ng ‘ir p o ‘st bilan o ‘ralgan yakka hujay­
ralar sporalar bilan to ‘lgan b o'lad i. Bularni m ikroskopda bem alol 
k o ‘rish mumkin.
Sporangiyaning sun ’iy ochilishi uchun undagi ortiqcha suv chi- 
qarilib ustiga bir tom chi quyuq glitserin tom iziladi, so ‘ngra mik- 
roskop orqali qaralsa, undagi halqa buralib, sporangiyaning ochili­
shi yaqqol k o ‘rinadi.
Spora hosil qiladigan paporotnik jin siz nasi yoki sporofit b o ia d i. 
Buning sporangiyasidan to ‘kilgan spora qulay sharoitga tushganda 
o ‘sib, yangi o ‘sim taga, y a ’ni jin siy naslga - gam etofitga aylanadi, u 
yuraksim on plastinka shaklida b o ‘ladi. Buning hujayralarida k o ‘p
69- rasm.
Erkak paparotnik:
1 - yetilgan o ‘simIik; 2 - sorusli bargning bir qismi; 
3 - sorusning kesim i; 4 - o ‘sim ta; 5 - o'sim tadagi yosh 
sporafitning rivojlanishi.

m iqdorda xlorofill donachalari b o ‘ladi. 0 ‘sim taning tuproqqa tegib 
turgan tom onidan k o ‘p rizoidlar chiqib, tuproq ichiga taraladi. Bu 
rizoidlar o ‘simtani suv va mineral m oddalar bilan ta ’minlab turadi. 
0 ‘sim taning m ana shu quyi tom onidan jin siy organlar - anteridiy 
va arxegoniy paydo b o ‘ladi. A nteridiy rizoidlar orasida, arxegoniy 
esa yuraksim on o ‘y ig ‘i yaqinida joylashadi.
A nteridiyda k o ‘p sperm atozoidlar, arxegoniyda bitta yirik tu ­
xum hujayra b o ‘ladi. Tuxum hujayra urug‘langanidan keyin unda 
zarodish, y a ’ni yangi paparotnikning boshlang‘ich o ‘simtasi paydo 
bo ‘ladi.
A rxegoniy va anteridiy m ikroskopda yaxshigina k o ‘rinib turadi, 
ularning rasmi daftarga chizib olinadi.

Download 3,97 Mb.