11
o’zlashtiruvchilar uchun muhimdir; kompyuter o’quv jarayonini faollashtiradi;
kompyuter hodisa va jarayonlarni vizuallashtirish imkoniyatini beradi.
Telekommunikatsiya texnologiyalari deganda “texnik vositalar (telefon,
telegraf, radio, televideniya va boshqalar) yordamida ma’lumotlarni masofaga
uzatish tushuniladi. Pedagogik amaliyotda telekommunikatsiyalar haqida gap
ketganda, ular ko’pincha an’anaviy telefon liniyalari yoki sun’iy yo’ldosh aloqalari
orqali kompyuter vositalari (modem yordamida) orqali ma’lumotlarni uzatish, qabul
qilish,
qayta
ishlash
va
saqlashni
anglatadi-bu
kompyuter
telekommunikatsiyalaridir.
Kompyuter kommunikasiyasini joriy etish boshqa vositalaridan foydalanish
bilan birlashtirilganda va keng ko’lamli metodologik va tashkiliy-pedagogik
innovasiyalarni qo’llab-quvvatlasa (hamkorlikdagi guruhlarda ishlash,
loyiha ishi,
baholashning muqobil metodlari) natijalar samarali bo’ladi.
Telefon kommunikasiyasi bilan ta’lim tarmog’idan foydalanish varianti boshqa
turdagi ulanishlarga nisbatan muhim afzalliklarga ega. Ammo shu bilan birga, ushbu
turdagi ulanishdan foydalanish faqat pochta yozishmalari va exo-konferensiyalarni
(ya’ni, oflayn rejimda tarmoq konferensiyalarini) amalga oshiriladi, bu esa tarmoqni
o’rganish jarayonini juda qiyinlashtiradi. Bundan tashqari, tarmoq dasturiy
ta’minotini o’rnatishda juda jiddiy qiyinchiliklar mavjud. Shularni hisobga olib,
kompyuter kommutatsiya metodlarini keltirib o’tamiz: port orqali ulanishlar
(modem, infraqizil nur); tarmoq kartasi orqali ulanish (bir rangli, iyerarxik); telefon
kanali orqali (vositasiz). Global tarmoq xizmatlariga quyidagilar kiradi: elektron
pochta, global tarmoq (www), konferensiyalar (UseNet), fayllarni uzatish (FTP),
ma’lumotlar bazasi, boshqalar (TelNet, WAIS).
“Ta’limda axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari” tushunchasi bilan
bir qatorda “telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda kadrlar
tayyorlashga kasbiy tayyorlik” tushunchasi asosiy hisoblanadi.
O’qituvchining axborot va telekommunikatsiya texnologiyalarini joriy etishga
tayyorligining bir qismi bo’lgan bevosita motiv - bu bolalarni mahalliy va global
kompyuter tarmoqlaridan (masalan, internetdan) pedagogik jarayonni qo’llab-
quvvatlashning muhim didaktik vositasi sifatida o’qitishga qiziqish deyish mumkin.
Bu qiziqish texnologiya o’qituvchisi shaxsi yo’nalishining asosiy mazmunidir.
Bo’lajak o’qituvchining kompyuter telekommunikatsiyalari
va axborot
texnologiyalari sohasidagi metodik tayyorgarligi, uning kasbiy tayyorgarligining
komponenti sifatida; ta’lim jarayonini ta’minlashning didaktik vositasi sifatida
kompyuter telekommunikatsiyalaridan foydalangan holda o’qitish metodikasi
sohasidagi bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirishni nazarda tutadi.
Bo’lajak o’qituvchini quyidagi ko’nikmalarga ega bo’lishiga alohida e’tibor
qaratamiz: maktab o’quvchilarini o’qitishda kompyuter telekommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish jarayoni va natijasini bashorat qilish bilan bog’liq
gnostik ko’nikmalar; axborot ko’nikmalari - o’quv ma’lumotlarini olish va
to’g’ridan-to’g’ri taqdim etish usullari bilan bog’liq; loyiha ko’nikmalari – o’qitish
va tarbiyaning aniq rejalarida pedagogik prognozlash natijalarini moddiylashtirishda
namoyon bo’ladigan ko’nikmalar; kommunikativ ko’nikmalar - o’qituvchining
muloqot qilish qobiliyati va malakasi, o’qituvchi va talabalar, boshqa o’qituvchilar
o’rtasida aloqalarni o’rnatish, shuningdek, pedagogik muammolarni hal qilish nuqtai
12
nazaridan ushbu muloqotning samaradorligi. Bolalarda
muloqot qobiliyatlarini
shakllantirish uchun o’qituvchining o’zi muloqot qobiliyatiga ega bo’lishi kerak;
rivojlantiruvchi ko’nikmalar-o’qituvchining bu ko’nikmalari juda muhim, chunki
o’qitishning vazifalaridan biri hamisha o’quvchilar tafakkurini rivojlantirishdan
iborat; yo’naltiruvchi ko’nikmalari-o’rta maktabda kasbiy yo’nalishni amalga
oshirish uchun muhim ahamiyatga ega.
Texnologiya fani o’qituvchisini o’quv jarayonida telekommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish bo’yicha tayyorlash natijasiga qo’yiladigan asosiy
talablar differensial professiogrammada aks ettiriladi, uning tuzilishi uning kasbiy
tayyorgarligi tarkibiga mos keladi va quyidagi umumiy shaklga ega bo’ladi:
yo’naltirilganlik (kasbiy
faoliyat sohasiga qiziqish, jismoniy fazilatlar), ta’limiy
(maxsus, metodik)
Ushbu
professiogrammani
texnologiya
o‘qituvchisining
kompyuter
telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o‘rganishga tayyorligi
ko‘rsatkichlari
tizimi
sifatida
qarash
mumkin.
Ushbu professiogramma bo‘lajak texnologiya o‘qituvchisining kompyuter
telekommunikatsiya texnologiyalaridan o‘quv jarayonini qo‘llab-quvvatlash uchun
universal zamonaviy didaktik vosita sifatida foydalanishga tayyorligini
shakllantirishning o‘rganilayotgan jarayonining maqsadli, mazmuni va jarayoniy
xususiyatlarini aniqlash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Biz tomonidan tuzilgan professiogrammada uning shaxsiyati yo’nalishining
maxsus ko’rsatkichi sifatida maktab o’quvchilarini kompyuter telekommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalangan holda o’qitishga doimiy qiziqish mavjud. Bunday
qiziqishning mavjudligi va uning namoyon bo’lish darajasiga ko’ra, mos ravishda
bo’lajak o’qituvchi shaxsiyatining yo’nalishi xususiyatlariga baho beriladi. Tarmoq
texnologiyalaridan foydalanishga qiziqishning namoyon bo’lish darajasi bu holda
kasbiy yo’naltirilganlik holatining mezoni hisoblanadi.
Talabalarning kasbiy tayyorgarligini yanada rivojlantirish,
uning asosi
kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda o’qishga bo’lgan qiziqish bo’lishi
kerak bo’lgan asosiy vazifasi bilim va ko’nikmalarni shakllantirishdan iborat
bo’lgan fanlarni o’rganish jarayonida amalga oshirilishi mumkin. “Texnik va
audiovizual o’qitish vositalari” kursi, bizningcha, pedagogika fakulteti talabalarida
axborotdan, xususan, kompyuter telekommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanishga tayyorlik ko’p darajada shakllantiriladi.
Pedagogika oliy taʼlim muassasalarida telekommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalanib informatika o‘qitish orqali talabalarning kasbiy kompetensiyalarini va
kasbiy tayyorgarligini rivojlantirishning uslubiy-didaktik taʼminoti rivojlantirildi:
“Axborot texnologiyalari” fanidan elektron majmua, “Axborot texnologiyalari”,
“Informatika va axborot texnologiyalari”, “Raqamli qurilmalarni loyihalashga
kirish” nomli elektron pedagogik dasturiy vositalar ishlab chiqildi, “Axborot
texnologiyalari (ma’ruza matnlari va laboratoriya ishlari)” o‘quv qo‘llanmasi nashr
etildi va ta’lim jarayoniga joriy etildi.
V.A.Slastenin tomonidan ishlab chiqilgan pedagogik ta’lim kontseptsiyasida
bo‘lajak o‘qituvchini tayyorlash muammosini majmuaviy hal etishga alohida e’tibor
qaratgan. Ushbu konsepsiya o‘qituvchi shaxsini shakllantirishning butun jarayonini
qurish va faoliyat yuritishini ta’minlaydigan tizimli, madaniy, faoliyatli, individual-
13
ijodiy kabi metodologik yondashuvlar asosida quriladi.
Bizning tadqiqotimizda
tizimli, faoliyatiy, kompetentli yondashuvlar asosida informatika o’qitish amalga
oshirildi. Tizimli yondashuv-bu ilmiy bilimlar va ijtimoiy amaliyot
metodologiyasining yo‘nalishi bo‘lib, u obyektlarni tizim sifatida ko‘rib chiqishga
asoslanadi. Tizimli yondashuvdan foydalanish o‘rganilayotgan jarayonlarni tizimlar
shaklida taqlid qiluvchi pedagogik modellarni ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi, bu
ularning ishlash qonuniyatlari va samarali tashkil etish tamoyillari haqida bilim
olishga imkon beradi. Pedagogikada faoliyatli yondashuv: shaxs faoliyatda
shakllanadi va namoyon bo‘ladi, shuning uchun talabaning faoliyatini tanlash va
tashkil etish, uni faollashtirish va subyekt yondashuviga o‘tkazish uchun alohida
bilim, mehnat talab etiladi. Kompetentli yondashuv: jadal
rivojlanayotgan yuqori
texnologiyali jamiyat va mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi sharoitida
ta’lim tizimining ish beruvchilar talabiga javoblaridan biri kompetentlikka
yo‘naltirilgan ta’limdir.
Dissertatsiyaning
