1.4- shakl.
B o g ' ishlari. X V asrda
ishlangan miniatura.
1.5- shakl.
Go ‘ri Amir maqbarasi
(XV asr).
1.6- shakl.
Madras alar (XV asr).
tasvirlar hozirgi zamon qiyshiq burchakli frontal izometriya, trimetriya
yoki qiyshiq burchakli frontal dimetriya ko ‘rinishiga mos keladi. 1.5 va
1.6- shakllarda XV asrda qurilgan G o‘ri Amir
maqbarasi va madrasalar
tasviri berilgan. Keyinchalik chizmalarda buyumning shaklini, shu-
ningdek, o ‘lchamini ko‘rsatishga harakat qilingan va chizmalar asta-
sekin takomillashib borgan. 1.7- shaklda ko ‘prikning yuqoridan va soqchi
minorasining oldidan ko ‘rinishidagi chizmasi (XVII asr) berilgan.
Rossiyada kemasozlikning rivojlanishi natijasida yanada aniqroq va
chizma masshtabiga rioya qilingan chizmalar paydo b o ‘ldi. Bunda uzun
ligi, kengligi va balandligi tasvirlangan uchta
proyeksiyadan foydalana
boshlandi. 1.8- shaklda 1719-yilda Pyotr I tomonidan proyeksiya nurlari-
dan foydalanib chizilgan eshkakli qayiq chizmasi ko ‘rsatilgan.
XVIII
asrda chizmalar g ‘oyatda puxta va rangli tusda bajarildi. Bu
chizmalarda shartli qirqimlar bajariladi va buyumning kesilgan qismi
materialiga qarab bo ‘yab k o ‘rsatildi.
Fazoviy jism lam i tekislikda tasvirlash usullarini bajarish, ulam i
amalda tatbiq qilish nazariyasini rivojlantirish
sohasida bir qancha qa-
dimgi olim lar va allomalar, muhandis va m e’morlar hamda xalq ustalari
yetakchi o ‘rinni egallaganlar. M .Kant va uning o ‘tmishdoshlari Yevklid
geometriyasini yagona, hatto ilohiy geometriya deb hisoblaganlar.
Fransuz muhandisi, m atematik olim,
davlat arbobi Gospar Monj
(1748-1818) reja va fasad birgalikda ishlatilganda insondagi geometrik
kashfiyotchilikka doir tafakkumi keskin rivojlantirib yuborish mumkinli-
giga alohida e ’tibor berdi.
To‘g ‘ri burchakli (ortogonal) proyeksiyalar usuli G. M onjga qadar
ham grafik ishlarda qo‘llanilgan. Monj esa dunyodagi bir qator mam-
lakatlarda bu sohada orttirilgan ayrim qoida
va chet el olimlarining fa-
zoviy m etrik m asalalami grafik usul bilan yechishga oid yutuqlarini um-
umlashtirib, har taraflama ishlab chiqdi va ilmiy jihatdan bir tizimga sol
di. Chizma geometriya faniga b o ‘lgan talabni sezgan G. Monj birinchi
m arta klassik asami 1799-yili
«Chizma geometriya» (Geometrie descrip
tive) nomi bilan yaratdi. 0 ‘sha davrdagi chizm a geometriyani o ‘z tad-
qiqotlari bilan boyitgan olimlardan Vaynbrenner, Dyuken, Gashett, Bor-
don, Perez, Brisson, Myulenger, Gauss, Veysbaklami k o ‘rsatib o ‘tish
lozim.
1822-yil fransuz geometrigi Jan Viktor Ponsele (1788-1887)
«Shakl-
