KIRISH
Chizma bu - maxsus chizma asboblari yordamida m a’lum
qonun va
qoidalar asosida bajarilgan tasvir b o ‘lib, u bizga buyum haqida, y a ’ni
uning ichki va tashqi tuzilishlari, o ‘lchamlari b o ‘yicha to‘la m a’lumot
beradigan hujjatdir.
Hozirgi zamon ishlab chiqarishida chizma alohida o ‘rin tutadi. Chun-
ki har kuni zavodlarimizda turli stanoklar,
mashina va mexanizmlar, uy-
ro‘zg‘or buyumlari va ko‘plab boshqa narsalar tayyorlanadi. Ulami esa
chizmalarsiz yasab bo‘lmaydi. Chizmalarga qarab mashina va asboblar-
ning alohida detallari tayyorlanadi, tayyor detallardan murakkab mexa
nizmlar yig‘iladi.
Chizma o ‘ziga xos grafik, baynalminal (intematsional) til bo‘lib, tex-
nika sohasida savodli har bir kishi uchun u qanday tilda gapirishidan
qat’iy nazar, tushunarlidir.
Chizma, asosan, axborot (informatsiya)
uzatishning grafik vositasi
bo ‘lib, u texnik g ‘oyani ifodalashning eng tushunarli vositasi hisoblanadi.
Chizmalar bir zavoddan ikkinchi zavodga, bir mamlakatdan boshqa
mamlakatga yuboriladi. Chizmani o ‘qiy oladigan har qanday ixtisosli
mutaxassis ulam i tushunadi, ularga qarab eng murakkab mashinaning tu-
zilishini o ‘rganadi. Shuning uchun texnika sohasida savodli bo‘lishni
istagan har bir kishi chizmachilikni yaxshi bilishi va o ‘zlashtirishi lozim.
Biroq chizmalar faqat texnikadagina zarur bo‘lib qolmay, balki ko ‘plab
kasblardagi m utaxassislar uchun ham doimiy y o ‘ldoshdir. Chizmalarga
qarab
turar jo y binolari, to ‘g ‘onlar, shaxtalar, elektr stansiyalari, temir-
y o ‘l va avtomobil yo‘llari quriladi,
kiyim-bosh, poyafzallar tikiladi,
mebel yasaladi, shahar va qishloqlar ko‘kalamzorlashtiriladi. Texnikani
o ‘zlashtirish va uni rivojlantirish uchun malakali ishchi, muhandis, kon-
struktor va m u sa w ir dizaynni ham, chizmani ham bajarishi va uni o ‘qiy
olishi kerak,
chunki chizma atrofimizdagi, mavjud olamdagi narsalami
o ‘rganish vositalaridan biri hisoblanadi.
Shuning uchun ham texnika sohasida savodli b o ‘lishni istagan har
qanday inson chizmachilikni yaxshi bilishi lozim.
M ashhur aviakonstruktorlardan biri O.K.Antonov «Aqlli» qo‘l meh-
nati kelajakda ham zarur. Har qanday avtomat robotlar va mantiqiy
mashinalar insonda vujudga keladigan ilmiy tafakkumi almashtira ol-
maydi. Aksincha, texnika qanchalik rivojlanib borgan sari insonda shakl-
lanib
boradigan, uning o ‘ziga xos nozik «zargarlik» ishi b o ‘lgan chiz
mani bajarish bilimi, shuningdek, buyuk mehnatsevarlik, sabr-qanoat,
ixtirochilik shunchalik zarur» degan edi.
Loyihalangan har qanday detalni, masalan, klapanni ishlab chiqarish-
ga tayyorlash uchun uning chizmasi bajariladi.
Chizmasi asosida u detal
k o ‘rinishida tayyorlanadi. Detal ish joyida yaxshi va davomli xizmat qili-
shi uchun unga turli ko‘rinishdagi texnologik ishlovlar beriladi va niho-
yat detal nazoratdan o ‘tkaziladi. Nazorat paytida kamchiliklari topilsa,
y a ’ni standartga mos kelmasa, u brak deb topiladi. Demak, detal ish-
latishga yaroqsiz. Har qanday detaining, y a’ni
mahsulotning aniq ishlab
chiqarishdagi har bir texnologik jarayonlari uchun alohida standartlar
m avjud b o‘ladi.
O ‘zbekiston Respublikasi ЕСКД (Единная система конструирова
ния документа) ning GOST 2.001.00 «Chizm alami chizish bo‘yicha
um umiy qoidalar»i 2003-yilning 17-noyabrida isloh qilingan bo‘lib,
hozirda u « 0 ‘zbekiston Davlat Standarti 0 ‘z DSt 2.001:2003 0 ‘zbekiston
Respublikasining Konstmktorlik Hujjatlarining Yagona Tizimi ( 0 ‘z
KHYT) Asosiy Qoidalari» deb yuritiladi. Shu bois, 0 ‘zbekiston Respub
likasi hududidagi barcha o ‘quv yurtlarida chizmachilik fanini o ‘qitishda
chizmalami chizish va o ‘qish bilan bog‘liq barcha hujjatlar 0 ‘z DSt
2.001 dan 2.999 gacha chizmalar chizish bo ‘yicha «Umumiy qoidalar»ga
rioya qilishimiz shart.
