71
Iqtisodiy hayot. XVI asr boshlariga kelib, Xitoyda agrar soha rivoj-
lanishning ancha yuqori darajasiga erishgan bo‘lib, u mamlakat iqti-
sodida muhim o‘rin tutardi. Ish qurollari oddiy bo‘lsa-da, dehqonlar
aholining asosiy oziq-ovqati bo‘lgan sholidan yuqori hosil olardi.
Ular yangi texnologiyalar, masalan, sholi ekishning uyali usulini,
sifatli urug‘ tayyorlash kabilarni joriy qilgandi. Xitoy dehqonlari sho-
lidan tashqari, paxta yetishtirishda ham katta yutuqlarni qo‘lga kirit-
dilar.
Xitoyda yerga egalik qilishning ikkita asosiy turi – davlat va xu-
susiy yer egaligi mavjud edi. Ammo xususiy yerlar XVI asr davomida
kamayib bordi. Dehqonlarning yerlari asta-sekin katta yer egalari,
sudxo‘rlar va amaldorlarning qo‘llariga o‘tdi. Yerlarning katta qismi
bevosita imperatorning mulkiga aylandi.
Dehqonlar yerlarni ijaraga olib, ekin ekardi. Ijara haqi hosilning
50 foizini tashkil etardi va bu dehqonlarni holdan toydirib, ularning
noroziligiga sabab bo‘lardi. Bu davrda soliqlar ham doimiy oshib bor-
di. Ular natural holda sholi bilan olinar va faqat XVI asrdan soliqlar
kumush tanga bilan to‘lana boshlandi. Bu qiyinchiliklar bir qator deh-
qonlar qo‘zg‘olonlariga olib kelib, ular butun imperiya hududini qam-
rab oldi.
Shaharlarda aholi soni qishloqqa nisbatan ancha kam edi. Shahar-
liklar, asosan, hunarmandchilik va savdo bilan shug‘ullanardi. Gazla-
ma ishlab chiqarishda o‘z davri uchun ancha mukammal bo‘lgan dast-
gohlar, shu jumladan, suv bilan aylantiriluvchi qurilmalar ham qo‘lla-
nilardi.
Binolar qurilishida ko‘tarish moslama (kran)lariga o‘xshash quril-
malardan foydalanilardi. O‘sha paytlardan saqlanib qolgan binolar
bugungi kunda ham o‘zining mukammalligi va mahobati bilan kishini
hayratga soladi. Yirik va mustahkam kemalar qura oladigan xitoylik
kemasozlar ham texnik yutuqlarga erishgan edi.
Xitoy texnik taraqqiyotda G‘arbdan tobora ortda qolib ketayotgan
bo‘lsa-da, to XVIII asrning oxirigacha u iqtisodiy jihatdan dunyoning
eng qudratli davlatlaridan biri bo‘lib qoldi.
