D. I. Mukumova, R. X. Fayzullaev, A. A. Jumanov, S. B. Yarova Boshqaruv psixologiyasi

153 
yaratish; muammoli vaziyatning kontseptual modelini yaratish; muqobillarni 
aniqlash va baholash; qaror qabul qilish. 
Muammoni hal qilish bosqichi butun jarayonning asosiy nuqtasidir. 
Birinchidan, vaziyat amalga oshirilishi va belgilanishi kerak. Muammoning yorqin 
echimini topishingiz mumkin, ammo agar muammoning o'zi noto'g'ri tuzilgan 
bo'lsa, unda bunday echimni amalga oshirishning ta'siri nolga teng bo'ladi. 
Shuning uchun boshqaruv amaliyotida muammoni shakllantirish, muammolarni 
yozish, ulardan ayniqsa xavfli rivojlanish bilan bog'liq bo'lgan narsalarni ajratish, 
ushbu "g'ayritabiiy vaziyatlarda" faoliyatning taxminiy asoslarini yaratish juda 
katta ahamiyatga ega. Ushbu bosqichda "uzilishlar" juda keng tarqalgan. Odatda 
xatolar bor: 
A) noto'g'ri aniqlangan muammo, belgilangan muammodagi muammoli 
vaziyatni tizimli, qisman aks ettirish. Buning psixologik shartlari aqlning past 
darajasi, tajriba etishmasligi, o'z faoliyatining stereotipiga moyil bo'lishi mumkin. 
B) muammoni shakllantirishning kechikishi, xususan, rahbarning shaxsiy 
psixologik xususiyatlari (inertlik, past razvedka) va vaziyatni oldindan nazorat 
qilish uchun o'rnatishning etishmasligi asosida kechikish. Kechiktirilgan echimlar 
mas'uliyatni "ochish" mas'uliyatini topshirishda yuzaga keladi) muammolarni 
yuqori darajadagi boshqaruvga aniqlash uchun. 
Ko'pincha, odatda sabablari ko'pincha shaxsiy tashvish, tor tajriba, 
vaziyatning rivojlanish dinamikasi haqida etarli tushunchalarning yo'qligi yuqori 
darajadagi etakchi echimlar mavjud V) konformizm yoki haddan tashqari 
dürtüsellik bo'lishi mumkin bo'lgan qarorlar qabul qilinadi. Ko'pincha ular faoliyat 
mavzusining boshqaruv kontseptsiyasining xatosining natijasidir, bu hayotda 
yuzaga keladigan qarama-qarshiliklarning ahamiyatini aniqlash uchun etarli 
mezon yo'qligidan iborat. 
Keyingi bosqichning mohiyati, muammolarni 
tanlash bosqichi, kerakli echimni ishlab chiqish mavzusini aniqlashdan iborat. Eng 
samarali, o'z qaramog'idagilarga qaror qabul qilish uchun vakolatlarni etarli 
darajada topshiradigan rahbarlarning faoliyati. 
Qaror qabul qilish vakolatlarini topshirishning o'ziga xos xususiyatlari 
tashkilotda markazsizlashtirish darajasining bevosita ko'rsatkichlari hisoblanadi. 
Shu bilan birga, ma'lum bir rahbardan delegatsiya jarayonining xususiyatlarini 
baholash uchun bir xil mezonlardan foydalanish mumkin. Delegatsiyaning 
maksimal darajasi nazoratning etishmasligini nazarda tutadi.

154 
Yuqori rahbarni qabul qilingan qaror haqida xabardor qilish zarur bo'lganda 
nazorat qilish biroz qiyinlashadi. Maksimal nazorat qilish echimlarning 
mustahkamligini talab qiladi. Har qanday qarorlarni ishlab chiqishga jalb qilingan 
ijrochi ushbu jarayonning muayyan bosqichida ishtirok etish huquqini va aniq 
hajmini turli yo'llar bilan topshirishi mumkin, shu jumladan: 
tashkilot maqsadlarini aniqlash; 
ushbu maqsadlarga erishish muammolarini aniqlash; 
muammolarni o'rganish va tashxis qo'yish; 
muammoni hal qilish uchun qidiruv; 
barcha muqobil baholash eng yaxshi kishilarning tanlash; 
tashkilotda qarorlarni qabul qilish; 
qarorni tasdiqlash; 
qarorni ishga tushirishga tayyorgarlik; 
yechimni qo'llashni boshqarish; hal samaradorligini tekshirish. Ushbu jarayonlarda 
ishtirok etishga qarab, muayyan shaxsning qaror qabul qilish jarayoniga jalb qilish 
darajasini aniqlash mumkin.
Bu ko'rsatkich nazorat bilan birga vakolatlarning delegatsiyasining 
to'liqligini aks ettiradi. Vakillikning to'liqligi subyektiv omillar va faoliyatning 
me'yoriy asoslari bilan bog'liq cheklovlar bilan bir qatorda ijrochi tomonidan 
amalga oshiriladigan qarorlarning tabiati ham aniqlanadi. Vakolatlarni 
topshirishda qo'shimcha qiyinchiliklardan biri-bu rahbarni hissiy jihatdan 
jozibador bo'lgan, unga moyil bo'lgan va muhim bo'lgan, lekin u uchun juda 
jozibali ishlar o'rtasidagi ziddiyatga nisbatan o'rnatishdir. 
Axborot modelini yaratish bosqichida rahbar to'g'ridan-to'g'ri ma'lumot 
oladi va boshqalar tomonidan to'plangan ma'lumotlardan foydalanadi. Axborot 
etarli yoki ortiqcha bo'lishi mumkin, tizimdagi jarayonlarning rivojlanish 
dinamikasini etarlicha aks ettiradigan yoki kechiktiradigan ishonchli yoki etarlicha 
ishonchli, qarama-qarshi deb baholanishi mumkin. Tabiiyki, menejerning 
axborotga bo'lgan samaradorligi, uning sifatiga nisbatan sezgirligi intellektual 
salohiyat, sezgi va prognostik ko'nikmalarni rivojlantirish, aks ettirish qobiliyatlari 
bilan bog'liq. 
Keyingi bosqich muammoli vaziyatning kontseptual modelini yaratishdir. 
Muammoli vaziyatning kontseptual modelini yaratish bosqichida qarama-
qarshiliklarning 
mohiyatini 
tushunish 
mumkin. 
Ushbu 
bosqichning 
samaradorligini kamaytiradigan psixologik sabablar mutaxassisning bilim uslubi, 

155 
qaror qabul qilish, uning aql-zakovati darajasi, faoliyatning stereotipiga moyillik 
mavjudligi yoki yo'qligi, boshqaruv kontseptsiyasining o'ziga xos xususiyatlari 
bilan bog'liq. 
Keyingi bosqichda qarama-qarshilikni hal qilish usullari izlanadi, ularning 
tanqidiy baholanishi ilgari belgilangan mezonlarga muvofiq amalga oshiriladi. 
Ushbu bosqichning muammolari, odatda, inertsiyani o'tkazish, ba'zi bir 
xususiy variantlarga yopishib olish, tanqidiy baholashda ortiqcha belgilash yoki 
aksincha, dürtüsellik, muqobil echimlarni tanqidiy o'rganish bilan tavsiflangan 
optimal bo'lmagan faoliyat uslubiga bog'liq. 
Qaror qabul qilish jarayonini optimallashtirish uchun jamoaviy ish usullari 
qo'llaniladi. Bu holatda samaradorlikning oldingi shartlari guruhdagi aks ettirish 
qobiliyatlari, ya'ni birgalikdagi faoliyatda nima sodir bo'lishini aks ettirish va 
anglash. Hamkorlarning roli, ularning o'zaro munosabatlari, vazifa bilan bog'liq 
oraliq natijalar, vazifaning shartlari aks ettiriladi. Aks ettirish tufayli qaror qabul 
qilishning barcha bosqichlarini amalga oshirish samaradorligini oshirish, 
individual ishtirokchilarning optimal bo'lmagan uslubining namoyon bo'lishini 
qoplash, ularning individual-psixologik xususiyatlarining ta'sirini yumshatish 
mumkin. Va juda qisqa ma'ruza, faqatgina.

Download 3,19 Mb.