Amaliyotda shahar asosiy hududlarining bir nechta o ‘ziga xos
hududiy-fazoviy rivojlanish sxemasi shakllandi. Bular:
sektorli, paral
lel, ikkita sanoat-yashash majmualari va aholi joylarining guruhli
(izimida
(1-rasm).
Eski shaharlarda kelajak rivojlanish sxemasi ko‘p jihatdan
shahaming tarixiy shakllangan strukturasi bilan belgilanadi. Yangi
shaharlarda hududiy-fazoviy rivojlanish sxemasi yuqorida keltirilgan
omillarni hisobga olgan shahaming bosh tarxini ishlab chiqishda
ko‘rib chiqiladi.
Shaharsozlik -
bu shahar va aholi yashash joylarini
rejalashtirish
va qurish nazariyasi va amaliyoti bo‘lib, u ijtimoiy-iqtisodiy, sanita-
riya-gigiyenik, texnik-qurilish, transport va arxitekturaviy-badiiy
masalalami birgalikda hal qi.’ishi lozim.
Ijtimoiy-iqtisodiy masalalar
- shahar va qishloqning kelajakda.
rivojlanishi, tabiiy, hududiy resurslardan iqtisodiy samarali foydala-
nish, aholining o ‘sishi, aholiga qulay madaniy-maishiy xizmat ko‘rsa-
tishni tashkil qilishni hisobga olgan holda aholi joylashuvi tizimini
tanlash.
Sanitariya-gigiyenik masalalar
aholi hayoti uchun sog‘lom muhit
yaratish, sanoat va aholi yashash hududlari orasida sanitariya-himoya
qismini
belgilash, ko‘kalamzorlashtirish, tuproqning, havoning va
suvning (suv havzalarining) ifloslanishiga va shovqinga qarshi
kurashni nazarda tutadi. Issiq iqlimli tumanlarda tashqi muhitning
optimal
mikroiqlimini yaratish, quyoshdan saqlovchi qurilmalami
o ‘rnatish, binolarni zaruriy yo‘nalishda joylashtirish, insolatsiya,
hududlarni quritish yoki obodonlashtirish hamda foydali shamol
yo‘nalishidan foydalanish masalalari hal etiladi.
Texnikaviy qurilish masalalari
aholi yashash joylari qurilishi
uchun tanlangan hududlarning muhandisona-geologik sharoitlarini
o ‘rganish, qurilish texnikasining darajasi va zamonaviy vositalarini
aniqlash, transport va piyodalar aloqalarining ratsional tizimini hal
etish, hududlarni muhandisona tayyorlash
Va obodonlashtirish
(ichimlik suvi yetkazish, oqava suvlar o ‘tkazgichi, issiq suv, sovuq
suv, gaz hamda elektr ta’minoti va boshqalar) va hokazolarni hal qilish
bilan bog‘liqdir.
Arxitekturaviy-badiiy masalalar
shahaming umumiy arxitektura
viy-rejaviy tuzilishini, ko‘cha va shoh ko‘chalar tarmoqlarini belgilash,
8
shahar alohida qismlarining funksional
tuzilishini hal qilish, shu
jumladan, markaz kompozitsiyasini yechish bilan bog‘liqdir.
Bu masalalar mahalliy tabiiy iqlim xususiyatlarini frelyef
landshaft, suv havzalari, ко ‘kalamzorlar va boshqalar) milliy turmush
a n ’analarini, xalqning tarixiy va madaniy yodgorliklarini inobatga
olgan holda hal qilinadi. Bu masalalarni hal qilishda ularga
birgalikda qarash shaharsozlikning asosiy shartlaridan hisoblanadi.
Ularga bir butun jarayonning turli tomonlari sifatida qaralishi lozim.
Shaharlar tipologiyasi -
bu shaharlaming asosiy shaharsozlik
belgilariga qarab sinflarga ajratilishi hisoblanadi. Shaharlami har
tomonlama to‘la tavsiflash va uning asosida bulaming rivojlanish
strategiyasini belgilash imkonini beradi.
Shaharlaming tipologiyasini belgilovchi eng muhim alomatlar:
-
aholi soni;
- asosiy sanoat yo‘nalishi;
- aholi joylashuvi tizimida tutgan o‘mi;
- iqtisodiy-geografik joylashuvi;
- shakllanish va rivojlanish davri va rivojlanish sur’ati;
- arxitekturaviy qimmatga ega tarixiy obidalar mavjudligi;
- ma’muriy jihatdan tutgan o‘mi.
