qismlarini to‘g ‘ri loyihalash muhimdir.
Funksional qismlar shunday
taqsimlanishi kerakki, yashovchilaming kundalik turmushi jarayonida
jamoat markazlari, maishiy va boshqa xizmatlardan foydalanishi eng
qulay ho Ida tashkil etilsin (10-rasm).
9-rasm. Ko‘cha yo‘l tarm oqlarining shaklan ko‘rinishIari:
1
—
radial; 2 - radial-halqasimon; 3 - t o ‘g ‘ri burchakli; 4 - t o ‘g ‘ri
burchakli diagonal; 5 - kombinatsiyalashgan; 6 - erkin sxema.
10-rasm. Radial halqali loyihalangan shaharlar:
a — Moskva; b — London; d
-
Berlin.
22
To‘g ‘ri burchak-diagonal sxema.
To‘g‘ri burchakli sxema diagonal
magistrallar bilan to‘ldirilib yaxshilanadi. Transportlaming uzoq
yurishi
kamaytiriladi, vaqt sarfi minimal holatga keltiriladi. Kamchiliklari -
magistrallar kesishgan joylarida murakkab tugunlar hosil qilinadi.
Magistral ko‘chalar oralig'ida qurilishlar qiyinlashadi (11-rasm).
11-rasm. Nyu-York. K vartallarning b ir xil qaytariluvchi, to‘g‘ri
burchakli loyihaviy «panjara» misoli.
12-rasm. Vashington. Transport harakatini yaxshilash uchun
diagonal ko‘chalar o‘tqazilgan to‘g‘ri burchakli loyihalash tizimi.
23
Kombinatsiyalashgan sxema.
Yirik shaharlarda amalda keng
tarqalgan. Misol uchun shahaming bir qismi muntazam to‘g ‘ri bur
chakli sistemada, boshqa qismi radial- halqasimon yoki uchburchak
sxemada hal qilinishi mumkin. Ba’zan shahar ahamiyatidagi magistral
ko‘chalar
muntazam sistemada, ikkinchi darajali ko‘chalar esa, yarim
halqa yoki uchburchak sxemada hal qilnadi.
Erkin
sxema
murakkab
relyeflarda
qo‘llaniladi.
Shahar
hududining transport tizimini yuqorida keltirilgan birorta sxema
asosida loyihalash imkoni bo‘lmaganda shu usul qo‘llaniladi. Bunda
aholining
qatnov
yoVnalishiari
eng
qisqa
masofa
bo‘ylab
birlashtiriladi. Loyihasiz qurilgan kichik shaharlarda uchraydi. Har xil
ko‘cha tizimlarida eng ko‘p tarqalgan qo‘shimcha bu - ilmoqsimon
magistrallardir (9-13-rasm).
Ко ‘chayo
7
tarmoqlariga quyidagi talablar qo 'yiladi:
• shahar yo‘llarining magistral ko‘chalar va yo‘laklarning yagona
tizimi
sifatida qaralishi, tarmoqdagi har bir element alohida qism
sifatida o ‘z funksiyasini bajarishi;
• transport vositalarini ularning konstruktiv o ‘ziga xosligini va
prespektiv harakat hajmidan kelib chiqqan holda xavfsiz o‘tishini
ta’minlash, shahaming hamma qismlarini qisqa aloqalar bilan
bog‘lanishini ta ’minlashi;
• tashqi transport bilan bog‘lanishi va shaharga kirishning qulay
ta’minlanishi;
• qurilmalarda muhandislik kommunikatsiyalarini o‘tkazishda
qulay liklar ta’minlanishi;
• shahar o ‘lchamiga va transport oqimlariga mos kelishi;
• shahar muhitini garmonik rivojlanish imkoniyatini, shu
jumladan, shahar maydonining o‘sish imkoniyatini ta’minlash;
• iqtisodiy jihatdan tejamli boMishi lozim.
Transport infrastrukturasi
shahaming strukturaviy elementlari
orasidagi aloqani ta’minlaydi va o ‘zida hududni yaxlitlovchi
transport-piyoda yo‘llari kommunikatsiyalari tizimini (yirik shahalar
temir yo‘llaridan turar-joy binolaridagi liftlargacha) aks ettiradi.
Yo‘llar, ko‘chalar va maydonlarning yagona tizimi shahaming
funksional hududlari orasida qulay, tez,
xavfsiz transport va piyoda
aloqalami ta’minlab berishdan tashqari bir qator murakkab vazifalami
24
bajaradi: muhandislik tarmoqlarini joylashtirish, yer ustki suvlarini
ketkazish tizimini tashkil etish, shaharning arxitekturaviy-fazoviy
kompozitsiyasida markazlar va kompozitsion o‘q chiziqlarini yaratish.
