|
Dene-tarbiya-5
|
| bet | 41/88 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 1,61 Mb. | | #229494 |
Bog'liq DeneHA’REKETLI WOYI’NLAR L
Balalar du’nyasi’—woyi’nlar du’nyasi’, dep atali’wi’ biykarg’a yemes. Wolardi’n’ kewilli dem ali’wlari’ tiykari’nan woyi’n menen baylani’sli’ boladi’. Ko’p ji’lli’q baqlawla- ri’mi’zdan sol na’rse belgili boldi’, bos waqi’tlari’n qi’zi’qli’ wo’tkeriwde ha’reketli woyi’nlar, estafetalar, sport-sharsha- g’andi’ shi’g’ari’w woyi’nlari’, viktorina attrakcionlardi’n’ a’hmiyeti u’lken.
Yeger siz ha’reketli woyi’nlarda a’melde turaqli’ qat- nasi’p ju’rgen bolsan’i’z, ha’r tu’rli keselliklerden saqla- nasi’z, bunnan ti’sqari’, sizde woqi’w ha’m basqa jumi’s- lari’n’i’zg’a qatan’ ha’m juwapkershilikli qatnasta boli’w ko’nlikpesi rawajlanadi’. Sebebi ha’reketli woyi’nlardi’n’ densawli’g’i’n’i’zdi’ jaqsi’lawshi’ ha’m gigienali’q a’hmiyeti basqa barli’q usi’llardan ku’shli boli’p yesaplanadi’. Wolar organizmnin’ barli’q ag’zalari’na: ju’rek-qan aylani’si’, dem ali’w ha’m basqa sistemalari’na, zat almasi’wi’na, ishki sekre- ciya bezlerinin’ xi’zmetine na’tiyjeli ta’sir ko’rsetedi.
Ha’reketli woyi’nlardi’n’ ja’ne bir belgili qa’siyeti sonda, wolar yosh ha’m adamg’a ko’terin’ki ruwx bag’i’shlawi’ menen birge, wolardag’i’ sharshaw ha’m barli’q sharshag’anli’q sezimin joq yetedi.
Ha’reketli woyi’nlar siz woqi’wshi’lardi’n’ ha’reketke bolg’an mu’ta’jliklerin’izdi qandi’radi’, sebebi — ha’r tu’rli ha’reketler tek usi’ woyi’nlarda g’ana bar. Ha’reketli woyi’nlardi’n’ fizikali’q si’patlardi’ rawajlandi’ri’w qa’siyeti menen birge, woni’n’ ta’rbiyalawshi’li’q qa’siyeti de bar. Geyde sonday boladi’, hesh kimge qosi’lmaytug’i’n, adamawi’, bos, tarti’nshaq, uyalshaq balalar ko’pshilikke qosi’li’p, woyi’n- larg’a kirisip ketedi . Ha’reketli woyi’nlardag’i’ woyi’n- zawi’q, ko’terin’ki ruwxta tarti’nshaq balalardi’n’ da jaqsi’ ta’replerin ko’rsetip, belsendiler qatari’na qosadi’. Wolar yendi ha’r ta’repleme doslari’nan arqada qalmawg’a ti’ri’- sadi’. Ko’p wo’tpey na’tiyje ko’zge ani’q taslanadi’, wolar wo’zlerin belsendiler qatari’nda yesaplay baslaydi’.
Bizge belgili, ha’r qaysi’ ha’reketli woyi’nlar wo’zine ta’n bir jan’ali’qti’ ko’rsetedi. Sol sebepli , ha’rbir woyi’nda qatnasi’w, woyi’n na’tiyjesinen ti’sqari’, adamg’a zawi’q bag’i’shlaydi’. Balalardi’n’ woyi’nlari’n baqlag’an bir ulama bi’lay degen yeken: «Balalar woyi’ni’ bul, wo’zi jasap ati’rg’an du’nyani’ biliw ha’m u’yreniw joli’ menen woni’ ke- leshekte wo’zgertiwge bag’darlang’an». Bir qarag’anda jasi’ u’lkenler de ha’r tu’rli woyi’nlar menen ba’nt boladi’, biraq wolar ko’birek maqsetke ha’m na’tiyjege umti’li’p ha’reket qi’ladi’ (ma’selen, sport woyi’nlari’nda). Bul balalarda pu’tkilley wo’zgeshe ma’nis ko’rsetedi. Wolar ha’reketli woyi’nlarda ti’ni’m tappay juwi’radi’, sekiredi, i’laqti’radi’, izbe-iz tosi’qlardan wo’tedi. Bul wolar ushi’n bir du’nya qi’zi’g’i’w, sheksiz quwani’shtan basqa hesh na’rse yemes.
Siz woyi’nlarda qatnasi’p, wo’zin’izdi nelerge i’layi’q yekenligin’izdi, shi’damli’li’g’i’n’i’z, shaqqanli’g’i’n’i’z, mergenligin’iz qay da’rejege jetkenligin bilip alasi’z.
Uluwma alg’anda ha’reketli woyi’nlar doslar bir-birin jaqsi’ bilip ali’wlari’, sabi’r-qanaatli’ boli’wdi’ u’yreniwleri, bir-birin qollap-quwatlaw, awi’r demlerde wo’z ara ja’rdem beriwge a’detleniw, jen’is ha’m jen’iliske tuwri’ qatnasta boli’wlari’, a’dep-ikramli’ boli’p ta’rbiyalani’wlari’ ushi’n a’hmiyetli bir qural boli’p yesaplanadi’.
Juwi’ri’w elementi bar woyi’nlar. Ko’pshilik ha’reketli woyi’nlar juwi’ri’w, sekiriw, ju’riw, i’laqti’ri’w ha’m basqa ha’reketler menen baylani’sli’. Yen’ a’piwayi’ woyi’n juwi’ri’w menen baslani’wi’ belgili — bul sheriklerdin’ wo’z ara kim aldi’g’a, kim birinshi boli’wi’na yerisiwge umti’li’w boli’p yesaplanadi’. Yag’ni’y bul — tuwri’g’a (30—60 m.ge), tezlikke: u’y a’tirapi’nda, shen’ber boylap, bag’da, stadionda (100—300 m.ge), shi’damli’li’qqa 1 km.ge juwi’ri’wlar boli’wi’ mu’mkin. Barli’q ha’reketli woyi’nlarda maqset bi- rew, wol da bolsa uti’w, jen’impazdi’ ani’qlawdan ibarat.
Juwi’ri’wlar arasi’nda qi’zi’g’i’ bul estafetali’ juwi’ri’w boli’p, bunda aylanba ishinde basqi’shpa-basqi’sh 50 den 100—150 metrge shekem juwi’ri’ladi’. Estafeta juwi’ri’wi’nda tayaqshani’ uzati’w za’ru’r. Yeger tayaqsha bolmasa, tennis tobi’nan, keglilerden paydalani’w mu’mkin. Ha’rbir topar qag’i’ydag’a muwapi’q 3—5 adamnan ibarat boli’wi’ kerek. Yeger 10—12 adamnan toplani’p, woyi’n-estafeta wo’tker- sen’iz, bizler woylaymi’z wol ja’ne de qi’zi’qli’ wo’tedi.
Juwi’ri’w woyi’n-estafetani’ ja’ne de qi’zi’qli’ qi’li’w maqsetinde woyi’ng’a tosi’qlardi’ aylani’p wo’tiwdi, 2—3 shen’ber tawi’p, woni’n’ ishinen wo’tiwdi kiritiw mu’mkin. Sonda estafeta qi’yi’nlasi’p, mazmuni’ ja’ne de bayi’ydi’.
«Qol tiydi yesap» woyi’ni’. Bul woyi’nda bir baslawshi’ tayi’nlanadi’, woni’n’ wazi’ypasi’ maydan ishinde sekirip ju’rgen balalardan qa’legenine qoli’n tiygiziwden ibarat. Barli’q woyi’nshi’lar maydan ishinde yerkin, bir ayaqta sekirip-sekirip ju’redi . Sekirip ati’rg’anlar waqti’-waqti’ menen ayaq almasti’ri’wlari’ mu’mkin. Yeger de, wolar menen birge sekirip ju’rgen baslawshi’ni’n’ qoli’ sekirip ju’rgen balalardan birewine tiyse, wol baslawshi’ boladi’.
Woyi’n woynalatug’i’n maydan ushi’n voleybol yamasa basketbol maydanshasi’ni’n’ yari’mi’ bolsa jeterli boladi’.
«Sekirip-sekirip finishke» woyi’ni’. Bul woyi’n yeki si’zi’q arasi’nda, uzi’ni’na 15 metr, yeni 6—8 metr bolg’an wori’nda woynaladi’. Barli’q woyi’nshi’lar 3—5 adamnan ibarat toparlarg’a bo’linedi. U’shpelek shali’ni’wi’ menen, birinshi topar qatnasi’wshi’lari’ start si’zi’g’i’nan finishke shekem bolg’an arali’qqa bir ayaqta sekiredi, sonda kim finishke yen’ keyininde kelse, woyi’nnan shi’g’adi’. Qalg’an woyi’nshi’lar qayti’p ja’ne finishke keledi ha’m qaytadan sekiriwdi baslaydi’, finishke ja’ne kim yen’ keyininde kelse, wol woyi’nnan shi’g’adi’. Solay yetip, woyi’n yeki topardan bir bala qalg’ansha dawam yetip, wolar wortasi’nda final wo’tkeriledi, jen’impaz ani’qlanadi’. Bul woyi’n qi’sqa arali’qta — 30 m ge juwi’ri’w menen wo’tkerilse de boladi’.
|
| |
