• Ishi hawag’a tolti’ri’lg’an top penen woynaw. Bul
  • «Shi’g’i’r» woyi’ni’.
  • «Ilaqti’ri’w» woyi’ni’.
  • «Tap, biraq aytpa» woyi’ni’.
  • «Kim joq» woyi’ni’.
  • «Futbolg’a tiyisli quwi’spaq» woyi’ni’.
  • «Basketbolshi’lar jari’si’» woyi’ni’.
  • «Basketbol estafetasi’» woyi’ni’.
  • «Futbol estafetasi’» woyi’ni’.
    		•

    Dene-tarbiya-5




    Download 1,61 Mb.
    bet43/88
    Sana13.05.2024
    Hajmi1,61 Mb.
    #229494
    1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   88
    Bog'liq
    Dene

    97
    Ani’q waqi’t (yag’ni’y 8—10 minut) wo’tkennen keyin, yen’ ko’p ochko toplag’an topar jen’impaz boladi’.

    1. — T. S. Usmonxujayev ha’m basqalar

    Ishi hawag’a tolti’ri’lg’an top penen woynaw. Bul
    woyi’nda topti’ basi’nan asi’ri’p uzati’w ha’m de iyiliw ja’ne bu’giliw qa’biletliligi artti’ri’ladi’. Woyi’nshi’lar 3—4 topar­g’a bo’linip , bir qatarg’a tan’lap ali’nadi’, Ha’m me woyi’n­shi’lar ayaqlari’n iyin ken’liginde qoyi’p turadi’. Ha’rbir topardi’n’ birinshi boli’p turg’an woyi’nshi’si’ni’n’ qoli’nda tolti’rma tobi’ boladi’ ha’m woqi’ti’wshi’ belgisinen keyin wol topti’ basi’nan joqari’ ko’terip , keynindegi woyi’nshi’g’a wo’tkeredi. Yekinshi woyi’nshi’ topti’ ali’p, aldi’g’a qaray yen’keyip, topti’ ayaqlari’ arasi’nan u’shinshi woyi’nshi’g’a wo’tkeredi. U’shinshi woyi’nshi’ bolsa, topti’ joqari’dan to’rtinshi woyi’nshi’g’a wo’tkeredi ha’m tag’i’ basqa. Qatar- di’n’ aqi’ri’nda turg’an woyi’nshi’lar topti’ alg’annan key­in, wo’zinin’ toparlari’ni’n’ shep ta’repinen juwi’ri’p ke­lip , qatardi’n’ aldi’nda turadi’ ha’m topti’ basi’nan joqari’g’a ko’terip uzatadi’, Wolar aldi’g’a qarap juwi’ri’p barati’r- g’anda basqa woyi’nshi’lar bir adi’m keyinge qarap ji’li’- sadi’, Topti’ ja’ne de usi’ ta’rtipte bastan joqari’ ko’terip, ayaqlardi’n’ arasi’nan bir-birine wo’tkeredi.
    Woyi’ndi’ baslap bergen woyi’nshi’lar qatardi’n’ key- nine jetkennen keyin, topti’ ali’p, won’ ta’repten juwi’ri’p kelip, ja’ne birinshi boli’p turadi’, Woyi’n qaytadan bas­lanadi’. Topti’ wo’tkeriwdi basqalardan tezirek wori’nlag’an topar jen’impaz boli’p yesaplanadi’.
    «Shi’g’i’r» woyi’ni’. Bul woyi’nda balalar belgige muwapi’q ha’reket yetiw qa’biletin payda yetedi. 8—10 m

    1. arqanni’n’ yeki ushi’ bir-birine baylani’p, jerge qoyi’p, shen’ber payda yetedi. Basshi’ni’n’ belgisinen keyin woyi’n­shi’lar juwi’ri’p kelip arqandi’ won’ yamasa shep qol menen uslap , jerden ko’teredi ha’m shen’ber boylap ju’rip, to’mendegi so’zlerdi aytadi’: «Shi’g’i’rdi’ zorg’a aylandi’r- di’q». Da’slebinde woyi’nshi’lar a’ste-aqi’ri’n ha’reket yetedi. «Juwi’ri’n’» buyri’g’i’nan keyin, juwi’radi’. «Buri’li’n’!» buyri’- g’i’nan keyin yendi woyi’nshi’lar yekinshi qollari’ menen arqannan uslap, qarama-qarsi’ ta’repke juwi’radi’. Woyi’n bas- lawshi’ woyi’nshi’larg’a qarap, to’mendegi so’zlerdi aytadi’: «A’ste-aqi’ri’n, asi’qpastan, shi’g’i’r, toqtan’. Bir-yeki, bir-yeki». Shi’g’i’rdi’n’ ha’reketi pa’seyip bari’p , toqtaydi’, Woyi’n­shi’lar arqandi’ jerge qoyi’p, maydandi’ boylap tarqali’p ju­wi’radi’. Birinshi belgi beriliwi menen wolar ja’ne shi’g’i’rg’a qarap asi’g’adi’. Woyi’n qaytadan baslanadi’. Shi’g’i’rdi’n’ yen’ keynin uslag’an woyi’nshi’ jen’ilgen boladi’.

    «Ilaqti’ri’w» woyi’ni’. Bul woyi’nda balalardag’i’ yepshil- lik qa’biletliligi rawajlandi’ri’ladi’. Keminde 10 x 20 m kele- tug’i’n maydanni’n’ wortasi’nan si’zi’q si’zi’ladi’, woni’n’ yeki ta’repindegi si’zi’qtan 1,5—2 m jaqi’ni’raqtan si’zi’qlar menen jolaqsha ju’rgiziledi (wonda tutqi’ng’a ali’ng’anlar turadi’), Woyi’nshi’lar ten’ yeki toparg’a bo’linip, ha’r qaysi’si’ wo’zinin’ ta’repindegi maydanshani’n’ qa’legen jer- inde turadi’. Woyi’n baslawshi’ maydanshani’n’ wortasi’nda turi’p, basshi’ni’n’ joqari’g’a i’laqti’rg’an tobi’n qaqshi’p ali’p, wo’zinin’ sheriklerine wo’tkeriwge ha’reket yetedi. Topti’ alg’an topar woyi’nshi’lari’ worta si’zi’qtan wo’tip ketpesten, qarsi’las topardi’n’ woyi’nshi’lari’na topti’ tiygiziwge ha’reket yetedi. Top tiygen woyi’nshi’lar qarsi’las topardi’n’ tutqi’n- lari’na mo’lsherlengen jolaqshag’a bari’p turadi’. Wo’zinin’ toparlari’ woni’ qutqari’wg’a ha’reket yetedi. Bunda topti’ joqari’dan i’laqti’ri’p, sherigine wo’tkeriw mu’mkin. Tutqi’n woyi’nshi’ topti’ qaqshi’p alsa, wol qutqari’lg’an boli’p yesaplani’p, ha’tte usi’ top penen qarsi’lasi’n uri’wi’ da mu’mkin. Woyi’n 10 minut dawam yetedi. Belgilengen waqi’ttan aldi’n wo’zinin’ qarsi’laslari’n «i’laqti’ri’p» tamamlag’an topar jen’impaz boli’p yesaplanadi’.
    «Tap, biraq aytpa» woyi’ni’. Bul woyi’nda balalarda sez- girlik ha’m tapqi’rli’q uqi’pli’li’g’i’ bekkemlenedi. Balalar maydanshani’n’ bir ta’repinde ju’zlerin ta’rbiyashi’ ta’repke qarati’p turadi’. Ta’rbiyashi’ni’n’ belgisinen keyin wolar aylani’p buri’li’p, diywalg’a qarap turadi’. Usi’ waqi’tta ta’r­biyashi’ woramali’n jasi’ri’p qoyadi’. Keyin balalar buri’li’p, ko’zlerin ashadi’ da, ta’rbiyashi’ ta’repke qaray buri’ladi’ ha’m woramali’n izley baslaydi’. Woramaldi’ tapqan bala woni’ tapqanli’g’i’n bildirmesten, a’ste-aqi’ri’n ta’rbiya- shi’ni’n’ jani’na keledi ha’m woni’n’ qulag’i’na woramald- i’n’ qay jerde yekenligin aytadi’ da, qatardag’i’ wo’zinin’ worni’na kelip turadi’ (yamasa wori’nli’qqa kelip woti’- radi’). Balalardi’n’ ko’pshiligi woramaldi’ tappag’ani’nsha woyi’n dawam yete beredi. Woyi’n 3—4 ma’rte ta’kirarlanadi’ ha’m woramaldi’ kim ko’p ma’rte tapqanli’g’i’n ayti’p, si’yli’ qlandi’ radi ’.
    «Kim joq?» woyi’ni’. Bul woyi’nda balalardi’n’ ziyrek- lik qa’bileti rawajlanadi’. Balalar shen’ber yamasa yari’m shen’ber ko’rinisinde turadi’. Woqi’ti’wshi’ woyi’nda qat- nasi’p ati’rg’an balalardi’n’ birine wo’zinin’ jani’nda turg’an doslari’nan 5—6 balani’ yeslep qali’wdi’, keyin bo’lmeden shi’g’i’p turi’wdi’ yamasa buri’li’p, ko’zin jumi’p turi’wdi’ usi’ni’s yetedi. Balalardan birewi jasi’ri’ni’p aladi’. Keyin woqi’ti’wshi’: «Qa’nekey, tabi’n’, kim joq?» deydi. Yeger bala tapsa, woni’n’ worni’na basqa balani’ tabi’wshi’ yetip tayi’nlaydi’. Yeger taba almasa, wo’zi ja’ne buri’li’p, tabi’wshi’ boli’p qaladi’. Jasi’ri’ng’an bala bolsa worni’na qayti’p ke­lip turadi’, Woyi’n 4—5 ma’rte ta’kirarlanadi’, Woyi’nda kim ko’birek tuwri’ tapsa, usi’ woyi’nshi’ jen’impaz boladi’.
    «Futbolg’a tiyisli quwi’spaq» woyi’ni’. Bul woyi’nda balalarda futbol tobi’n ali’p ju’riw uqi’pli’li’g’i’ artti’ri’ladi’. 20 x 30 m li maydanshada 10—12 woyi’nshi’ jaylasadi’. Wolardan 2—3 yewi woyi’nbasshi’si’ boladi’ ha’m wolarda birewden futbol tobi’ boladi’. Belgi berilgennen keyin woyi’nshi’lar wo’zinin’ toplari’n iyterip ju’re baslaydi’ ha’m de woyi’nbasshi’ menen ushi’raspasli’qqa ha’reket yetedi. Woyi’nbasshi’ni’n’ wazi’ypasi’ wo’zinin’ tobi’n uslap ali’p bir woyi’nshi’ni’n’ tobi’na tiygiziw boli’p yesaplanadi’. Yeger buni’ wori’nlay alsa, woyi’nshi’lar wori’nlari’n almas- ti’radi’. Woyi’n 8—10 minut dawam yetedi, belsendi woyi’n­shi’lar wo’z aldi’na ayti’lg’annan keyin, ta’nepisten keyin woyi’n ja’ne de dawam yettiriledi.
    «Basketbolshi’lar jari’si’» woyi’ni’. Woyi’n maydanshada yamasa gimnastika zali’nda wo’tkeriledi, woni’ wo’tkeriwde yeki basketbol yamasa voleybol tobi’nan paydalani’ladi’.
    Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linip, bir-birinen 3 metr arali’qta, qaptalma-qaptal qatarlarg’a diziledi. Qatarlar boyi’nsha turg’an woyi’nshi’lardi’n’ ayaqlari’ aldi’nan start si’zi’g’i’ wo’tkeriledi. Qatarlar aldi’nan shama menen 18—20 metr arali’qta sebetshe wornati’lg’an basketbol tax- tasi’ yamasa bir na’rsege bekitilgen shen’ber qoyi’ladi’. Start si’zi’g’i’nan sebetshege shekemgi arali’q (ha’r bir qatarg’a)

    1. 3 kelte yetip kesilgen ag’ash qoyi’ladi’, Qatarlar aldi’nda turg’an woyi’nshi’larg’a birewden top beriledi.

    Woyi’nbasshi’ «Tayarlan!», «Marsh!» dep buyri’q beri- wi menen qatarlar basi’nda turg’an woyi’nshi’lar topti’ bir qollap jerge uri’p-uri’p, aldi’g’a qaray juwi’radi’. Wolar wo’zinin’ kelte yetip kesilgen ag’ashlari’nan aylani’p wo’tip, sebet yamasa shen’berge jaqi’nlasi’p keledi, topti’ sebet yaki shen’ber ishine taslap ja’ne qaqshi’p aladi’. Keyninen topti’ jerge qatti’ uradi’, bunda top jerden shapshi’p shi’g’i’p, wo’zinin’ topari’nda na’wbet ku’tip turg’an sherigine jetip bari’wi’ kerek. Gezektegi woyi’nshi’ da topti’ qaqshi’p ali’wi’ menen-aq woni’ jerge uri’p-uri’p, aldi’g’a qaray juwi’ri’p ketedi ha’m birinshi woyi’nshi’ni’n’ ha’reketlerin ta’kirar- laydi’. Ha’rbir woyi’nshi’ wazi’ypani’ wori’nlap boli’p, qatar­di’n’ keynine bari’p turadi’. Top penen juwi’ri’wdi’ aldi’n tamamlag’an topar jen’impaz boli’p yesaplanadi’.
    Bul woyi’nda: —topti’ qoldan shi’g’ari’p jibergen woyi’nshi’ woni’ ali’p keliwi ha’m sol wori’nnan juwi’­ri’wdi’ dawam yettiriwi kerek; — topti’ ali’p ketip barati’r­g’an woyi’nshi’ kelte yetip kesilgen ag’ashti’ qulati’p jiberse, woni’ worni’na turg’i’zi’p qoyi’wi’ ha’m de sonnan keyin g’ana ha’reketti dawam yettiriwi kerek; —gezek ku’tip turg’an woyi’nshi’ topti’ ali’p ati’rg’ani’nda start si’zi’g’i’nan wo’tpewi sha’rt; — na’tiyjeni yesaplawda top sebetke tu’sken-tu’spegenligi yesapqa ali’nadi’. Topti’ jerge uri’p ju’riw uqi’pli’li’g’i’ bekkemlenedi.
    «Basketbol estafetasi’» woyi’ni’. Bul woyi’nda balalarda topti’ ni’shanag’a ani’q ati’w qa’bileti artti’ri’ladi’. Woyi’n­shi’lar ten’ to’rt toparg’a bo’linip, bir adamli’q qatarda
    si’zi’qti’n’ arti’nda shitke qarap sapqa diziledi. Qatarda bi­rinshi boli’p turg’an woyi’nshi’lar birewden basketbol tobi’n aladi’. Basshi’ni’n’ belgisinen keyin wolar topti’ se­betke taslaydi’ ha’m shit ta’repke qaray juwi’ri’p bari’p, topti’ uslap aladi’, wol sebetke tu’se me yamasa joqpa, bug’an qaramastan, woni’ wo’zinin’ topari’ndag’i’ yekinshi woyi’n­shi’g’a wo’tkeredi. Wo’zleri qatardi’n’ keynine bari’p tura­di’. Woyi’ndi’ na’wbettegi woyi’nshi’lar dawam yettiredi.
    Ha’rbir topar woyi’nshi’lari’ sebetke tu’sken topti’ ko’terin’ki dawi’s penen sanaydi’. Topti’ kim tez 10—12 ma’rte sebetke tu’sirse, sol topar woyi’nshi’lari’ jen’impaz boladi’. Keyin ala toparlar topti’ aldi’ng’i’ worni’na qoyg’an halda wori’nlari’n almasadi’. Woyi’n jan’adan baslanadi’.
    «Futbol estafetasi’» woyi’ni’. Balalar bul woyi’nda ayaq penen top ali’p ju’riw qa’biletliligin wo’zlestiredi. Woyi’n­shi’lar 2—4 toparg’a bo’linip , ha’rbir topar bir qatarg’a zal yamasa maydanshani’n’ bir ta’repine, start si’zi’g’i’ni’n’ keynine diziledi. Maydansha yamasa zaldi’n’ qarama-qarsi’ ta’repinde ha’r bir topar qarsi’si’nda u’stinshe yamasa ishine hawa tolti’rg’an top qoyi’lg’an boladi’. Qatardag’i’ birinshi turg’an woyi’nshi’lar topti’ ali’p, si’zi’q u’stine qoyi’p, woyi’ng’a tayar boli’p turadi’. Basshi’ belgi bergennen keyin wolar ayaqlari’ menen topti’ ji’li’sti’ri’p tewip bari’p, qoyi’lg’an u’stinshe yamasa tolti’ri’lg’an topti’n’ won’ ta’repinen aylani’p wo’tip , keyinge qayti’p kelip , topti’ key­ingi woyi’nshi’g’a wo’tkeredi ha’m wo’zleri qatardi’n’ key- nine bari’p turadi’. Yekinshi woyi’nshi’lar da woyi’ndi’ sol ta’rizde dawam yete beredi ha’m de wazi’ypani’ wori’nlap, topti’ u’shinshi woyi’nshi’g’a uzatadi’ ha’m tag’i’ basqa.
    Woyi’ndi’ birinshi boli’p tamamlag’an topar jen’impaz boli’p yesaplanadi’.

    Download 1,61 Mb.
    1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   88




    Download 1,61 Mb.