|
Tayaq penen juwi’ri’w ha’m sekiriw estafetasi’. Bunda
|
| bet | 42/88 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 1,61 Mb. | | #229494 |
Bog'liq DeneTayaq penen juwi’ri’w ha’m sekiriw estafetasi’. Bunda
3 topar balalar qatnassa boladi’. Wolar bir qatardan izbe-iz turadi’. Toparlar start si’zi’g’i’na kelip, aralari’nda
4 adamnan qaldi’ri’p, bir qatardan dizilip turadi’.
Birinshi boli’p turg’anlarg’a birewden gimnastikali’q tayaqsha beriledi. Ha’rbir topar aldi’na, 10—15 metr uzag’i’raqqa u’stinshe, ishi tolti’ri’lg’an top yamasa basqa bir na’rse qoyi’ladi’. U’shpelek shali’ng’annan, birinshiler tayaqshani’ ali’p juwi’radi’, tosi’qti’ aylani’p wo’tip, ja’ne wo’zinin’ topari’na qaytadi’, tayaqti’n’ bir ushi’n na’wbettegi woyi’nshi’g’a berip, woni’n’ menen birge tayaqshani’ ha’m me topardi’n’ ayag’i’ni’n’ asti’nan wo’tkeredi. Tayaqshani’ balalardi’n’ ayag’i’ni’n’ asti’nan ali’p wo’tip ati’rg’an- lari’nda topardi’n’ ha’rbir ag’zasi’ woni’n’ u’stinen sekire- di . Tayaqshadan sekirip bolg’annan keyin , qatarda yekinshi boli’p turg’an bala tayaqshani’ ali’p juwi’radi’, wol da u’stindi aylani’p kelip , tayaqshani’ gezektegi balag’a soza- di’. Wolar da tayaqshani’ qatardag’i’lardi’n’ ayaqlari’ asti’nan wo’tkeredi. Woyi’n keyingi woyi’nshi’g’a kelgende tamam- lanadi’. Keyingi woyi’nshi’ tayaqti’ yeki qoli’ menen joqari’ ko’teredi. Jen’impaz topar ani’qlani’p ati’rg’anda topar ag’zalari’ qoli’nan tayaqsha tu’spegeni, sekiriwde qa’tege jol qoyi’lmag’anli’g’i’ yesapqa ali’nadi’.
«Mergenler» woyi’ni’. Bul woyi’ndi’ voleybol mayda- ni’nda wo’tkeriwge boladi’. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linedi.
Ha’rbir toparda sa’rdar tayi’nlanadi’. Toparlardan birewi maydandi’, basqasi’ bolsa topti’ tan’laydi’.
Woyi’nshi’lar bir-birewinin’ qarsi’ ta’repine turadi’. Wortadan si’zi’q si’zi’ladi’. Topar sa’rdarlari’ si’zi’qtan si’rtta wo’z komandasi’ni’n’ qasi’nda turadi’. Topar ag’zalari’ qarsi’las topar woyi’nshi’lari’n top penen uri’wg’a ha’reket yetedi. Top tiygen woyi’nshi’ ja’riyma si’zi’g’i’na bari’p turadi’. Yeger de, woyi’nshi’ ja’riyma si’zi’g’i’ arti’nda turg’ani’nda woni’n’ qoli’na top kelip tu’sse, woni’n’ da qarsi’las topar woyi’nshi’lari’n uri’wg’a ruqsat beriledi. Yeger wol topti’ i’laqti’rg’anda qarsi’las topar woyi’nshi’si’na tiyse, woyi’nshi’ ja’ne woyi’ng’a kiritiledi. Woyi’n sol qarsi’las komandada bir woyi’nshi’ qalmag’ani’nsha dawam yetedi. Woyi’n 3—5 ma’rtege shekem woynaladi’. Woyi’nshi’ni’ top penen uri’w tek g’ana bir qolda wori’nlanadi’. Jerden sekirip kelip woyi’nshi’g’a tiygen top ha’m de basqa kelip tiygen top yesaplanbaydi’.
«A’piwayi’ voleybol» woyi’ni’. Woyi’ndi’ voleybol may- dani’nda yamasa sog’an uqsas maydanda wo’tkeriwge boladi’. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linedi ha’m wortadan voleybol tori’ yamasa bayraqshalar ilingen arqansha tarti’ladi’. Woyi’nni’n’ sha’rti voleybol woyi’ni’na uqsas, biraq topti’ yeki qollap uslawg’a bolmaydi’, topti’ wo’z ara 1—2 uzati’p,
uzati’w qarsi’las topardi’n’ woyi’nshi’lari’na wo’tkeriledi.
Yeger topti’ qarsi’las topardag’i’lar qaytara almay, top maydang’a tu’sse, top berilgen toparg’a 1 ochko jazi’ladi’. Woyi’n voleyboldag’i’ si’yaqli’ topti’ bir qol menen i’laq- ti’ri’p jiberiwden baslanadi’. Woyi’n bir topar 25 ochko toplag’ansha dawam yetedi.
«Top sa’rdarg’a» woyi’ni’. Bul woyi’n basketbol woyi’ni’n yesletedi. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linedi. Woyi’n tuwri’ to’rt mu’yeshlik maydanda wo’tkeriledi. Maydan mu’yeshlerine u’sh mu’yeshli si’zi’qlar si’zi’ladi’. Wolarg’a sa’rdarlar jaylasi’p aladi’. Sol wori’nlarg’a obrush yamasa tumbochka qoyi’lsa da boladi’.
Woyi’n maydanni’n’ wortasi’nan baslanadi’. Top basket- boldag’i’day sebetke taslanbaydi’, ba’lkim sa’rdarg’a beriledi. Topti’ iyelegen topar woni’ jerge tu’sirmey, sa’rdar qoli’na jetkerip berse, topar bir ochkog’a iye boladi’.
minutti’n’ ishinde ko’p ochko toplag’an topar ag’zalari’ jen’impaz boli’p yesaplanadi’. Woyi’nda qa’deden ti’sqari’ jag’dayda , sherigin tu’rtip jibergen , qarsi’las topar woyi’nshi’si’ni’n’ qoli’nan topti’ bile tura uri’p, tu’sirip jibergen, top penen 2 adi’mnan arti’q ju’rgen, qopalli’q yet- keni ushi’n ja’riyma top beriledi. Wol topti’ taslaytug’i’n woyi’nshi’ wo’zinin’ sa’rdari’nan 6 metr uzaqta boli’wi’ kerek. Woyi’n solayi’nsha dawam yete beredi.
Skameykadan wo’tip ju’riw. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linedi. Toparlar bir adamli’q qatarg’a dizilip, start si’zi’g’i’nda turadi’. Toparlar arasi’ndag’i’ arali’q 3—4 adi’m boladi’. Woqi’ti’wshi’ni’n’ belgisinen keyin birinshi boli’p turg’an woyi’nshi’lar skameykadan yen’beklep wo’tip, bel- gilengen si’zi’qqa shekem ju’rip baradi’ ha’m keyinge qayti’p kelip, qoli’n keyingi woyi’nshi’ni’n’ qoli’na uri’p, wo’zleri qatardi’n’ keynine bari’p turadi’. Barli’q woyi’nshi’lar skameyka u’stinen yen’beklep wo’tip ju’riwdi birinshi boli’p tamamlag’an topar jen’impaz boladi’.
«Tarti’si’w» woyi’ni’. Woyi’n to’mendegishe wo’tkeriledi. Yer balalar ha’m qi’zlar aralasi’p birge bir, yekige yeki, u’shke u’sh bo’linisip , woyi’ndi’ baslaydi’ , Tarti’si’w woyi’- ni’nda qoldi’ qolg’a berip, arqanshadan, gimnastikali’q tayaqshadan paydalani’ladi’.
Tarti’si’w woyi’ni’n woyi’nshi’lar topar-topar, jekke- jekke boli’p wo’tkereme, ba’ribir, wortadan uluwma bir si’zi’q wo’tkeriledi. Toparlardi’n’ wazi’ypasi’ signal berilgen- nen keyin, bir-birin tarti’p si’zi’qtan wo’tkeredi. Woyi’n 1—2 minut dawam yetedi. Woyi’n tamamlang’annan keyin, g’ayrat ko’rsetken woyi’nshi’lar si’yli’qlandi’ri’ladi’.
Topti’ raketkada ali’p ju’riw. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linip, wo’z ara parallel yeki qatarg’a diziledi , Qatarlar aldi’nan start si’zi’g’i’ wo’tkeriledi. Bul si’zi’qtan 12—15 metr uzaqlawg’a top qoyi’ladi’. Birinshi turg’an woyi’nshi’- lardi’n’ qollari’nda raketka ha’m birewden stol tennisinin’ tobi’ boladi’. Basshi’ni’n’ belgisinen keyin, birinshi turg’an woyi’nshi’lar raketka menen topti’ uri’p-uri’p finishke shekem baradi’. Sonnan keyin keyinge qayti’p, raketka ha’m topti’ keyingi woyi’nshi’g’a beredi. Yekinshi woyi’nshi’lar bolsa u’shinshilerine beredi ha’m tag’i’ basqa. Bul jumi’sti’ qa’tesiz, tez ha’m ani’q wori’nlag’an topar jen’impaz boli’p yesaplanadi’, Yeger woyi’nshi’ raketka u’stinen topti’ tu’sirip jiberse, woni’ qaytadan ali’p, woyi’ndi’ topti’ tu’sirip jiber- gen wori’nnan dawam yettiredi.
Topti’ ju’rip ali’p ju’riw. Woyi’ nshi’lar ten’ yeki toparg’a bo’linip, wo’z ara parallel yeki qatarg’a diziledi , Qatar- lardi’n’ qarsi’ aldi’nan 10—15 metr uzag’i’raqta yeki bayraq- sha qoyi’ladi’. Qatardi’n’ basi’nda turg’an woyi’nshi’larda futbol yamasa basketbol tobi’ boladi’. Basshi’ni’n’ belgi- sinen keyin birinshi woyi’nshi’ topti’ jerge uri’p-uri’p, bayraqshani’n’ a’tirapi’nan aylani’p arqag’a qayti’p kelip, topti’ yekinshi woyi’nshi’g’a beredi. Yekinshi woyi’nshi’ da wo’zinin’ gezeginde sha’rtti wori’nlap, u’shinshi woyi’nshi’g’a beredi ha’m tag’i’ basqa. Qaysi’ topar usi’ wazi’ypani’ tez, qa’tesiz wori’nlasa, sol topar jen’impaz boladi’.
«Boran» woyi’ni’. Bul woyi’n da xalqi’mi’zdi’n’ arasi’nda ken’ tarqalg’an woyi’n boli’p, wol jaslarda tez ha’reketshen’lik, yepshillik ha’m ziyreklik qa’siyetlerinin’ jaq- si’ rawajlani’wi’na ja’rdem beredi. Woyi’n ken’ maysazarli’q yamasa maydanda wo’tkeriliwi mu’mkin. Woyi’nda qatna- si’wshi’lar yeki toparg’a bo’linip , maydanni’n’ yeki ta’repine dizilip qatarlasadi’, Woyi’n ushi’n bir ushi’na 300 gramm qum menen kepek yamasa ag’ashti’n’ maydasi’ tu’yilgen woramal tayarlanadi’. Tu’yilgen woramaldi’n’ bir ushi’ uslawg’a qolay boli’wi’ kerek. Maydanni’n’ bir shetine 1,5 metr shamasi’nda shen’ber si’zi’ladi’. Woyi’n to’reshinin’ qoli’ndag’i’ tu’yinsheni maydang’a qarap, keminde 20—25 metrge ati’wi’ ha’m bir ma’rte u’shpelek shali’ni’wi’nan keyin baslanadi’. Woyi’n baslang’annan keyin ha’r bir woyi’nshi’ tu’yinsheni birinshi boli’p qolg’a kiritiwge ha’reket yetedi. Sonnan keyin wolar tu’yinsheni bir-birine uzati’p berip, maydan mu’yeshinde si’zi’lg’an shen’berge ali’p kelip taslawg’a umti’li’sadi’. Qaysi’ topar woyi’nshi’lari’ birinshi boli’p tu’yinsheni si’zi’qqa a’kelip taslasa, sol topar jen’impaz dep ja’riyalanadi’. Woyi’n ta’rtibi to’mendegishe:
Bul woyi’n AQSH milliy sport tu’ri «Regbi»ge uqsas boli’p ketkenligi ushi’n woyi’nshi’lar tu’yinsheni bir-biri menen ku’sh jumsap tarti’p ali’wlari’ mu’mkin. Woyi’n waqti’nda bir-birin qag’i’w, silkiw, shali’w, kiyiminen uslap qali’w qadag’an yetiledi. Woyi’nda ha’r qaysi’ topar 6 adamnan ibarat boli’wi’ sha’rt. Woyi’n 10 minut dawam yetedi, ha’r
5 minutta 3 minut ta’nepis islewge boladi’.
«Mindi» woyi’ni’. Bul woyi’n milliy woyi’n si’pati’nda buri’nnan yel arasi’nda ken’ tarqalg’an.
Woyi’n qatnasi’wshi’lari’ 5 adamnan kem bolmawi’ ja’ne densawli’g’i’ bekkem, ku’shli boli’wi’ kerek. «Mindi» woyi’ni’nda 2 yamasa wonnan arti’q toparlar qatnasi’wi’ mu’mkin. Chek taslaw joli’ menen qaysi’ komanda «miniw- shi», qaysi’ bin «mindiriwshi» boli’wi’ ani’qlanadi’. Sonnan keyin woyi’n maydanshada yamasa sport zali’ni’n’ bir shet- inde baslanadi’. Woyi’ng’a birinshi boli’p «mindiriwshi» topar tu’sedi. Bunda woyi’ng’a birinshi boli’p tu’sken woyi’nshi’ni’n’ boyi’ basqalarg’a qarag’anda biyigirek, wo’zi bolsa ku’shlirek boli’wi’ kerek. Wol birinshi boli’p, biraz yen’keyip qollari’n dizelerine qoyi’p turadi’. Qalg’anlari’ bolsa birinshi balani’n’ izinen, bir-birinin’ belinen bekkem uslap turadi’. To’reshi wolardi’n’ tayar bolg’anli’g’i’na isenim payda yetkennen keyin: «Mindi» topari’na sekiriwge ruqsat beredi. Wolar 5—6 adi’m uzag’i’raqtan birinin’ izinen biri sekirip, «mindiriwshi»lerge mingesip ali’wlari’ kerek. Yeger sekiriw waqti’nda «miniwshi»lerden birewi awdari’li’p yamasa ayag’i’ tiyip ketse, wol topar jen’ilgen dep yesaplanadi’. Wolar «mindiriwshi»ler topari’ menen almasadi’. Sonday-aq «mindi» topari’ qa’tege jol qoymasa, wonda «mindiriwshi» topar mingenler menen to’reshinin’ baqlawi’ ha’m de sanawi’ asti’nda 7 adi’m aldi’g’a qaray ji’li’sadi’. Sonda da «mindi» topari’nan birewi awdari’lmasa yamasa ji’g’i’li’p ketpese, usi’ topar jen’impaz dep yesaplanadi’. Yamasa «mindiriwshi» topar shi’dam bere almastan arada u’zilis bolsa yamasa ji’g’i’lsa jen’ilgen boli’p yesaplanadi’.
Woyi’n ta’rtibi to’mendegilerden ibarat:
«Mindiriwshi» topar bir-birinin’ belin uslap turg’anda baslari’n biraz iyip turi’wi’ kerek. «Miniwshi» topar qatnasi’wshi’lari’ sekirgennin’ u’stine sekiriwi qadag’an yetiledi. Sekir- genlerdin’ ayaq ushlari’ jerge tiyse, jen’ilgen yesaplanadi’.
«Ushar ni’shan» woyi’ni’. Woyi’nshi’lar shek taslap 5— 6 adamnan ibarat bir neshe toparg’a aji’rati’ladi’. Ha’r bir topar ushi’n woyi’nni’n’ sa’rdari’ saylanadi’. Woyi’nshi’lardan ha’r qaysi’si’ni’n’ qoli’nda uzi’nli’g’i’ 80—100 santimetr, juwanli’g’i’ 2—3 santimetr bolg’an tayaq boladi’.
Woyi’n sa’rdari’ kim birinshi boli’p woyi’n baslaw kerek- ligin chek taslaw arqali’ ani’qlaydi’. Baslawshi’lar topar woyi’n sa’rdari’ni’n’ wo’zinin’ topari’nan woyi’nshi’lari’ menen 8—
metr uzag’i’raqqa ali’p baradi’. Sonnan keyin wol wo’zindegi tayaqti’ aldi’g’a qaray joqari’g’a i’laqti’radi’. Bir- birinen 4—5 metr arali’qta jayi’li’p jaylasqan sol topar woyi’nshi’lari’ wo’zinin’ woyi’n sa’rdari’ni’n’ hawadag’i’ taya- g’i’na wo’zinin’ tayaqlari’n i’laqti’ri’p tiygiziwleri kerek. Yeger woyi’nshi’lar mo’lsherge ani’q tiygize almasa, woyi’n sa’rdari’ tayag’i’n ja’ne joqari’g’a i’laqti’radi’. Sol ta’rizde ha’r bir topar gezek penen woynaydi’. Toparlardan bag’darg’a ani’q tiygizgenler wo’z aldi’na ko’rsetilip si’yli’qlanadi’. Jen’impazlar ani’qlang’ansha woyi’n dawam yettirile beredi.
Woyi’n baslang’annan keyin, birinshi topardag’i’ woyi’nshi’lar woyi’nbasshi’ni’n’ tayag’i’n ten’dey ni’shanag’a aladi’. Kim woyi’nbasshi’ni’n’ tayag’i’na tiygizse, wol wo’zinin’ tayag’i’n joqari’g’a ko’teredi , Woyi’nda qa’wipsiz- likti ta’miyinlew maqsetinde woyi’nshi’lar belgilengen arali’qta turi’wg’a a’mel yetiwi kerek. Basqalar woynap ati’rg’an toparlardan 8—10 metr uzaqli’qta turi’wlari’ kerek.
«Qorg’an qorg’awshi’si’» woyi’ni’. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linip , yekewden jaylasadi’, Yeki shen’ber worta- si’nda 90 sm yamasa 1 metrli qorg’an wornati’lg’an boladi’. Bir woyi’nshi’ni’n’ ha’reket worni’ shegaralap qoyi’ladi’. Si’rtqi’ shen’ber menen qorg’an arali’g’i’ 1 metr, si’rtqi’ shen’berdin’ u’lkenligi 6 metr boladi’. Shen’berler maydan- shag’a aldi’ buri’n si’zi’p qoyi’ladi’ , Shen’ber payda yetip turg’an woynawshi’lar arali’g’i’ 1 m boladi’. Wolardi’n’ da worni’ shegaralap qoyi’ladi’. Si’rtqi’ shen’berdegi topar woynawshi’lari’ hu’jimshiler, shen’ber ishindegi woynawshi’lar bolsa qorg’awshi’lar boladi’. Hu’jimshiler qorg’aw- shi’lar qaptali’nan juwi’ri’p yamasa sekirip wo’tip ketiw mu’mkin. Qorg’awshi’lar wolardi’ qorg’ang’a wo’tkermewge ha’reket qi’ladi’, Tutti’rmay, qorg’annan tuwri’ sekirip wo’tken hu’jimshi shaqqan woyi’nshi’ tuti’lg’anlar bolsa jen’ilgen boli’p yesaplanadi’. Wolar woyi’nnan shi’g’ari’ladi’.
Hu’jimshini won’ ta’repten wo’tkerip jibergen qorg’awshi’ da woyi’nnan shi’g’ari’ladi’. Hu’jimshilerdin’ bir bo’limi yamasa ha’mmesi tuti’li’p qalg’annan keyin woyi’n juw- maqlanadi’, woynawshi’lar wo’z ara wori’n almasadi’.
Woyi’nda birinshi qorg’awshi’ won’ ta’repinen, birew- den juwi’ri’p wo’tiw mu’mkin. Qorg’awshi’lar hu’jimshilerge qollari’n sa’l-pa’l tiygizip qoysa, sol jetkilikli , Yeger hu’jim- shi qorg’andi’ qulati’p jiberse, woyi’nnan shi’g’ari’ladi’, qorg’an qayti’p tiklenip , woyi’n ja’ne dawam yettiriledi.
«Top uslawshi’g’a» woyi’ni’. Bul woyi’n balalarda ziyrek- lilik ha’m yepshillik uqi’pli’li’g’i’n payda yetedi. Zal yamasa maydanshani’n’ qarama-qarsi’ mu’yeshlerinde u’sh mu’yeshlik ha’m jolaqlar si’zi’ladi’. Wolardi’n’ ken’ligi
1,5 m. boladi’. Woyi’nshi’lar yeki toparg’a bo’linedi. Wolardi’ bir-birinen aji’rati’p turi’wshi’ belgi boladi’. Ha’r bir sa’rdar wo’zinin’ topari’na birewden top uslawshi’ ha’m yekewden qorg’awshi’ tayi’nlaydi’. Top uslawshi’lar u’shmu’yeshlik ishinde turadi’, qorg’awshi’lar bolsa wo’zinin’ qarsi’laslari’ni’n’ top uslawshi’lari’ni’n’ aldi’ndag’i’ jolaq ishinde, yeki shegara ishinde turadi’. Qalg’an woyi’nshi’lar yekewden maydanni’n’ uzi’ni’na boylap tarqaladi’.
Woyi’n basketbol woyi’ni’na uqsap maydan worayi’nan baslanadi’. Basshi’ qarama-qarsi’ topardi’n’ yeki woyi’nshi’si’ arasi’nda turi’p, topti’ joqari’g’a i’laqti’radi’, woyi’nshi’lar bolsa topti’ sekirip qaqshi’p ali’p , wo’zinin’ topari’ woyi’n- shi’lari’na jetkerip beredi , Woyi’nshi’lar topti’ bir-birewine wo’tkerip , ha’r qaysi’ topar woyi’nshi’lari’ topti’ wo’zlerinin’ top uslawshi’lari’na uzati’wg’a ha’reket yetedi. Qorg’awshi’lar wo’z na’wbetinde bularg’a qarsi’li’q ko’rsetip, topti’ uslap ali’p, wo’zlerinin’ woyi’nshi’lari’na uzatadi’. Ha’r qaysi’ top uslawshi’lar uslag’an tobi’ ushi’n toparg’a bir ochko uti’s keltiredi. Ha’r bir ochkodan keyin woyi’n toqtati’li’p, qaytadan baslanadi’, sonda topti’ woyi’nda uti’lg’an komandani’n’ qorg’awshi’lari’ woyi’ng’a kiritedi.
|
| |
