Ha’reketli woyi’nlar temasi’na tiyisli sorawlar
Ha’reketli woyi’nlardan qaysi’lari’n bilesiz, atpa-at ayti’p berin’.
Ha’reketli woyi’nlarda qanday si’patlar rawajlanadi’?
«Iyinde gu’res» woyi’ni’ni’n’ a’piwayi’ gu’resten qanday wo’zgesheligi bar?
Ha’reketli woyi’nlardan qaysi’lari’n qa’leysiz, ne ushi’n?
Ha’reketli woyi’nlardi’n’ sport woyi’nlari’nan wo’zgesheligi nede?
JU’ZIW
Xali’q arasi’nda bati’r, da’wju’rek ha’m ma’rt insanlar haqqi’nda «Wol suwg’a da sho’kpeydi, wotta da janbaydi’» degen ga’p ju’redi. Haqi’yqati’nda da, insan suwda wo’zin tuti’wdi’ ha’m de ju’ziwdi jaqsi’ biliwi kerek. Atap aytqanda, «Qabusnama» kitabi’ni’n’ XXVII babi’nda mi’naday so’zler jazi’lg’an: «Yey uli’m, yeger perzentin’ bolsa, wog’an jaqsi’ at qoyg’aysan’, sebebi, atani’n’ perzent pari’zlari’nan biri wog’an jaqsi’ at qoyi’w boli’p yesaplanadi’. Ja’ne biri sonnan ibarat, perzentti aqi’lli’ ha’m miyrim-sha’pa’a’tli ta’rbiya- shi’larg’a (ustazg’a) tapsi’rg’aysan’... Yer jetkennen keyin, yeger puqara bolsan’, wog’an wo’ner ha’m ka’sip u’yret- keysen’, yeger ilimli xi’zmetker bolsan’, bilim si’rlari’ ilimin u’yretkeysen’. Bulardi’ bilgennen keyin suwg’a ju’ziwdi u’yretkeysen’, Solay yetip, men won jasi’mda...bir xojayi’- ni’m bar yedi, woni’ Manzar xojayi’n der yedi. Wol at miniw ilimin jaqsi’ biler yedi ha’m Rayhan atli’ bir xi’zmetker bar yedi. Atam meni sol yekewine tapsi’rdi’, sebebi wolar mag’an atta ju’riw, nayza uri’w, ... ilimin u’yretkeysen’ dedi. Wonnan keyin Manzar xojayi’n ha’m Rayhan xi’zmetker meni atamni’n’ aldi’na ali’p bari’p bi’lay dedi: «Yey a’mir, yeger ruqsat bersen’iz yerte tan’da sho’listanda perzentin’iz a’mirzada woynasa, siz woni’n’ barli’q u’yrengen islerin ko’rsen’iz». A’mir: «Ko’p jaqsi’ bolar yedi!» — dedi. Men yekinshi ku’n ha’r bilgen ilimim ha’m wo’nerimdi atama ko’rsetip berdim , atam hajib ha’m xi’zmetkerge jaqsi’ atlardan inam yetti. Sonnan keyin wolarg’a bilay dedi: «Perzentimizge u’yretken islerin’izdin’ barli’g’i’n jaqsi’ bilipti , wo’nerlerdin’ jaqsi’si’n u’yretipsizler, biraq ja’ne bir za’ru’r wo’ner qali’pti’». Wolar ayti’pti’: «Wol ne wo’ner?». Atam bi’lay dedi: «Bul u’yretken wo’nerlerin’izdi za’ru’r waqi’tta perzentim ushi’n basqalar da isley alar, biraq woni’n’ wo’zi isley alatug’i’n, woni’n’ ushi’n basqalar isley almaytug’i’n wo’ner qali’pti’». Wolar: «Wol qaysi’ wo’ner?» dedi. A’mir: «Suwda ju’ziw, bunday isti perzentim ushi’n ha’mme adamlar isley almaydi’», dedi. Sonnan keyin ..., yeki kemeshini a’kelip, meni wolarg’a tapsi’rdi’ , Wolar mag’an ju’ziw wo’nerin u’yretti. Men ... wol iske ba’nt boldi’m ha’m jaqsi’ u’yrendim. Bir waqi’tlari’ bir neshe adam menen ke- mege tu’sip Dajla da’ryasi’nan wo’tetug’i’n boldi’q. Tawdi’n’ aynalg’an jerinde iyirim bar yedi ha’m qa’wip- lirek wori’n yedi. Ustaz kemeshiler wol jerden ko’p qi’yi’n- shi’li’qlar menen wo’ter yedi. Bizler keme menen usi’ jerge jettik. Biraq kemeshi usta yemes yedi ha’m kemeni qay ta’repke buri’wdi’ bilmedi. Aqi’ri’nda, jigirma jetidey adam birden suwg’a bati’p kettik. Biraq men ha’m de bir adam, yag’ni’y menin’ jas xi’zmetkerim, woni’ ziyrek Kaykovus deytug’i’n yedi, ju’zip shi’qti’q , Bul waqi’yadan keyin atamni’n’ mag’an degen mehri menin’ kewilimde sheksiz boldi’. ... ko’p duwalar aytti’m. Men atamni’n’ basi’na da usi’nday is tu’skenin bilmes yedim. Soni’n’ ushi’n mag’an ju’ziw wo’nerin u’yretken yeken»I
Solay yetip, ju’ziwdi biliw adam wo’mirinde qanshama za’ru’r yekenligin bilip aldi’q , Ju’ziw boyi’nsha sport jari’slari’ 1-Olimpiada woyi’nlari’nda (1896-ji’li’) Angliyada wo’tkerilgen. Sol waqi’ttan baslap ju’ziw boyi’nsha barli’q olimpiada woyi’nlari’ni’n’ bag’darlamasi’nan belgili wori’n ali’p kelmekte. Haqi’yqattan da, buri’nlari’ ju’ziw boyi’nsha jari’slar ha’zirgidey wo’tkerilmeytug’i’n yedi. Jari’slar ashi’q basseyinlerde, kanalg’a uqsas wori’nlarda wo’tkeriler yedi, buri’n ju’ziw jolaqshalari’, start tumbochkalari’ bolmag’an.
Ju’ziwdi biletug’i’n adam teren’likten qori’qpaydi’, qa’wiplenbey , bilmegen wori’ndag’i’ suwg’a da tu’sip kete beredi. Suw basseyni me, ko’l me, da’rya ma, wog’an ba’ri bir, qorqi’p woti’rmaydi’. Da’rya, ko’llerdin’ bir jag’asi’nan yekinshi jag’asi’na qalay wo’temen, dep woylani’p woti’r- maydi’, Sheber ju’ziwshi shu’mip ketip barati’rg’an adam- g’a waqi’tti’ wo’tkermey, wo’zi ja’rdem bere aladi’, wo’mirin saqlap qali’wg’a tayar turadi’. Ju’ziw menen shug’i’llang’an adamda ju’rek-qan aylani’w sistemasi’ jaqsi’ xi’zmet ko’r- setedi, dene ag’zalari’ bulshi’q yetleri bir tegis rawajlanadi’ ha’m organizmi anaw-mi’naw ayazlawlarg’a qarsi’ tura aladi’. Bulardan ti’sqari’, adamlardi’n’ dem ali’wi’, sharshag’andi’ shi’g’ari’wi’nda ju’ziwge ten’ keletug’i’ni’ kemirek.
Ju’ziw shi’ni’g’i’wlari’ nerv xi’zmetin rawajlandi’ri’p g’ana qalmay, al fizikali’q rawajlani’wi’na da sezilerli da’rejede ja’rdem beredi. Mi’sali’, 11 den 17 jasqa shekem bolg’an jas ju’ziwshi sportshi’lar menen yeki ji’l dawami’nda ali’p bari’lg’an tekseriwlerden keyin ju’ziw menen turaqli’ shug’i’llang’anlarda ku’sh, tezlik, shi’damli’li’q, shaqqanli’q ha’m iyiliwshen’lik qa’siyetleri a’dettegiden jaqsi’ rawajlani’p barg’anli’g’i’ belgili boldi’. Ju’ziw tu’rleri ju’da’ ko’p. A’meliy, sinxron ju’ziw, suw asti’nda ju’ziw, woyi’nli’ ju’ziw ha’m suw- g’a sekiriwden ibarat ju’ziw tu’rleri boli’p yesaplanadi’.
|
