ISHCHI DASTUR
Ilmiy texnik rivojlanish hayot faoliyat xavfsizligiga bog‘liq bo‘lgan yangi muammolarni keltirib chikaradi. Bu masalalarni hal etish ilmiy tadkikot natijalari va chuqur bilimga ega bo‘lipshni taqqoza qiladi. Tadkikot natijalari sanitariya va kurilish normalarida, aktlar, koidalar xavfsizlik me’yorlari, konunlashtirilgan aktlar va boshka materiallarda bayon etilgan.
Hozirgi zamon ishlab chikarishdagi jarayonlarni bajarishda ko‘plab mashina va uskunalar ishlatiladi. Ularga aloxida-aloxida xavfsizlik talablari ishlab chikarilgan. Shu boisdan bo‘lgusi kadrlarni tayyorlashda hayot faoliyati xavfsizligi masalalarini qismlarini ma’ruza matnida bayon etish lozim. Hayot faoliyat xavfsizligi fanini o‘rganishda texnik, fizik-ximiyaviy, tibbiy, biologik, kishlok xo‘jaligi, xukukiy va boshka fanlarning yutuqlariga asoslanish zarur.
Halq xo‘jaligining texnik jixatdan takomillashtirish, mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish, kompyuterlar bilan ta’minlash, yangi turdagi energiyalardan foydalanish, qishloq xo‘jaligini ximiyaviy mineral o‘g‘itlar bilan ta’minlash va boshka mehnat tizimida xam sifat ko‘rsatkichlarini yuqori bo‘lishini ta’minlash kerak.
Inson mehnat faoliyati jarayonida salomatlikka yomon ta’sir ko‘rsatadigan faktorlarga duch keladi, ushbu faktorlarni insonga ta’sir darajasini baholash maqsadida chegaradagi ruxsat etilgan daraja yoki aralashma tushunchasi kiritilgan. Bu daraja miqdori yuqori bo‘lsa, odam organizmida faoliyat vujudga keladi va kasb kasalligiga uchraydi.
SHunday kilib, xayot faoliyat xavfsizligi fani barcha konunlashtiruvchi aktlar, ijtimoiy-iktisodiy, tadbirlar tizimi bo‘lib insonni ishga qobiliyatligini, sog‘ligini va xavfsizligini ta’minlaydi.
Fanni o‘qitishdan maqsad va uning vazifalari.
“Hayot faoliyati xavfsizligi” fanining umumiy maqsadi-xavfsiz kelajakni ta’minlashning birdan-bir yo‘li bu iqtisodiy masalalarni atrof-muhitni muxofaza qilish bilan chambarchas bog‘langan holda olib borishdir. Buning asosida rivojlanishning hamma jarayonlarini tekis o‘sib borishini ta’minlash, umumbashariy tabiiy zaxiralarni tejash, texnologiyalarni xavfsizlarini tanlash, tashqi muhit bilan xavfsiz muloqot qilishni ta’minlaydigan etuk kadrlarni tayyorlash masalalari yotadi. Bunda e’tiborni hamma jabxalarda bu ishlarga alohida ahamiyat beruvchi rahbar xodimlarni tayyorlash masalasiga ahamiyat berish zarurati ko‘rinadi.
Xayotiy faoliyat xavfsizligi -inson faoliyatining barcha jabxalaridagi xavfli va zararli omillardan tortib inson ximoyasi (muxofazasi nazariyasi va amaliyotini o‘z ichiga oluvchi ilmiy bilimlar sohasi sanaladi.
Inson doimo turli xavf-xatarlar muhitida yashab kelgan. Hayotning davomiyligi ibtidoiy inson uchun taxminan 25 yil xayotiy faoliyat xavfsizligi integral ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Taraqqiyot olg‘a odimlashi iklimga qarab, inson xayotiy xavfsizlik darajasi doimo o‘sib borgan. Hozirgi paytda o‘ta rivojlangan mamlakatlarda hayotning o‘rtacha davomiyligi 77 yilni tashkil qiladi.
Fan va texnika taraqqiyoti, ijtimoiy – iqtisodiy xavfsizlikni oshirib, shu bilan birga axoli salomatligi uchun bo‘lganidek, atrof-muxit uchun xam xavfsizlikning yangi turlari vujudga kelishiga olib keldi.
Butun jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, hozirgi paytda baxtsiz hodisalar oqibatidagi o‘limlar yurak-tomir va onkologik kasalliklardan keyin 3-o‘rinda turadi.
Agar kasalliklardan, asosan katta yoshdagi kishilar hayotdan ko‘z yumsa, baxtsiz voqealar natijasida esa mehnatga layoqatlilar asosan halok bo‘ladi.
Shikastlanish – 2 yoshdan 41 yoshgacha bo‘lgan insonlar o‘limining asosiy sababidan hisoblanadi.
Insoniyat vabo, o‘lat, chechak, terlama epidemiyalarini engib o‘tdi, xayotini uzaytirish usullarini izlamokda, Biroq baxtsiz xodisalar bilan samarali kurashishning uddasidan chiqmoqda. SHikastlanish hozirgi vaqtda xaqikiy ijtimoiy kulfat epidemiya ko‘lamiga tenglashdi.
Hayotiy faoliyat – inson organizmidagi murakkab biologik jarayon bo‘lib, salomatlik va mehnatga layoqatni saqlash imkoniyatini beradi.
Har qanday faoliyat saloxiyati xavfli. Turli sabablarga ko‘ra, o‘lim xolatlari extimoli bor.
Fan bo‘yicha talabalarning bilimiga, o‘quviga, ko‘nikmasiga qo‘yiladigan talablar.
Mehnat muxofazasi – mehnat jarayonida insonning mehnatga layoqati va salomatligini saqlash, xavfsizligini ta’minlash imkonini beruvchi ijtimoiy – iqtisodiy, texnik, gigienik, davolash – profilaktik, hamda tashkiliy tadbirlar va vositalar qonuniy aktlarning tizimidan iborat.
Mehnat muxofazasi borasida asosiy vazifalar – ishlab chiqarish jarohatlari, kasbiy xastaliklarning oldini olish hamda butun dunyoda mexnat sharoitlarini yaxshilashdan iborat.
Unumli mehnat va xordiq rejimlarini tashkil qilishini ko‘zda tutuvchi mexnat muxofazasi bilan mustaxkam bog‘liq. Ilmiy mexnat boshqarmasini qo‘llash, hayotga tadbiq etish mehnat sharoitlarini yaxshilash, inson salomatligi va mehnatga yaroqoliligi saqlashga imkon beradi.
Mehnat sharoitini tubdan o‘zgartirish, moliyaviy xarajatlarni talab etuvchi kasblarni qisqartirishga olib keladi, biroq bunda asab tarangligini oshirish bilan bog‘liq kasblar soni o‘sadi.
Shuning uchun mexnat muxofazasining zamonaviy uslublaridan psixologiya, mehnat gigienasi va ergonomika kabi fanlar yutuqlarida keng qo‘llaniladi.
Mehnat muxofazasi mehnatning xavfsiz va bezarar sharoitlarini ta’minlash bilan bog‘liq mehnat muxofazasi qonunlari majmuasi masallarini o‘z ichiga oladi.
Ishlab chiqarish sanitariyasi ishlayotgan zararli ishlab chiqarish omillariga ta’sirning oldini oluvchi vositalar va tashkiliy, gigienik, sanitariya-texnik tadbirlar tizimini o‘z ichiga qamrab oladi. Yong‘in xavfsizligi mehnat muxofazasi qonunlari majmuasiga bevosita bog‘liq.
Butun dunyoda mehnat qonunchiligi ishchi va xizmatchilarning mehnat xuquqlari muxofazasini belgilaydi, mehnatning o‘ta qulay sharoitlarini ta’minlaydi.
Mehnat muxofazasining xuquqiy masalalari davlatimizning Asosiy qonuni – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan tartibga solinadi. Konstitutsiya fuqorolar xuquq va majburiyatlarini, mehnat va dam olish xuquqlarini, keksalikda moddiy ta’minotga va mehnatga layoqatsizlik xolatida nafaqa to‘lovlari hamda davlat ijtimoiy sug‘urta mablag‘lari evaziga to‘lovlar xuquqolarini belgilaydi.
Fanni o‘zlashtirish uchun o‘quv rejasidagi boshqa fanlar ro‘yhati va uning bo‘limlari.
“Xayot faoliyati xavfsizligi fani umumkasbiy fan xisoblanib, u 2-kurs sanoat farmatsiyasi yo‘nalishi talabalari uchun 4-semestrda, biotexnologiya yo‘nalishi 4-kurs talabalari uchun 7-semestrda o‘qitiladi. Dasturni amalga oshirish o‘kuv rejasida rejalashtirilgan matematik va tabiiy-ilmiy fanlar (informatika va informatsiyaon texnologiyalar, fizika, anorganik kimyo, organik kimyo, fiziologiya anatomiya asoslari bilan, botanika, ekologiya), umumkasbiy fanlar (biologik kimyo, toksikologik kimyo, patologiya, klinik farmatsiya farmakokinetika asoslari bilan, farmakologiya, mikrobiologiya, gigiena, birinchi tibbiy yordam, farmatsevtik texnologiya, biotexnologiya) dan etarli bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlik talab etiladi.
Fanning mazmuni.
Ma’ruzalar (2 soatdan)
1-mavzu: "Hayot faoliyati havfsizligi” faniga kirish.
Mazmuni: Respublikamiz mustaqillikka erishganidan so‘ng tashkil etilgan Favqulodda vaziyatlar vazirligining asosiy vazifalaridan biri ham favqulodda vaziyatlarda aholi hayoti, sog‘ligini, moddiy va madaniy boyliklarni muhofaza qilishdan iborat. Bu vazifani samarali tashkil etish uchun muhofazaning qonuniy, tashkiliy, iqtisodiy, ijtimoiy, muhandislik-texnik, maxsus asoslariga ega bo‘lishimiz zarur.
2-mavzu: Ob havo sharoiti va uni inson faoliyatiga bog‘liqligi.
Mazmuni: Inson hayot faoliyati uchun tashqi muhitda bo‘ladigan o‘zgarishlar haqida etarli darajada axborotning bo‘lishi va bu axborotni qaysi mazmunda ishlatish imkoniyatini belgilovchi va unga tayyorgarlik ko‘rish uchun tabiiy muxofaza chora-tadbirlariga ma’lum ma’noda tayyorgarlik bo‘lishi insonning yashash uchun kurash omilining asosi xisoblanadi. Atrof-muxit xolati xaqidagi ma’lumot inson uchun shu muhitga moslashish imkoniyatini yaratdi va buni uning etti mujjasi sifatidagi axborot qabul qilish tizimlari orqali amalga oshiriladi. Ular bu axborotlarni inson mujjasiga etkazib beradi va bu erda uning taxlili amalga oshiriladi.
3-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda ishlab chiqarish muhitidagi ob havo sharoiti
Mazmuni: Ob-havo omillari har biri ayrim holda yoki bir necha birlikda insonning mehnat qilish qobiliyatiga, sog‘lig‘iga juda katta ta’sir ko‘rsatadi. Ishlab chiqarish sharoitida ob-havo omillarning deyarli hammasi bir vaqtda ta’sir qiladi. Ba’zi sharoitlarda bunday ta’sir ko‘rsatish foydali bo‘lishi, masalan, sovuq sharoitda quritish natijasida kamaytirilishi mumkin, ba’zi vaqtlarda esa bir-biriga qo‘o‘shilishi natijasida zararli ta’sir darajasi ortib ketishi mumkin, masalan, nisbiy namlik va haroratning ortib ketishi inson uchun og‘ir sharoit vujudga keltiradi. Bundan tashqari ish joylaridagi havo xarakatini oshirish harorat yuqori bo‘lgan vaqtda ijobiy natija beradi, harorat past bo‘lgan vaqtda esa salbiy natija beradi.
4-mavzu: SHamollatish qurilmalari va farmatsevtik korxonalarda ularga qo‘yiladigan asosiy talablar
Mazmuni: Canoat korxonalari ishlab chiqarish zonalarida, chang yoki zaharli moddalar ajralmagan taqdirda ham, inson oiganizmi uchun etarli darajada ta’sir ko‘rsatuvchi birmuncha omillar mavjudki, ularni hisobga olmay iloj yo‘q. Bu omillar havo harorati, nisbiy namligi va harakati, shuningdek, ishlab chiqarish jihozlaridan ajralib chiqayotgan issiqlik, ma’lum bir hajmga ega bo‘lgan ishlab chigarish zonasida doimiy mikroiqlim tashkil qiladiki, bu muhitda doimiy mehnat qilish, inson organizmining issiqlik balansi talablariga javob bermay qolishi mumkin. Issiqlik balansining saqlanmasligi qanday kasalliklarga olib kelishi mumkin.
5-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda changlangan xavoni tozalash va unda ishlatiladigan qurilmalar.
Mazmuni: Umuman sanoat korxonalarida ishlatiladigan havoni changdan tozalash qurilmalari nihoyatda xilma-xil va rang-barangdir. Buning asosiy sababi sanoatda hosil bo‘ladigan changlarni zararsizlantirish yoki ularni havo tarkibidan ajratib olish nihoyatda mushkul vazifa ekanligidadir. CHanglarni ajratib olish to‘qima matolar yordamida tutib qolish ishlari keng yo‘lga qo‘yilgan bo‘lishiga qaramay, hozirgi vaqtda ishlatilayotgan qurilmalar sanoat talablariga to‘la javob berolmaydi.
6-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda shovqindan saqlanish.
Mazmuni: Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti davrida sanoat korxonalarida shovqinga qarshi kurash masalalari muhim masalalar qatoriga kiradi. Bu masala asosan mashinasozlik sanoatida transport vositalarini ishlatishda va energetika sanoatida juda jiddiy masala bo‘lib turibdi. SHovqinning oqibatlari ma’lum. U birinchi navbatda ishlab chiqarishda mehnat qilayotgan kishilarni ma’naviy toliqtiradi, shovqin chiqaruvchi mashinalarni ishlatayotgan ishchilar va ishlab chiqarish jarayonini boshqarayotgan operatorlar ishiga halal berib, ularni har xil xatoliklarga yo‘l qo‘yishlariga olib keladi. Bu esa o‘z navbatida ishlab chiqarish jarohatlanishlari kelib chiqishining asosiy manbayi hisoblanadi. Katta shovqin ta’sirida insonning asab sistemalari zirqillaydi, eshitish organining faoliyati susayishiga sabab bo‘ladi.Shuning uchun ham sanoat korxonalarida shovqinni kamaytirish chora-tadbirlarini belgilash muhim ijtimoiy ahmiyatga ega bo‘lib, inson salomatligini saqlashi bilan katta ahamiyat kashf etadi.
7-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda yoritish tizimlari.
Mazmuni: Yorug‘lik inson hayot faoliyati davomida juda muhim rol o‘ynaydi. Ko‘rish inson uchun asosiy ma’lumot manbayi hisoblanadi. Umumiy olinadigan ma’lumotning taxminan 90% ko‘z orqali olinadi. Shuning uchun ham sanoat korxonalarini ratsional yoritish sifatli mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlash bilan birga ishlab chiqarish sharoitini yaxshilaydi, ishchilarni charchashdan saqlaydi va ish unumdorligini oshiradi. Oqilona yoritilgan zonalarda ishlayotgan ishchilarning kayfiyati yaxshi bo‘ladi; shuningdek, xavfsiz mehnat qilish sharoiti yaratiladi va buning natijasida baxtsiz hodisalar keskin kamayadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, sanoat korxonalarini yoritishga faqatgina gigienik talab qo‘yilmasdan, balki texnik-iqtisodiy talablar ham qo‘yiladi.
8-mavzu: Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida magnit maydonidan saqlanish.
Mazmuni: Elektromagnit maydonlarning foydali harakati bilan bir qatorda inson tanasiga kirib, unga noqulay, salbiy ta’sir qo‘rsatishi va kasbiy kasalliklarga sabab bo‘lishi mumkin. Ular asab, endokrinologik va yurak-qon tomirlari tizimi kasallanishini chaqirishi mumkin, insonda qon bosimi pasayadi, pulsi sekinlashadi, reflekslar tormozlanadi, qon tarkibi o‘zgaradi. Elektromagnit maydonlar ta’siri organizmga issiqlik ta’sirida o‘z aksini berishi mumkin. Inson tanasi tomonidan ichga yutilgan elektromagnit maydonlar quvvati tanani va ayrim organlarni qizishini yuzaga keltirib, issiqlikka aylanib, kasalliklarga olib kelishi mumkin. Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti davrida yuqori chastotalarga ega bo‘lgan magnit maydonlaridan har xil texnika ishlarida, masalan, metallarni qizdirib toblash, eritish, yog‘och mahsulotlarini elimlash va boshqa ishlarda keng foydalanilmoqda. Bunday vositalar bilan texnik operatsiyalarni bajarishning qulayligi ortiqcha issiqlikning ajralmasligi va ortiqcha uskunalarga bo‘lgan ehtiyojning kamayishi bu usulning keng ko‘lamda qo‘llanish imkoniyatlarini yaratmoqda. Bundan tashqari, bu usul ish sharoitini yaxshilash va ish joylarida havoning tozaligini ta’minlanganligi sababli sanitariya-gigiena tomonidan birmuncha qulayliklar tug‘diradi.
9-mavzu: Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida raioaktiv nurlanishdan saqlanish.
Mazmuni: Bir qancha ilmiy-tekshirish muassasalarida va sanoat korxonalarida har xil maqsadlar uchun radioaktiv moddalardan foydalaniladi. Masalan, mashinasozlik sanoatida radioaktiv moddalardan quyma detallardagi kamchiliklarni va payvand qilingan joylarning va detallarning sifatini aniqlashda keng qo‘llaniladi.
Kristallsimon moddalarning tarkibini tahlil qilish, ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilish va avtomatlashtirishda ham radioaktiv nurlar yaxshi natija beradi. Ionlashgan nurlar inson organizmiga zararli ta’sir ko‘rsatib, og‘ir kasalliklarning kelib chiqishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Uning ta’sirida inson og‘ir kasallik hisoblanadigan nur, oq qon kasalligi va har xil xavfli shishlar, teri kasalliklariga duchor bo‘lishi mumkin. Shuningdek, ionlashgan nurlar ta’sirida genetik (ta’sirlanish, ya’ni keyingi avlodlarga ham ta’sir ko‘rsatuvchi nasliy kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Radioaktiv nurlarning eng xavfli joyi shundaki, inson organizmida bu kasallik yaqqol namoyon bo‘lguncha hech qanday belgiga ega bo‘lmaydi. Aniqlangandan keyingi holat esa nihoyatda og‘ir bo‘lishi va ko‘pincha o‘lim bilan tugashi mumkin. Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda ishni to‘g‘ri tashkil qilish va muhofaza chora-tadbirlarini qo‘llash xavfsizlikni ta’minlaydi.
10-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda texnika vositalaridagi havf hatarlar va ulardan muhofazalanish
Mazmuni: Sanoat korxonalarida va hayot faoliyatining boshqa turli jabhalarida xavfli vaziyatlar bo‘lib turishi muqarrar va buni hech kim va hech qachon inkor etgan emas. Xavf-xatar tahlilining asosiy obekti bu «Inson — mashina — atrof- muhit (IMA)» tizimini tashkil qiladi bu esa o‘z navbatida ma’lum bir vazifani bajarish uchun texnik obekt sifatida birlashgan odamlar va atrof-muhit bir-birlari bilan o‘zaro bog‘langan holda butun bir kompleks shaklida mujassamlanadi. Bunday birlashishning eng sodda turi insonning uy sharoitida uy-ro‘zg‘or ishlarida foydalaniladigan mashina va mexanizmlardan foydalanganda bo‘ladigan qisman muloqotini keltirib o‘tish joiz. Bundan tashqari, bunday sharoitlar unga yo‘l sharoitida va har xil sanoat korxonalari bilan bo‘ladigan bordi-keldi ishlarida ham mujassamlanishi mumkin. Buni hududiy, hududlararo va mamlakat hamda dunyoviy miqyosda ajratish mumkin. Mujassamlashish doimiy va nodoimiy bo‘lishi mumkin.
11-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda elektr havfsizligi
Mazmuni: Korxonalarda ishlab chiqarish elektr quvvati bilan uzviy bog‘liq. Shuning bilan birgalikda mehnatni engillishtirib, inson hayotiga xavf tugdiradi va jarohatlaydi. Elektr toki ta’sirida jarohatlanish har xil sharoitlarda sodir bo‘ladi. Korxonalarda elektr toki bilan jarohatlanish asosan elektr xavfsizligi koidalariga o‘qitilmagan kishilarni kuyishi natijasida sodir bo‘ladi. Elektr xavfsizligi- bu tashkiliy va texnik tadbirlar, hamda vositalar bo‘lib insonni xavfli va zararli elektr toki faktorlaridan, elektr yoyidan, elektromagnit maydon va statik elektrdan saklaydi.
12-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda havfsizlik vositalari
Mazmuni: Hozirgi zamon mashinasozlik sanoati korxonalari sexlarida turli-tuman mashina-mexanizmlar, stanoklar, ko‘tarish kranlari, ish bajarish konveerlari va boshqa qurilmalar mavjudki, bularning hammasi bu erda ishlayotganlar uchun ma’lum xavf tug‘dirishi, agar ehtiyot chora-tadbirlarini belgilab qo‘yilmasa, baxtsiz hodisalar sodir bo‘lishi hech gap emas. Bu mexanizmlaming ba’zi birlari detallarni qo‘tarish, ularga shakl berish ishlarini bajarsa, boshqalari ish sharoitini yaxshilash, og‘ir ishlarni engillashtirish vazifalarini bajaradi.
13-mavzu: Mehnatni muhofaza qilish qonunlari va ularning tashkiliy asoslari.
Mazmuni: O‘zbekistonda mehnat muxofazasi - bu tegishli qonun va boshqa me’eriy xujjatlar asosida amal kiluvchi, insonning mehnat jarayonidagi xavfsizligi, sihat-salomatligi va ish qobiliyati saqlanishini ta’minlashga qaratilgan ijtimoiy, iktisodiy, tashkiliy, texnikaviy, sanitariya-gigiena va davolash oldini olish tadbirlari hamda vositalari tizimidan iborat.
Mehnatni muxofaza kilish buyicha belgilangan barcha tadbirlar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (8 dekabr, 1992 yil), O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi (21 dekabr; 1995 y.), «Mehnatni muxofaza qilish to‘g‘risidagi konun» (6 may. 1993 y.), Davlat standartlari, nizomlar va normativ xujjatlar, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha koidalar asosida olib boriladi.
14-mavzu: Farmatsevtik korxonalarni qurish va foydalanishda mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlar.
Mazmuni: Mexnat konunlari kodeksida bologatga etmagan yoshlarning mexnatiga aloxitda e’tibor berilgan. Un sakkiz yoshga tulmagan yigitlarning 16 kg dan. Kizlarni 10 kg dan ortik yuk kutarishiga, ularning ish vaktini xaftasiga 36 soatdan ortib ketishiga, yul kuymaslik kerak. Shuningdek, ularni tungi va ish vaktidan tashkari ishlarga xamda dam olish kunlari ishlashga jalb etish takiklanadi. Ishchi xodimlar uchun ish vaktining normal muddati 40 soatdan oshib ketmasligi, un sakkizga kirmagan yoshlar xamda mexnat sharoiti zararli bulgan ishlarda mexnat kiluvchilar uchun ish vakti miqdori xaftasiga kupi bilan 36 soat bulishi kerak. Ish vaktidan ortik ishlash xar bir ishchi va xizmatchi uchun surunkasiga ikki kun davomida 4 soatdan va yiliga 120 soatdan kup bulmasligi lozim.
Mexnat sharoitlarini me’yorlashtirish, ishchilar uchun soglom va xavfsiz ish sharoitini ta’minlash maksadida mexnat xavfsizldigi talablari asosida standartlar ishlab chikilib ular ma’lum bir sistemaga solingan.
Ishlab chikarishda faoliyat kursatadigan xar bir ishchi va xodim uziga berkitilgan ishni xavfsiz bajarishi uchun chukur bilimga ega bulishi zarur. Buning uchun esa ularni mexnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi buyicha malakali ukitish talab etiladi.
Ishlab chikarishda barcha ishchilar ishlab chikarish ishlarining xarkakteri va xavfsizlik darajasidan kat’iy nazar mexnat xavfsizligi buyicha ukitilib, bilimlari tekshirilib kurilgandan keyin ishga ruxsat etiladi. Ishchilarni mexnat muxofazasi va xavfsizlik texnikasi buyicha ukitish ularga yuriknomalar (instruktajlar) utish orkali amalga oshiriladi. Yuriknomalar mazmuni, xarakteri va utkazilish davriga boglik xolda kuyidagi turlarga bulinadi:
15-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda fuqarolar mudofaasi
Mazmuni: Aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida qo‘yilgan dadil qadamlardan biri – avval Mudofaa vazirligi qoshida fuqaro mudofaasi va favqulodda vaziyatlar boshqarmasining, so‘ngra esa shu boshqarma negizida O‘zbekistoan Respublikasi Prezidentining 1996 yil 4 martdagi PF-1378 sonli Farmoni bilan Favqulodda vaziyatlar vazirligi tashkil etilishi bo‘ldi.
Farmon bilan favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish, aholi hayotini va salomatligini, moddiy va ma’naviy qadriyatlarni muhofaza qilish, shuningdek tinchlik va harbiy davrlarda favqulodda vaziyatlar vujudga kelganda ularning oqibatlarini tugatish hamda zararlarini kamaytirish sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish vazirlikning asosiy vazifalaridan biri deb belgilandi.
16-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda ishchilarni favqulotda hodisalar vaqtida havfsizligini ta’minlash.
Mazmuni: Bizga ma’lumki, xar bir mustakil davlat uzining mudofaa kudratiga ega. Mudofaa siyosatini kay tarzda amalga oshirish imkoniyatlari usha davlatning kudratini belgilaydi. Chunki xar bir davlat moddiy boyliklarini, texnikalarini, xarbiy axamiyatga molik bulgan inshootlarini, xalkni ximoya kilishda, saklashda yangi turdagi omillarni yaratadi va ishlab chikadi. Shu tarika davlatlarda yangi-yangi kurollar yaratildiki, bular nafakat insoniyatga, balki butun jonli tabiatga, atrof muxitga juda katta ziyon etkazadi.
Fukarolar muxofazasi- umumdavlat mudofaa siyosatlaridan biri bulib, u xar kanday favkulodda xolatlardan fukarolarni, xal xujaligi tarmoklarini muxofaza kilishda, ularning muttasil ishlashini ta’minlashda xamda kutkarish va tiklash ishlarini bajarishda katta axamiyat kasb etadi. Mustakillik davridagina favkulotda xolatlarda fukarolar muxofazasi tomonidan etarli ijobiy ishlar kilina boshlandi.
17-mavzu: Farmatsevtik korxonalarda yong‘inni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar.
Mazmuni: Yong‘in, bu-kuchli issiqlik natijasida moddiy va madaniy boyliklarni bir necha daqiqada yo‘q qiluvchi, atrof-muhitni izdan chiqaruvchi favqulodda vaziyatdir. YOng‘in uch omil havo harorati (issiqlik), yonuvchi modda (jism) va uchqun-alanganing bir paytning o‘zida yuz berishi oqibatida paydo bo‘ladi. Mutaxassislarning fikricha, tabiiy holatda ya’ni chaqmoq, vulqon otilishi, sekin oksidlanish kabi yuz bergan yong‘inlar e’tiborga olinmagan taqdirda boshqa chiqqan yong‘inlarning asl sabablari quyidagi nisbatni tashkil etadi. YOng‘in bilan kurash muvaffaqiyatli o‘tish har bir kishining yong‘inda harakat qilinishining ketma-ketlikligiga rioya qilishlariga bog‘lik.
Har bir ob’ektning xususiyatiga ko‘ra yong‘inga qarshi o‘ziga xos rejim o‘rnatiladi.
18-mavzu: Farmatsevtik korxonalarlarni loyihalash va qurishda yong‘inga qarshi kurash tadbirlari.
Mazmuni: Umumiy qoidalar asosida sex, uchastkalar, omborlar, bo‘limlarda yong‘inga qarshi rejimlar belgilanadi:
-eng dastavval yong‘inga qarshi kurashish qoidalari;
-yong‘in boshlanganda ishchi va xizmatchilarning barch va vazifalari;
-yong‘in chiqqanda korxonadan odamlarni evakuatsiya qilish tartibliligi;
-yonilg‘i moylarni saqlash qonun-qoidalari.
YOng‘in paydo bo‘lganda, dastlabki harakat uning manbaini tugatishga qaratilishi kerak, shu bilan birga elektr manbalarini o‘chirmasdan suvdan foydalanib bo‘lmaydi, aks holda, u inson hayotiga xavf tug‘dirishi mumkin.
Jami: 36 soat Jami: 36 soat
Seminar mashg‘ulotlarining nomi
t/r
|
Seminar mashg‘ulotining nomi
(2 soatdan)
|
Mustaqil vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan asbob- uskunalar, reaktivlar, tarqatma materiallar va uslubiy ta’minot
|
Adabiyotga ko‘rsatma
|
|
"Hayot faoliyati havfsizligi” faniga kirish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Ob havo sharoitini inson faoliyati bilan bog‘liqligi.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda ishlab chiqarish muhitidagi havoga qo‘yilgan talablar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
SHamollatish qurilmalari va farmatsevtik korxonalarda ularga qo‘yiladigan asosiy talablar
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda changlangan xavoni tozalash va unda ishlatiladigan qurilmalar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda shovqindan saqlanish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda yoritish tizimlari.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida magnit maydonidan saqlanish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida raioaktiv nurlanishdan saqlanish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda texnika vositalaridagi havf hatarlar va ulardan muhofazalanish
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda elektr havfsizligi
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda havfsizlik vositalari
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Mehnatni muhofaza qilish qonunlari va ularning tashkiliy asoslari.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarni qurish va foydalanishda mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda fuqarolar mudofaasi
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda ishchilarni favqulotda hodisalar vaqtida havfsizligini ta’minlash.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda yong‘inni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarlarni loyihalash va qurishda yong‘inga qarshi kurash tadbirlari.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
Laboratoriya mashg‘ulotlarining nomi (rejalashtirilmagan)
Mustaqil ishlarning nomi va ularga ajratilgan soatlar
t/r
|
Mustaqil ishlar nomi
|
Ajratilgan soatlar
|
Sanoat farmatsiyasi
|
Biotexnologiya
|
|
XFX asoslari. Xavflar turlari.
|
3
|
2
|
|
Favqulodda vaziyatlar tasnifi. FVDT ning asosiy vazifalari
|
3
|
2
|
|
Ishlab chiqarish xonalari mikroiqlimi gigienik talablari (SanPiN 2.2.4.548-96).
|
3
|
2
|
|
Ishlab chiqarish zonalari xavosi tarkibidagi zaxarli moddalar miqdorini normalari (GOST 12.1.005-88).
|
3
|
2
|
|
Binolarda tabiiy va sun’iy yoritilish gigienik talablari (SanPiN 2.2.1/2.1.1.1278-03).
|
3
|
2
|
|
YOng‘in xavfsizligi mehnat muhofazasi qonunlari majmuasi.
|
3
|
2
|
|
O‘zbekiston Respublikasi "Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen 2hususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida"gi Qonuni. 20 avgust 1999 y.
|
3
|
2
|
|
Ishlab chiqarishdagi xavfsizlikni ta’minlaydigan qonun va qoidalar
|
3
|
2
|
|
O‘zbekiston Respublikasi "Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida" gi Qonuni. 26 may 2000 y.
|
3
|
2
|
|
O‘zbekiston Respublikasi Fuqaro muhofazasi boshlig‘ining 2007 yil 10 noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Fuqaro muhofazasi tuzilmalari Nizomini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 3-sonli buyrug‘i.
|
3
|
2
|
|
«Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to‘g‘risida» O‘zbekiston Respublika Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabr № 455-sonli Qarori
|
3
|
2
|
|
O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 31 avgustdagi “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida”gi
Qonuni
|
3
|
3
|
|
O‘zbekiston Respublikasining 1999 yil 19 avgustdagi “Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishning (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida” qonuni.
|
3
|
3
|
|
O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 15 dekabrdagi “Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida”gi Qonuni
|
2
|
3
|
|
O‘zbekiston Respublikasining 2006 yil 28 sentyabrdagi “Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida” Qonuni
|
2
|
3
|
|
O‘zbekiston Respublikasining 1999 yil 20 avgustdagi “Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida”gi Qonuni
|
2
|
3
|
|
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 19 iyuldagi “Aholini zilzilalar oqibatida yuzaga kelgan favqulodda vaziyatlarda (tabiiy va texnogen tusdagi) harakat qilishga tayyorlash kompleks dasturini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 208-sonli qarori
|
2
|
3
|
|
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 23 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to‘g‘risida“gi 558-qarori.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 24 avgustdagi 242-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida“gi qarori.
|
2
|
3
|
|
Jami
|
49
|
43
|
Fanni o‘qitishda kompyuter, axborot va boshqa zamonaviy texnologiyalar.
Talabalarga “Hayot faoliyati havfsizligi” fanini o‘qitishda kompyuter, axborot va boshqa zamonaviy texnologiyalarni qo‘llab, bilim saviyasini oshirish va shu orqali “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablariga javob beradigan ilmiy salohiyatli etuk mutaxassis kadarlar tayyorlash jarayonini amalga oshirish davr talabidir. Ma’ruzalarni videoproektordan foydalanib, taqdimot ko‘rinishida yoki slaydlar orqali kodoskopda o‘qish, internet ma’lumotlaridan samarali foydalanish, shuningdek talabalarni elektron darsliklardan foydalanishlari uchun sharoitlar yaratish maqsadga muvofiq. O‘qitish jarayonda o‘quv dasturlarini kompyuter orqali o‘qitishni joriy etish, talabalarning kompyuter savodxonligini oshirishga ko‘nikma berish, zamonaviy pedagogik texnologiya usullarini qo‘llash orqali erishiladi. O‘qitish jarayoniga ayniqsa talabalar bilimini nazorat qilishga kompyuterlarni keng tatbiq qilish, talabalarning kompyuter savodxonligini oshiribgina qolmay, turli jarayonlarni oqilona boshqarish, vujudga kelgan vaziyatni tez va to‘g‘ri xal qilish imkonini beradi.
Kurs ishlarining mavzulari (rejalashtirilmagan).
O‘quv amaliyoti (rejalashtirilmagan).
Oraliq va yakuniy nazorat savollari.
XFX fani bulimlari, ta’rifi.
Faoliyat nimani anglatadi?
Xavf tugrisida tushuncha bering.
Xavfning taksonomiyasi...
Xavfning nomenklaturasi...
Xavfning kvantifikatsiyasi...
Xavfning indentifikatsiyasi ...
Xavfni keltirib chikaruvchi sabab va okibat...
Tavvakkal nazariyasining asosiy tarifi...
Tavakkalning makbul konsepsiyasi...
Tavakkalni boshkarish kaysi tadbirlar orkali amalga oshiriladi?
Sistemali taxlil deganda nimani tushunasiz?
Tizimiy taxlil nima?
Sabablar va okibatlar daraxtini tariflang?
Xavfsizlikni taxlil kilish uslublarni ayting.
Prinsip, uslub va vositalarni tushuntiring.
Xavfsizlikni taminlovchi prinsiplar.
Xavfsizlikni ta’minlash uslublari. Xayot faoliyati xavfsizligini boshkarish deganda nima tushuniladi?
Boshkarishga tizimini yondashishini tushuntiring.
Xayotiy sikl boskichi nimalardan iborat ?
Xayot faoliyati xavfsizligini boshkarish vositalarini ayting.
Faoliyat dekompozitsiyasini tushuntiring.
Ergonomika kanday fan ?
«Inson- mashina - muxit» tizimining nechta muvofiklik mavjud?
Insonning eshitish azolari kanchagacha tovush chastotalarini eshita oladi
Operatorning funksional xolati necha fazaga bulinadi ?
Uzbekistonda mexnat muxofazasi kanday tizimlardan iborat?
Uzbekiston Respublikasi Kostitutsiyasi kachon kabul kilingan?
Uzbekiston Respublikasining mexnatni muxofaza kilish tugrisidagi konun kachon kabul kilingan?
Uzbekiston Respublikasining mexnat konunlari kodeksi kachon kabul kilingan?
Uzbekiston Respublikasining mexnatni muxofaza kilish tugrisi-dagi konun necha bulim va necha moddadan iborat?
Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 286-sonli karoriga asosan baxtsiz xodisalarni tekshirish tugrisidagi Nizom kachon kabul kilingan?
Kasaba uyushmaning mexnat muxofazasini tashkil etishdagi rolini tushuntiring.
Xavfsizlik texnikasi buyicha ukitishda yuriknomalarning turlarini ayting.
Maxsus kiyim boshlar va shaxsiy ximoya vositalari nima uchun beriladi ?
Mobilizatsiya fazasi insonning kanday xolati tushuniladi ? Baxtsiz xodisalarni keltirib chikaruvchi sabablar.
Ishlab chikarishda baxtsiz xodisalar turlari
Ishlab chikarishdagi xavfli va zararli omillar.
Ishlarning ogirlilik darajasini turlari.
Ishlarning xavflilik va zararlilik darajasi buyicha necha guruxga bulinadi?
Mexnat kobiliyatini yukotgan ishchi uchun kanday xujjat rasmiylashtiriladi ?
Jaroxatlanish xolatini xarakterlovchi kursatkichlar...
Mexnat konunlari va mexnat sharoitlarini nazorat kiluvchi organlar tafsilotini ayting.
Kasaba uyushmalari tomonidan mexnat muxofazasi xolatini nazorat kiluvchi jamoatchilar nima vazifani bajaradi?
Ishlab chikarish sanitariyasi vazifalari.
Mexnatgigienasi...
Kasb kasalligini oldini olish va shaxsiy gigiena.
Ish joylarini mikroiklim sharoiti.
Ishlab chikarish xonalarining mikroiklim xolatini kaysi meyoriy xujjat GOSTda kursatilgan.
Isitish tizimining turlarini va isitish agentlarini tushuntiring?
Past yoki yukori bosimli isitish sistemasi kaerlarda ishlatiladi?
Kaloriferlar kaerda kullaniladi?
Ish joylarini shamollatish kurilmalari turlari.
Tabiiy shamollatish.
Suniy xavo almashinish sistemasi.
YOritishga kuyilgan umumiy talablar nimalardan iborat?
Tabiiy yoritish koeffitsienti deb nimaga aytiladi ?
YOritilganlik formulasini keltiring va undagi parametrlarga izox bering.
Suniy yoritilganlik manbalariga nimalar kiradi?
YOritilganlikni meyorlashni engillatish uchun ishlar aniklik darajasi nechta razryadga bulinadi?
Ultrabinafsha va infrakizil nurlarni inson organizmiga tasiri.
Nurlarda ximoyalanish chora-tadbirlari...
SHovkinning turlarini ayting?
Inson kulogi kancha Gersgacha bulgan tovush chastotasini eshitadi?
Infratovushlar , bu kanday tovush?
Ultratovushlar , bu kanday tovush?
Tovush bosimi deb nimaga aytiladi ?
Tovush intensivligi deb nimaga aytiladi ?
Tovush kattikligi deganda nima tushuniladi ?
SHovkin ulchov birliklari va ularni ulchov asboblari...
Titrashga izox bering.
Titrash tezligining logarifmik miqdori formulasini tushuntiring.
Mexnat muxofazasining asosiy vazifasi nimadan iborat?
Xavfli faktorlar yuzaga kelish xarakteriga karab kandaylarga bulinadi?
Xavfsizlikni ta’minlash kanday tadbirlar orkali amalga oshiriladi?
Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalarga nimalar kiradi?
Tusik kurilmalarda tuzilishiga va ishlatish fuksiyasiga kura kanday turlarga bulinadi?
Blakirovkalash kurilmalari deganda nimani tushunasiz?
Saklash kurilmalarining vazifasini ayting.
Saklash kurilmalari xavfni xosil bulish tabiatiga kura necha guruxga bulinadi?
Tormozlash kurilmalarining vazifasiga nimalar kiradi?
Signal kurilmalarining vazifasiga nimalardan iborat?
Xavfsizlik belgilari necha guruxga bulinadi?
Elektr toki ta’sirida jaroxatlanish sababalarini ayting.
Elektr xavfsizligi deb nimaga aytiladi?
Odam organizmiga elektr tokining ta’siri turlarini ayting.
Elektr tokini odam oorganizmini jaroxatlovchi faktorlarni keltiring.
Ta’sir etuvchi tokning kiymatlari kanday buladi?
Odamning elektr tarmogiga xavfli ulanib kolish sxemasini keltiring.
Kadam kuchlanishi deb nimaga aytiladi?
Nollashtirish deb nimaga aytiladi?
Ximoya uchun erga ulanish nima uchun kilinadi? YOnginni xavfliligi va xavfsizligi xakida tushuncha.
YOngin xavfsizligiga kuyilgan talablar.
YOngin a portlash sabablari.
YOnish va portlash buyicha tasnifi.
YOnginga xavfli zonalar.
Ut uchiruvchi moddalar.
Ut uchirgichlar va kurilmalar
YOngin muxofazasini tashkil etish.
YOnginni aniklash va uchirishning avtomatik vositalari.
YOngin alokasi va signalizatsiyasi.
Fuqarolar muxofazxasi nimani anglatadi?
Favkulodsa vaziyatlar vazirligining asosiy vazifasiga nimalar kiradi?
Favkulodsa vaziyatni ta’riflang.
FV ni tarkalish mikyosiga kura kanday guruxlarga bulinadi?
FV lar tavsifiga kura kanday turlarga bulinadi?
Favkulodsa vaziyat kursatkichlari buyicha kanday aniklanadi?
Favkulodsa vaziyatlar nimalarni natijasida paydo buladi?
SHikastlanish uchogi deb nimaga aytiladi?
Uz.Respublikasining «Fukaro muxofazasi tugrisida»gi konuni nechanchi yil kabul kilingan?
Fukaro muxofazasi soxasidagi xukuklariga nimalar kiradi?
Fukaro muxofazasi soxasidagi majburiyatlariga nimalar kiradi?
Radiatsiyaviy xolat kanday baxolanadi?
Kimyoviy xolat kanday aniklanadi?
Ionlashtiruvchi nurlanish kanday tushuncha anglatadi?
Radiatsiyaviy avariya kanday tushunchani bildiradi?
Joylardagi radioaktiv moddalar miqdori kanday jixozlarda aniklanadi?
Radiatsiyaviy xavfsizlikning ta’minlash yullarini kursatib uting.
Radiatsiyaviy xavfsizlik xolatini baxolash kursatkichlarini ayting.
Kimyoviy xolatni baxolashda kanday ma’lumotlarga tayanadi?
PXR-MV jixozi nima maksadda ishlatiladi?
Favkulodda xolatlar kanday aniklanadi?
Favkulodda xolatlarni oldini olish tadbirlariga nimalar kiradi?
Ximoya tadbirlariga nimalar kiradi?
XFX ni ta’minlashda rejalashtirish nimaga asoslanadi?
Favkulodda xolatlarda xalk xujaligi ob’ektlarining turgun ishlashi kanday baxolanadi?
Favkulodda xolatlarda zararli va xavfli faktorlarni muxitga tarkalishi kanday faktorlarga kiradi?
Avariya va xalokatlarni oldini olishga karatilgan chora-tadbirlar kim tomondan nazorat kiladi?
Okibatlarni bartaraf kilish kaysi boskichlar orkali amalga oshiriladi?
Favkulodda xolatlarda ikkinchi guruxdagi tadbirlarga nimalar kiradi?
Baxolash mezonlari.
Talabalarning “Hayot faoliyati havfsizligi” fanidan o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 100 ballik tizim bo‘yicha olib boriladi.
100 balli nazorat sistemasi talabalar bilimini nazoratning barcha turlarida qo‘llaniladi:
1. Laboratoriyada o‘quv mashg‘ulotlarini nazorat ya’ni JN (TMI ham JN ni ichida)
2. Oraliq nazorat.
3. YAkuniy nazorat.
t/r
|
Nazorat turi
|
Maksimal ball
|
Saralash bali
|
1.
|
Joriy nazorat
|
50
|
28
|
2.
|
Oraliq nazorat
|
20
|
11
|
3.
|
YAkuniy nazorat
|
30
|
17
|
|
Jami
|
100
|
56
|
Joriy nazorat
Joriy nazorat bo‘yicha nazorat 50 balli reyting tizimidagi aniq mezonlarga muvofiq gurux jurnaliga xar bir mashg‘ulot uchun olgan ballari qo‘yib boriladi. Talabalarning xar bir mashg‘ulotda olgan maksimal ballari quyidagilardan tashkil topgan bo‘ladi.
1. Mavzu bo‘yicha talabani amaliy va nazariy tayyorgarlik natijasini yangi zamonaviy axborot va pedogogik texnologiyalar bo‘yicha tekshirish 3 ball.
2. Talabani laboratoriya ishni bajarish darajasi, xosil qilgan ko‘nikmasi 1 ball.
3. Daftarni rasmiylashtirilishi va ma’ruza matnining mavjudligi 1 ball.
Jami : 5 ball.
JN da talabalarning mashg‘ulotga tayyorgarlik darajasi darsni olib borishda foydalanilgan pedagoogik texnologiya orqali tekshiriladi. Laboratoriya ishini bajarganligi tayyor maxsulotni o‘qituvchiga topshirganligidan keyin baholanadi. Ko‘nikma esa talabani ishni qanday bajarganligini so‘rash orqali baholanadi. Agar talabada ma’ruza matni bo‘lmasa yoki ma’ruzaga qatnashmagan bo‘lsa, shu ma’ruzani yozish talab qilinadi va daftar to‘g‘ri va to‘liq rasmiylashtirilgandan so‘ng 1,0 ball beriladi. Agar talaba biron-bir sabab bilan laboratoriya mashg‘ulotida qatnasha olmasa, bu mavzuni mustaqil ravishda topshiradi va tegishli ballni qo‘lga kiritadi.
Mavzu bo‘yicha JN quyidagicha amalga oshiriladi:
3 dan kam - qoniqarsiz
3 - qoniqarli
4 - yaxshi
5 - a’lo
Fan bo‘yicha JN quyidagicha amalga oshiriladi:
28 dan kam - qoniqarsiz
28 dan - 35 gacha qoniqarli
36 dan - 42 gacha yaxshi
43 dan - 50 gacha a’lo
Talabalarning JN bo‘yicha ballarda ifodalangan o‘zlashtirishi quyidagicha baxolanadi:
№
|
O‘zlashtirish %
|
Ballar
|
Baxo
|
Talabaning bilim darajasi
|
1
|
86-100
|
5
|
a’lo
|
- mavzu bo‘yicha berilgan pedogogik texnologiya savollariga to‘liq javob bersa;
- amalda bajariladigan ish daftarga yozib kelingan bo‘lsa;
- amaliy ish natijasi, ya’ni tayyorlangan dori shakli talabga javob bersa;
- ma’ruza matni yozilgan bo‘lsa.
|
2
|
71-85
|
4
|
yaxshi
|
- mavzu bo‘yicha berilgan pedogogik texnologiya savollariga yaxshi javob bersa;
- amaliy ish natijasi, ya’ni tayyorlangan dori shakli talabga javob bersa;
- ma’ruza matni yozilgan bo‘lsa;
- amalda bajariladigan ish daftarga yozib kelingan bo‘lsa.
|
3
|
56-70
|
3
|
o‘rta
|
- mavzu bo‘yicha pedogogik texnologiya savollarining muxokamasida to‘liq qatnashmasa;
- amaliy ish natijasi, ya’ni tayyorlangan dori shakli talabga javob bersa;
- ma’ruza matni yozilgan bo‘lsa;
- amalda bajariladigan ish daftarga yozib kelingan bo‘lsa.
|
4
|
56 dan kam
|
2
|
qoniqarsiz
|
Talaba uy vazifasini daftariga yozib kelgan, lekin mavzu bo‘yicha savollarga javob bera olmaydi. Mohiyatini tushunmaydi.
|
Talabani musataqil ishi (TMI)
Talabaning mustaqil ishi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 21.02.2005 yildagi 34-sonli buyrug‘i va institut rektori tomonidan 2005 yil 3 sentyabrda tasdiqlangan “Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish va nazorat tartibi to‘g‘risidagi Nizom asosida tashkil etiladi.”
TMI “Hayot faoliyati havfsizligi” fani dasturiga muvofiq taklif etiladi: talabalarni o‘quv izlanish ishlarini alohida keltirilgan mavzular bo‘yicha; jadvallar, slaydlar, vaziyatli masalalar, testlar tuzish bilan. O‘quv jurnalida har bir semestr amaliy mashg‘ulotdan keyin alohida ustuncha ajratilib, unga talabaning mustaqil bajargan ishiga ball qo‘yiladi.
TMI kafedra arxivida ro‘yhatga olinadi va 2 yil mobaynida saqlanadi.
TMI ning hajmini kafedra xodimlari har bir talaba uchun quyidagi hajmda belgilaydi.
I. Agar talaba tanlagan mavzusi bo‘yicha vaziyatli masala tuzadigan bo‘lsa;
10 va undan yuqori masala uchun 5 ball;
5 tadan 10 tagacha 4 ball;
3 tadan 5 tagacha 3 ball bilan baholanadi.
3 tadan kam bo‘lsa baxolanmaydi.
II. Agar talaba tanlagan mavzusi bo‘yicha test tuzadigan bo‘lsa: (testlarning har birini 5 tadan javobi bo‘lishi shart);
50 va undan yuqori test tuzilsa 5 ball;
30 tadan 50 tagacha 4 ball;
10 tadan 30 tagacha 3 ball bilan baholanadi.
10 tadan kam testlar baxolanmaydi.
III. Agar talaba tanlagan mavzusi bo‘yicha adabiyotlar taxlilini beradigan bo‘lsa;
5 yillik adabiyotlarni ko‘rib chiqib, internet ma’lumotlaridan foydalanib, qo‘lyozma tipida 10 bet referat tayyorlasa 5 ball;
5 yillik adabiyotlarni ko‘rib chiqib, internet ma’lumotlaridan foydalanib, qo‘lyozma tipida 8 bet referat tayyorlasa 4 ball
5 yillik adabiyotlarni ko‘rib chiqib, internet ma’lumotlaridan foydalanib, qo‘lyozma tipida 3 bet referat tayyorlasa 3 ball bilan baholanadi.
3 betdan kam tayyorlangan referat baxolanmaydi.
IV. Talaba tanlagan mavzu bo‘yicha asbob uskunalarni rangli tasvirini tayyorlasa 5 ball bilan baholanadi. Agar tuzilgan tasvir ko‘rimsiz, sifatsiz va talabga javob bermasa, mustaqil ish qabul qilinmaydi.
Oraliq nazorat.
Talabalar ON dan to’playdigan ballarning namunaviy mezonlari
№
|
Ko’rsatkichlar
|
ON ballari
|
Maks
|
1-ON
|
2-ON
|
1
|
Darslarga qatnashganlik darajasi. Ma’ruza darslaridagi faolligi, konspekt daftarlarining yuritilishi va to’liqligi.
|
4
|
0-2
|
0-2
|
2
|
Test, yozma va og’zaki savol-javoblar va boshqa nazorat turlari natijalari bo’yicha
|
16
|
0-8
|
0-8
|
|
Jami ON ballari
|
20
|
10
|
10
|
YAkuniy nazorat.
YAN ga mazkur kursni muvoffaqiyatli yakunlagan, kurs ishini topshirgan hamda JN va ON dan 56% dan yuqori ball to‘plagan talabalar qo‘yiladi. Institut ilmiy kengashining qaroriga muvofiq YAN “yozma” shaklida o‘tkaziladi va 30 ball asosida baholanadi.
17 dan kam - qoniqarsiz
17 dan - 21 gacha qoniqarli
22 dan - 25 gacha yaxshi
26 dan - 30 gacha a’lo
TALABANI FAN BO‘YICHA ATTESTATSIYADAN O‘TKAZISH TARTIBI
JN (9 ta dars)
|
JN o‘rtacha qiymati – 5+5+5+5+5+5+5+5+5=45
JN bali = 45 + 5 (TMI) = 50 ball (a’lo)
|
ON
|
ON =20 ball (a’lo)
|
YAN
|
YAN = 30 ball (a’lo)
|
Fandan olingan baho
|
JN + ON + YAN = 50 + 20 + 30 = 100 ball (a’lo)
|
Adabiyotlar ro‘yhati
Yormatov, G. Yo., Yuldashev O.R., Hamraeva A.L. Hayot faoliyati xavfsizligi. Toshkent – 2009. 346 b.
Nurxodjaev A. “Tabiiy ofatlar, hosil bo‘lishi, tasnifi, aholi va hududlarni muhofaza qilish qoidalari”, Toshkent, 2006, 224 b.
Raxmon I. “Favqulotdagi vaziyatlarda birinchi shoshilinch yordam”, Toshkent, 2004, 180 b.
Qo‘shimcha adabiyotlar
“Favqulotda vaziyatlar davlat tizimining favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish kuchlari va vositalari” (ma’ruza matni) Toshkent,FMI, 2000 yil.
“Texnogen favqulotda vaziyatlardan aholini va hududlarni muhofaza qilish”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2000 yil.
“Tabiiy favqulotlarda vaziyatlardan aholini va hududlarni muhofaza qilish”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2000 yil.
“ Tinchlik va xarbiy vaqtlarda aholini evakuatsiya (ko‘chirish) qilishni tashkil etish”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2000 yil.
“ Aholi va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlarini rejalashtirish”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2000 yil.
“ Ta’lim tizimida fuqaro muhofazasi sohasi bo‘yicha fanlarni o‘qitish konsepsiyasi”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2001 yil.
Ilesova Z.F. “ Favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilishning huquqiy asoslari”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2001 yil.
Xabibulaev I.X., Trembak V.V. “ Favqulotda vaziyat xavfi tug‘ilganda va sodir bo‘lganda xabar berish va axborot uzatish mavzusidan”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2001 yil.
SHaripov J.SH. Qo‘mondon-shtab, taktik-maxsus va kompleks o‘quv mashg‘ulotlari aholini favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish borasidagi tayyorgarlikning asosiy usullari mavzusidan. (ma’ruza matni). Toshkent, FMI, 2001 yil.
Nikitin V.S. “ Tabiiy xamda texnogen xususiyatli favqulotda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etishda avariya – qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan ishlarni tashkil etish va o‘tkaztsh”(ma’ruza matni). Toshkent,FMI, 2001 yil.
11. Fuqaro muhofazasi asoslari (ma’ruzalar to‘plami). Toshkent, FMI, 2003 yil.
II. SILLABUS
|
Fanning qisqacha tavsifi
|
|
OTMning nomi va joylashgan manzili:
|
Toshkent Farmatsevtika Instituti
|
Oybek ko‘chasi, 45
|
|
Kafedra:
|
Dori vositalarining sanoat texnologiyasi
|
Sanoat farmatsiya fakulteti tarkibida
|
|
Ta’lim sohasi va yo‘nalishi:
|
320000 – Ishlab chiqarish texnologiyalari
510000 – Sog‘liqni saqlash
|
5510600 – Sanoat farmatsiyasi (turlari bo‘yicha);
5320500 – Biotexnologiya (farmatsevtik biotexnologiya);
5310900 – Metrologiya, standartlashtirish va mahsulot sifati menejmenti (dori vositlari
|
|
Fanni (kursni) olib boradigan o‘qituvchi to‘g‘risida ma’lumot:
|
Farm.F.N., Dotsent V.B., Jalilov Fazliddin Sodiqovich
Kat.O’q Sharipova Saodat Tursunbayevna
|
e-mail:
|
dr.fazliddin@umail.uz
dr.fazliddin@gmail.com
|
|
Dars vaqti va joyi:
|
1-bino 154, 107 auditoriya
|
Kursning davomiyligi:
|
3.09.2015-18.01.2016
|
|
Individual grafik asosida professor-o`qituvchining talabalar bilan ishlash vaqti:
|
Haftaning dushanba, chorshanba va shanba kunlari soat 14.00 dan 18.00 gacha
|
|
Fanga ajratilgan
soatlar
|
Auditoriya soatlari
|
Mustaqil ta’lim:
|
49
|
|
Ma’ruza
|
36
|
Amaliyot
|
36
|
|
Fanning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi:
|
“Hayot faoliyati havfsiziligi” o‘quv kursi umumkasbiy fanlar blokiga kirib, talabadan kompleks bilim, ko‘nikma va malkalarni egallashni talab qilgani uchun ham o‘quv rejadagi gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy hamda matematika va tabiiy-ilmiy fanlar blokidagi fanlardan so‘ng, umumkasbiy va ixtisoslik fanlardan avval o‘qitilishi maqsadga muvofiqdir.
|
|
Fanning mazmuni
|
|
Fanning dolzarbligi va qisqacha mazmuni:
|
Fanning maqsadi va vazifalari– farmatsevtika sohasida ta’lim olayotgan bakalavrlarni hayotga, jumladan mehnatga tayyorlash uchun ularga fuqarolar, mehnat va favqulodda vaziyatlarda inson faoliyat xavfsizligini ta’minlashga doir bilim, ko‘nikma va malaka berish orqali muayyan kompetentlik darajasiga ko‘tarish.
Maqsadga erishmoq uchun Hayot faoliyati havfsizligi fani quyidagi vazifalarni o‘z oldiga qo‘yadi:
fanning zamonaviy ilmiy-nazariy va amaliy asoslariga doir bilimlarni berish;
hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini hosil qilish;
olgan bilim va ko‘nikmalarni amalda qo‘llash, uni tashviqot va targ‘ibot qilish malakasini egallash.
|
|
Talabalar uchun talablar
|
- o‘qituvchiga va guruhdoshlarga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo‘lish;
- institut ichki tartib - intizom qoidalariga rioya qilish;
- uyali telefonni dars davomida o‘chirish;
- berilgan uy vazifasi va mustaqil ish topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli bajarish;
- ko‘chirmachilik (plagiat) qat’iyan man etiladi;
- darslarga qatnashish majburiy hisoblanadi, dars qoldirilgan holatda qoldirilgan darslar qayta o‘zlashtirilishi shart;
- darslarga oldindan tayyorlanib kelish va faol ishtirok etish;
- talaba o‘qituvchidan so‘ng, dars xonasiga - mashg‘ulotga kiritilmaydi;
- talaba reyting ballidan norozi bo‘lsa e’lon qilingan vaqtdan boshlab 1 kun mobaynida apellyasiya komissiyasiga murojat qilishi mumkin
|
|
Elektron pochta orqali munosabatlar tartibi
|
Professor-o‘qituvchi va talaba o‘rtasidagi aloqa elektron pochta orqali ham amalga oshirilishi mumkin, telefon orqali baho masalasi muhokama qilinmaydi, baholash faqatgina instituthududida, ajratilgan xonalarda va dars davomida amalga oshiriladi. Elektron pochtani ochish vaqti soat 15.00 dan 20.00 gacha
|
|
“Hayot faoliyati xavfsizligi” fani bo’yicha ma’ruza mashg‘ulotining kalendar tematik rejasi
t/r
|
Ma’ruza mashg‘ulotlarining nomi (2 soat)
|
Sana
|
3-semestr
|
|
"Hayot faoliyati havfsizligi” faniga kirish.
|
|
|
Ob havo sharoiti va uni inson faoliyatiga bog‘liqligi.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda ishlab chiqarish muhitidagi ob havo sharoiti
|
|
|
SHamollatish qurilmalari va farmatsevtik korxonalarda ularga qo‘yiladigan asosiy talablar
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda changlangan xavoni tozalash va unda ishlatiladigan qurilmalar.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda shovqindan saqlanish.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda yoritish tizimlari.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida magnit maydonidan saqlanish.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida raioaktiv nurlanishdan saqlanish.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda texnika vositalaridagi havf hatarlar va ulardan muhofazalanish
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda elektr havfsizligi
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda havfsizlik vositalari
|
|
|
Mehnatni muhofaza qilish qonunlari va ularning tashkiliy asoslari.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarni qurish va foydalanishda mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlar.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda fuqarolar mudofaasi
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda ishchilarni favqulotda hodisalar vaqtida havfsizligini ta’minlash.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda yong‘inni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar.
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarlarni loyihalash va qurishda yong‘inga qarshi kurash tadbirlari.
|
|
“Hayot faoliyati xavfsizligi” fani bo’yicha seminar va amaliy mashg‘ulotining kalendar tematik rejasi
t/r
|
Seminar mashg‘ulotining nomi
(2 soatdan)
|
Mustaqil vazifalarni bajarish uchun zarur bo‘lgan asbob- uskunalar, reaktivlar, tarqatma materiallar va uslubiy ta’minot
|
Adabiyotga ko‘rsatma
|
|
"Hayot faoliyati havfsizligi” faniga kirish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Ob havo sharoitini inson faoliyati bilan bog‘liqligi.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda ishlab chiqarish muhitidagi havoga qo‘yilgan talablar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
SHamollatish qurilmalari va farmatsevtik korxonalarda ularga qo‘yiladigan asosiy talablar
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda changlangan xavoni tozalash va unda ishlatiladigan qurilmalar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda shovqindan saqlanish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda yoritish tizimlari.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida magnit maydonidan saqlanish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalar ish faoliyatida raioaktiv nurlanishdan saqlanish.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda texnika vositalaridagi havf hatarlar va ulardan muhofazalanish
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda elektr havfsizligi
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda havfsizlik vositalari
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Mehnatni muhofaza qilish qonunlari va ularning tashkiliy asoslari.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarni qurish va foydalanishda mehnatni muhofaza qilishga qaratilgan chora-tadbirlar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda fuqarolar mudofaasi
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda ishchilarni favqulotda hodisalar vaqtida havfsizligini ta’minlash.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarda yong‘inni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Farmatsevtik korxonalarlarni loyihalash va qurishda yong‘inga qarshi kurash tadbirlari.
|
tarqatma materiallar va uslubiy qo‘llanma
|
|
|
Talabalar bilimini baholash tizimi:
t/r
|
Nazorat turi
|
Maksimal ball
|
Saralash bali
|
|
Joriy nazorat
|
50
|
28
|
|
Oraliq nazorat
|
20
|
11
|
|
Yakuniy nazorat
|
30
|
17
|
|
Jami
|
100
|
56
|
Talabalarning JN bo’yicha ballarda ifodalangan o’zlashtirishi quyidagicha baxolanadi:
№
|
O’zlashtirish %
|
Ballar
|
Baho
|
Talabaning bilim darajasi
|
1
|
86-100
|
5
|
a’lo
|
- mavzu bo’yicha berilgan pedogogik texnologiya savollariga to’liq javob bersa;
- amalda bajariladigan ish daftarga yozib kelingan bo’lsa;
- amaliy ish natijasi, ya’ni tayyorlangan dori shakli talabga javob bersa;
- ma’ruza matni yozilgan bo’lsa.
|
2
|
71-85
|
4
|
yaxshi
|
- mavzu bo’yicha berilgan pedogogik texnologiya savollariga yaxshi javob bersa;
- amaliy ish natijasi, ya’ni tayyorlangan dori shakli talabga javob bersa;
- ma’ruza matni yozilgan bo’lsa;
- amalda bajariladigan ish daftarga yozib kelingan bo’lsa.
|
3
|
56-70
|
3
|
o’rta
|
- mavzu bo’yicha pedogogik texnologiya savollarining muxokamasida to’liq qatnashmasa;
- amaliy ish natijasi, ya’ni tayyorlangan dori shakli talabga javob bersa;
- ma’ruza matni yozilgan bo’lsa;
- amalda bajariladigan ish daftarga yozib kelingan bo’lsa.
|
4
|
55 dan kam
|
2
|
Qoniqarsiz
|
Talaba uy vazifasini daftariga yozib kelgan, lekin mavzu bo’yicha savollarga javob bera olmaydi. Mohiyatini tushunmaydi.
|
Talabalar ON dan to’playdigan ballarning namunaviy mezonlari
№
|
Ko’rsatkichlar
|
ON ballari
|
Maks
|
1-ON
|
2-ON
|
1
|
Darslarga qatnashganlik darajasi. Ma’ruza darslaridagi faolligi, konspekt daftarlarining yuritilishi va to’liqligi.
|
4
|
0-2
|
0-2
|
2
|
Test, yozma va og’zaki savol-javoblar va boshqa nazorat turlari natijalari bo’yicha
|
16
|
0-8
|
0-8
|
|
Jami ON ballari
|
20
|
10
|
10
|
Yakuniy nazorat.
YN ga mazkur kursni muvoffaqiyatli yakunlagan, kurs ishini topshirgan hamda JN va ON dan 56% dan yuqori ball to’plagan talabalar qo’yiladi. Institut ilmiy kengashining qaroriga muvofiq YN “yozma” shaklida o’tkaziladi va 30 ball asosida baholanadi.
17 dan kam - qoniqarsiz
17 dan - 21 gacha qoniqarli
22 dan - 25 gacha yaxshi
26 dan - 30 gacha a’lo
|
|
Asosiy adabiyotlar:
|
Karimov Islom. Asarlar to‘plami.- T.: “O‘zbekiston”, 1999- 2015 yy.
Ikromov E. Favqulodda vaziyatlar va jamoatchilik fikri.-T.: “Adolat” 2004 .
YOrmatov G., YUuldashev O., Hamraeva A. Hayot faoliyati xavfsizligi.-T., 2009.
Nigmatov A., Muxamedov SH., Xasanova N. Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya menejmenti.-T.: “Navro‘z”, 2014.-200 b.
Nigmatov A. Hayot faoliyati xavfsizligi.-T.:“Navro‘z”,2015.-224 b.
Fuqaro muhofazasi asoslari. YUnusov M.YU. va boshq.-T.:”Alviar” 2003.- 344 b.
Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Qudratov A. va boshq.- T.: “Aloqachi”, 2005.- 356 b.
Qudratov A., Ganiev T. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi.- T.: “YAngi asr avlodi”, 2005.-245 b.
|
Qo‘shimcha adabiyotlar:
|
Bezopasnost jiznedeyatelnosti // Pod red. S.G. Pleщitsa. – SPb.: “Izd-vo SPbGUEF”, 2010.
Qodirov K. Mehnatga oid hujjatlarni rasmiylashtirish namunalari.-T.: “Adolat”, 2000.- 230 b.
G‘oyipov X. Mehnat muhofazasi.- T.: “Mehnat”, 2000.- 253 b.
Eshqulov A. Hayot faoliyati xavfsizligi.- Qo‘qon, 2004.
Tverskaya S.S. Bezopasnost jiznedeyatelnosti // Slovar-spravochnik.- M.: “Izd. MPSI”, 2005.-192 s.
Grinin A.S., Novikov V.N. Bezopasnost jiznedeyatelnosti.-M.: “Izd.Fair-Press”, 2002
Tojiev M., Ne’matov N., Ilxomov M. Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi.- T., 2005.
Nurxo‘jaev A, Hikmatullaev S. Tabiiy ofatlar.- T., FVVI nashriyoti, 2004.
Ramazonova X. Favkulodda vaziyatlar uchun tibbiy xamshiralar tayyorlash.- T., 2006 yil.
Belov S.V. Bezopasnost jiznedeyatelnosti.-M.:“Vыsshaya shkola”, 2001.
Nigmatov A., Pardaev G‘. Ekologik havfsizlik va barqaror rivojlanish.- T.: TVPI nashriyoti, 2004.
Reymers N.F. Prirodopolzovanie // Slovar-spravochnik.-M.: “Mыsl”, 1990.
Xakimov R.T. Pravovoe regulirovanie chrezvыchaynыx situatsiy v Uzbekistane i v stranax SNG- T., 2005.
|
III. MODULNI O‘QITISHDA FOYDALANILADIGAN INTREFAOL TA’LIM METODLARI.
“ “Keys-stadi” metodi
Keys-stadi interaktiv ta’lim metodi sifatida tinglovchilar tomonidan eng afzal ko‘riladigan metodlar qatoriga kirmoqda. Ushbu texnologiya asosan farmatsevtika fanlaridan dars beruvchi o‘qituvchi va tinglovchilarning umumiy intellekual va kommunikativ salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan.
Buning sababi sifatida ushbu metod tinglovchilarga tashabbus bildirish, nazariy holatni o‘zlashtirishda hamda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda mustaqillikka ega bo‘lish imkoniyatini berishida ko‘rish mumkin. O‘z navbatida vaziyatlarning analizi (tahlili) tinglovchilarning kasbiy shakllanish jarayoniga kuchli ta’sir o‘tkaza olishi, ularning kasbiy jixatdan “ulg‘ayishiga” xizmat qilishi, ta’lim olishga nisbatan qiziqish va ijobiy motivatsiyaning shakllantirishi alohida ahamiyatga ega. Keyslar metodi o‘qituvchining tafakkur turi sifatida, alohida paradigma ko‘rinishida gavdalanib, ijodiy salohiyatni rivojlantirish, noan’anaviy tarzda fikrlash imkoniyatini beradi.
“Keys metodi” ni amalga oshirish bosqichlari
Ish bosqichlari
|
Faoliyat shakli va mazmuni
|
1-bosqich: Keys va uning axborot ta’minoti bilan tanishtirish
|
yakka tartibdagi audio-vizual ish;
keys bilan tanishish(matnli, audio yoki media shaklda);
axborotni umumlashtirish;
axborot tahlili;
muammolarni aniqlash
|
2-bosqich:Keysni aniqlash-tirish va o‘quv topshirig‘ni belgilash
|
individual va guruhda ishlash;
muammolarni dolzarblik ierarxiyasini aniqlash;
asosiy muammoli vaziyatni belgilash
|
3-bosqich: Keysdagi asosiy muammoni tahlil etish orqali o‘quv topshirig‘ining echimini izlash, hal etish yo‘llarini ishlab chiqish
|
individual va guruhda ishlash;
muqobil echim yo‘llarini ishlab chiqish;
har bir echimning imkoniyatlari va to‘siqlarni tahlil qilish;
muqobil echimlarni tanlash
|
4-bosqich: Keys echimini echimini shakllantirish va asoslash, taqdimot.
|
yakka va guruhda ishlash;
muqobil variantlarni amalda qo‘llash imkoniyatlarini asoslash;
ijodiy-loyiha taqdimotini tayyorlash;
yakuniy xulosa va vaziyat echimining amaliy aspektlarini yoritish
|
Keys. Laboratoriyaga yangi yuqori samarali xromatografi o‘rnatildi. Ammo ishga tushirishning imkoni bo‘lmadi.
GURUH BILAN ISHLASH
Guruh bilan ishlash qoidalari
Guruhning har bir a’zosi:
- o‘z sheriklarining fikrlarini xurmat qilishlari lozim;
- berilgan topshiriqlar bo‘yicha faol, hamkorlikda va mas’uliyat bilan ishlashlari lozim;
- o‘zlariga yordam kerak bo‘lganda so‘rashlari mumkin;
- yordam so‘raganlarga ko‘mak berishlari lozim;
- guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim;
- “Biz bir kemadamiz, birga cho‘kamiz yoki birga qutilamiz” qoidasini yaxshi bilishlari lozim.
|
Guruhlar uchun topshiriqlar.
«CHARXPALAK» TRENINGI
|
№
|
Tayyor dori vositasini ishlab chiqarish uchun qanday me’yoriy xujjatlar kerak bo‘ladi
|
Me’yoriy xujjatlar
|
1
|
FM
|
|
2
|
VFM
|
|
3
|
DF
|
|
4
|
DST
|
|
5
|
TU
|
|
6
|
TST
|
|
7
|
Reglament
|
|
8
|
Ijtimoiy institut qarori
|
|
9
|
KST
|
|
10
|
Litsenziya
|
|
11
|
Pensiya daftarchasi
|
|
SWOT-tahlil” metodi
Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, baxs –munozaralar o‘tkazishda yoki o‘quv seminari yakunida, yoki o‘quv rejasi asosida biron bir bo‘lim o‘rganib bo‘lingach qo‘llanilishi mumkin. Bu texnologiya tinglovchilarni o‘z fikirlarini himoya qilishga, erkin fikirlash va o‘z fikrini boshkalarga o‘tkazishga , ochiq xolda baxslashishga , o‘quv jarayonida egallagan bilimlarini tahlil etishga, qay darajada egallaganliklarini baholashga hamda tinglovchilarni baxslashish madaniyatiga o‘rgatadi.
Namuna: yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining SWOT tahlilini ushbu jadvalga tushiring.
S
|
yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining afzallik tomonlari
|
Bir vaqtning o‘zida tekshiri-luvchi moddaning ham chinligi, ham to‘zalagi va ham miqdorini aniqlashga imkon beradi..
|
W
|
yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining kamchilik tomonlari
|
Asbob qimmat turadi...
|
O
|
yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulidan foydalanishning imkoniyatlari
|
Internet bilan bog‘langan...
|
T
|
To‘siqlar (tashqi)
|
Elektr bo‘lmasa ishlamaydi...
|
“Assesment” metodi
Ushbu “Assesment” lardan ma’ruza mashg‘ulotlarida qatnashchilarning mavjud bilim darajasini o‘rganishda, yangi ma’lumotlarni bayon qilishda, seminar, amaliy mashg‘ulotlarda esa mavzu yoki ma’lumotlarni o‘zlashtirish darajasini baholash, shuningdek, o‘z-o‘zini baholash maqsadida individual shaklda foydalanish tavsiya etiladi. Shuningdek, o‘qituvchining ijodiy yondashuvi hamda o‘quv maqsadlaridan kelib chiqib, assesmentga qo‘shimcha topshiriqlarni kiritish mumkin. 
Test
Lazer qurilmalaridan shaxsiy muxofaza vositalari-
A) avtomatlashtirish
B) masofadan turib boshqarish
V) yorug’lik filtrli muxofaza ko’zoynagi, xalatlar va qo’lqoplar
G) ogoxlantiruvchi belgilar
|
Rasmdagi qanday asbob va qaysi usulda ishlatiladi?
_____________________________
|
Moslikni tanlang
1.Orol qurishi 1. Tabiiy
2. Yong’in 2. Texnogen
3. Do’l, Sel 3. Aralash
|
|
