|
E qosimov, M. AkbarovBog'liq Pardozbop qurilish ashyolari. Qisimov E. 20053-bob
PARDOZBOP TOG‘ JINSLARI
TOG‘ JINSLARI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA
Tabiiy tosh yog‘och singari eng qadimiy qurilish ashyolaridan hisoblanadi. Insoniyat ilk bor toshdan
mehnat asboblari va qurollarini ishlagan. Tabiiy toshlar juda serobligi, mustahkamligi hamda chidamli
bo‘lganligi sababli boshpanalar qurishda asosiy qurilish ashyolari sifatida qo‘llanila boshladi. Tog‘ jinslari,
asosan, mexanik ravishda qayta ishlangan (bloklar, plitalar va h.k.) yoki tabiiy holatda (qum, shag‘al),
shuningdek, maxsus texnologik jarayonlarda qayta ishlab olingan (bog‘lovchilar, sopol, shisha va boshqalar),
qurilish ashyolari sifatida ishlatiladi.
Bunday tog‘ jinslarining tuzilishi ularni tashkil topish sharoitiga bog‘liq bo‘ladi va tuzilishi, hamda
teksturasiga ko‘ra boshqa tog‘ jinslaridan ajralib turadi.
TOG‘ JINSLARINING TARKIB TOPISHI
VA KLASSIFIKATSIYASI
Yer qatlamida joylashgan tog‘ jinslari paydo bo‘lishiga ko‘ra uch guruhga bo‘linadi: magmatik (vul-
qondan otilib chiqqan) yoki birlamchi jinslar, cho‘kindi yoki ikkilamchi jinslar —metamorf jinslar (3.1-
rasm).
Yer qatlamining quyi qismi magma deb ataluvchi yuqori haroratda erigan bo‘tqadan iborat. O‘zining
tarkibiga ko‘ra, u yer qatlamidan kam farq qiladi. Magmaning yer yuzasiga otilib chiqqan qismi magmatik
(yoki otilib chiqqan) jinslar deb ataladi. Tabiiy sharoitda shakllangan magmatik jinslar turli mineralogik
tarkibga va tuzilishga ega bo‘ladi. Binobarin, ularning texnik xususiyatlari ham bir xil bo‘lmaydi.
Granit — qurilishda keng tarqalgan chuqurdagi magmatik yaxlit pardozbop tog‘ jinsi. U bir tartibli —
kristall jins bo‘lib (3.2-rasm), asosan kvars (20—40%), dala shpati — ortoklaz (40—70%) va slyuda (5—
20%) dan tashkil topgan. Bundan tashqari granit tarkibida ishqorli plapgioklaz, rogovaya obmanka kabi
minerallar ham uchraydi.
|
| |
