|
Ekologiya 11. Rom уоrм ато\. Л tos II кenт z 1: L
|
| bet | 11/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgNazorat savollari
Ekologiya fani vazifasi nima?
Ekologiya fani maqsadi nima?
Ekologiya fani predmeti nima?
«Ekologiya)) atamasini fanga kim kiritgan?
Biogeotsenoz tushunchasini kim ilmiy asosladi?
Ch.Darvinning ekologiya fani rivojidagi xizmatlarini ayting?
Ekologiyaning o'rganish usluЫarini sanang?
Ekologik talim tushunchasini ifodalang?
Ekologik madaniyatni tushunchasini ifodalang? 1О. Filogenetika fani nimani o'rganadi?
1.5. Ekologik munosabatlar
TaЬiatda barcha tirik organizmlar jamoaga Ьirlashib, u yoki bu darajadagi doimiylik xos bo'lgan turkum hosil qiladi. Turkum tarkiЬi ma'lum aЬiotik omillaming qo'shilishi, shuningdek, uning tarkiЬiga ki ruvchi, extiyojlari bo'yicha o'xshasl1 bo'lgan turli organizmlaming o'za ro Ьog'liqligi oziq, himoya, turkumlarining barcha turlarining ko'payishi Ьilan taminlanadi. Tirik organizmlaming o'zaro tasirlashishi natijasida ekologik tizim vujudga keladi. U tirik organizmlar va ulaming yashash muhitidan tashkil topgan yagona taЬiiy majmuadan iborat. Ekotizim ninng barcha tarkibly qismi (komponenti) o'zaro tasirlashadi va Ьir Ьirlariga tasir ko'rsatadi.
23
Yerdagi barcha tirik organizmlar ochiq tizim Ьo'lib chetdan yoki tashqaridan keladigan moddalar va energiyaga bog'liq Ьo'ladi. Кimyoviy moddalar tana tuzilishi uchun zarur bo'lsa, energiya hayotiy jarayonlarning borishi uchun kerak. Metabolizm davrida murakkab mod dalarning parchalanish reaktsiyasi natijasida oddiy moddaga aylanadi, bunda energiyaning ajralib chiqishiga-katabolizm va oddiy moddalardan sintez natijasida murakab moddalar hosil bo'lishiga anabolizm deyiladi.
Ekotizim Ьiota va Ьiotsenozdan iborat bo'lib uning organik qismi Ьiotsenozlardan tirik organizmlarning turlari, anorganik qismi Ьiota*
turlarining yashash joyini tashkil qiladi. Ko'pchilik ekotizimlar o'z navbatida Ьirlashib Ьiosferani hosil qiladi. Ekotizim atamasini fanga
ingliz ekolog olimi A.Tepsli (1935) tomonidan kiritildi. V.N.Sukachev
«Biogeotsenoz» atamasini fanga kiritdi.
Aslida ekotizim komponentlari va ulardagi mavjud jarayonlar: Ьiologik Ьirlik, energiya kelishi va moddalar almashinisl1idan iborat.
Ekotizimlar trofik (oziqlanish) tuzilishi bo'yicha quyidagi pog'o nalarga bo'linadi: oziqlanadigan energiya manbaiga qarab organizmlar
fototroflarga* bo'linadi, fotosintezda quyosh energiyasidan foydalanadi. Xemotroflar kimyoviy moddalar oksidlanishidan hosil bo'lgan enyergi yadan oziqlanadi.
O'zlashtiriladigan uglyerod manbaiga qarab tirik organizmlar quyidagilarga bo'linadi, neorganik uglyerod (SO2 ) foydalanishiga qarab avtotroflar, uglyerodning organik manbalaridan oziqlanuvchilar getyerot-roflar. Avtotrof organizmlar o'z yashashlari uchun anorganik manba-larni istemol qiladi va bu Ьilan anorganik moddalardan organik modda hosil qiladi.
Trofik oziqlanish o'z navbatida ikkiga bo'linadi:
Yuqori avtotrof (mustaqil, o'zi ovqatlanuvchi) yoki yashil pog'ona bo'lib o'simlardan iborat. O'simliklar quyosh nuri tasirida o'z organizmida organik modda to'playdi.
Pastki getyerotrof pog'ona (tuproqda to'plangan turli qoldiqlar namlik yordamida chiriydi).
Trofik tuzilishida oziqlanish yana ikkiga bo'linadi: blofaglar-tirik
organizmlar Ьilan oziqlanuvchilar;
Saprofaglar-o'lik organizmlar Ьilan oziqlanuvchilar.
Trofik oziqlanish tuzilishini quyidagicha izohlash mumkin: Mah sulot byeruvchilarni produtsentlar, istemol qiluvchilar-konsumentlar va anorganik ko'rinishga aylantiruvchilarga redutsentlar deyiladi. Pro dutsentlar barcha yer ustidagi yashil o'simliklar, Ьir hujayrali suv o'tlari-
24
dan tortib chuchuk suvlarda o'sadigan suv o'tlari bo'lib, ular anorganik moddalami organik moddalarga aylantiradi. Barcha tirik organizmlar produtsentlar Ьilan oziqlanadi. Konsumentlar-organik moddalarni iste mol qiluvchilardir: o'txo'r hayvonlar yoki faqat Ьilan oziqlanuvchi, yirtqichlar yoki Ьoshqa hayvonlar go'shtini eyuvchilar va hammasini eyuvchilai- odam va ayiq. Redutsentlar o'lik organizmlami chiritib ulami oddiy anorganik moddalarga aylantiradi va bu vaqtda moddalarning tablatda Ьiokimyoviy aylanishi yuzaga keladi. Redutsentlik vazifasini mikroorganizm va zamburug' lar bajaradi.
Trofik tuzilish oziqlanishni quyidagicha oddiy ko'rinishda ifoda lash mumkin:
Quyosh- o'simliklar qo'y, echki, tulki, bo'ri, burgut Produtsentlar
Birlamchi kontsument
Ikkilamchi kontsument
Ekotizim quyidagilarga bo'linadi:
|
| |
