Kombinasiyalı rəqəmli qurğuların qurulmasi xüsusiyyətləri. Şifratorlar.Deşifratorlar.
Şifrator 10-luq rəqəmi 2-lik say sisteminə keçirən qurğudur. Tutaq ki, şifratorun 10-luq rəqəmlə qeyd olunmuş (0,1,2,3,4,..m-1) m girişi və n çıxışı vardır. Girişlərdən birinəsiqnalınverilməsiçıxışdatəsirlənmişgirişəuyğunndərəcəli2-likrəqəminəmələgəlməsinə gətirib çıxarır. Aşağıdakı şəkildə 10-luq 0,1,2,3,4,..,9 rəqəmin 8421 kodunda 2-lik formaya çevirənşifrator simvolikolaraqgöstərilmişdir.
CD-ingilissözüolanCODERsözündənəmələgələnhəriflərdir.
𝑦1
𝑦3
𝑦5
𝑦
𝑦
Deşifratorlar.
2-lik rəqəmi çox da böyük olmayan 10-luq rəqəmə çevirmək üçün deşifratorlardan(decoder) istifadə olunur.Deşifratorun girişləri 2-lik rəqəmləri vermək üçündür.Çıxışlarıisəardıcılolaraq10-luqrəqəmlərlənömrələnir.Girişə2-likrəqəmverildikdəuyğunçıxışda–(nömrəsigirişrəqəminəuyğunolan)siqnaləmələgəlir.Deşifratorlarçoxyerlərdə öz tətbiqini tapmışdır.Ən çox onlardan rəqəmli qurğulardan rəqəm və ya mətninkağızaçapolunmasındaistifadəolunanqurğulardaistifadəolunur.Beləqurğulardadeşifratorun girişinə daxil olan 2-lik rəqəm onun uyğun çıxışında siqnalın əmələ gəlməsinəsəbəb olur.Bu siqnalın köməyilə girişdəki 2-lik rəqəmə uyğun simvollar çap olunur.Deşifratorlar tam və natamam olur. Tam deşifratorun giriş və çıxışlarının sayı 𝑚 = 2𝑛ifa-dəsi ilə bağlıdır. Burada 𝑚– çıxışların, 𝑛isə girişlərin sayıdır.Əgər deşifratorun işindəçıxışların hamısı istifadə olunmursa, o natamamdır. Məsələn, deşifratorun 4 girişi və 16çıxışı varsa, o tam deşifrator; əgər 4 girişi və 10 yaxud, 12 çıxışı varsa, o natamamdır.Deşifratorçoxgenişistifadəolunanməntiq qurğularındandır.O,𝑛–dərəcəliikilikkodları
onluq kodlara çevirmək üçün, həmçinin, müxtəlif kombinasiyalı qurğular yaratmaq üçünistifadə olunur. Aşağıdakı şəkildə deşifratorun simvolik olaraq şərti sxemi göstərilmişdir.DC- ingilis sözü olan DECODER sözünün həriflərindən əmələ gəlmuşdir. Deşifratorlarhəm də cütfaz (parafaz) girişlərə də malik ola bilir. Bu girişlərlə giriş dəyişənləri ilə yanaşıonların inversləridəveriləbilər.
Qurulmametodunagörəxəttivədüzbucaqlıdeşifratorlarıfərqləndirirlər.
AşağıdakısxemdəVƏYOXelementiüzərindəqurulmuşdeşifratorunstruktursxemigöstərilmişdir.
Buəməliyyatıyerinəyetirəndeşifratorunşərtisxemiaşağıdakıkimidir.
|
1
|
DC
|
0
|
|
|
|
|
|
1
|
|
2
|
|
2
3
|
|
|
|
|
|
4
|
| |
4
|
|
5
6
|
|
|
|
|
|
7
|
|
|
|
8
|
|
8
|
|
9
|
|
|
|
|
|
𝗑̅
VƏYOXelementiüzərindəqurulmuşdeşifratorunstruktursxemi
Dörddərəcəli2-lik8421kodununbütünmümkünkombinasiyalarınıdeşifrasiyaetmək üçün istifadə olunan 16 çıxışlı deşifratoru 10 çıxışlı 2 deşifratordan istifadə etməkləgöstərmək olar. Hər deşifratorun 8 çıxışından istifadə olunur ki, bunlar da lazım olan 16çıxışıəmələgətirir (𝑦0,𝑦1,𝑦2,...,𝑦15).Belə deşifratorun struktursxemiaşağıdakıkimidir.
9
11
13
Multipleksor.
Multipleksor bir neşə girişdən birini seçərək onu öz çıxışına birləşdirən qurğudur.Multipleksorunbirneçəinformasiya(𝐷1,𝐷2,...)girişləri,ünvangirişləri(𝐴0,𝐴1,..)girişləri və eləcə də stroblaşdırma ( icazə) siqnalı vermək üçün 𝐶 girişə və bir 𝑄 çıxışamalikdir. Aşağıdakı şəkildə 4 informasiya girişiolan multipleksorun simvolik işarəsiverilmişdir.
Multipleksorun hər bir informasiya girişinə ünvanın verdiyi ünvan verilir. C girişinəsroblaşdırma siqnalı verildikdə multipleksor ünvanı 2-lik kodla, ünvan girişindən veriləninformasiyagirişlərindənbiriniseçirvəonuçıxışaqoşur.Beləliklədə,müxtəlifinformasiya girişlərinin ünvanını ünvan girişlərindən verməklə, bu girişlərdəki rəqəmlisiqnallarıQçıxışınaötürməkolar.Multipleksorun
funksiyalaşdırılmasıaşağıdakıcədvəllətəyinedilir.
Ünvan
girişləri
|
Strob
siqnalı
|
Çıxış
|
𝐴1
|
𝐴0
|
𝐶
|
𝑄
|
X
|
X
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
𝐷0
|
0
|
1
|
1
|
𝐷1
|
1
|
0
|
1
|
𝐷2
|
1
|
1
|
1
|
𝐷3
|
Stroblaşdırıcı siqnal verildikdə (C=1) çıxışa i-ünvanı ünvan girişlərindən 2-lik formadaverilənDiinformasiyagirişininməntiqisəviyyəsiötürülür.Beləki,məsələnA1A0girişlərinə112verildikdəQçıxışına3 ünvanı-yəni D3informasiyagirişi ötürülür.
A1A0=112=310
Cədvəldənaşağıdakıməntiqiifadəniyazmaqolar:
𝑄=(𝐷0·𝐴1
·𝐴̅0V𝐷1·𝐴1
·𝐴0V𝐷2·𝐴1·𝐴̅0V𝐷3·𝐴1·𝐴0)·𝐶
Buifadəyəəsasənmultipleksorunprinsipialsxemiaşağıdakıkimiolacaqdır.
Demultipleksor.
Multipleksorlardan fərqli olaraq DM+ yalnız 1informasiya girişinə və bir neçə çıxışamalik rəqəmli qurğudur. DM-or MS-un əksi olaraq informasiya girişindəki kodu ünvanınkodundan asılı olaraq çıxış kanallarından hər hansı birinə ötürür. Praktiki olaraq rəqəmqurğulardaistifadəolunanDM+1-4,1-8,1-16olurlar.Funksionalsxemlərintəhlilindəəsasetibarilə1-4prinsipliDM+danistifadəolunduğundanonunqurulmasınabaxaq.İnteqralsxemlərdə1-4 DM-unmikrosxemiaşağıdakıkimi göstərilir.
DM-unhəqiqətlərcədvəliaşağıdakıkimiolar.
Ünvangirişləri
|
Çıxışlar
|
A0
|
A1
|
y0
|
y1
|
y2
|
y3
|
0
|
0
|
D
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
D
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
D
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
D
|
MS-u DM-lə birləşdirərək elə bir qurğu almaq olar ki, verilən ünvana üyğun olangirişlərdən birini çıxışlardan birinə qoşmaq olsun. Bununla da girişlə çıxışınbirləşdirilməsinin istənilən kombinasiyasınıalmaq olar.
𝐷
𝐷 0
𝐷 1
𝐷 2
𝐷 3
𝐴
𝑥 2
𝑥 1
𝑥4
𝑥 3
𝑦 0
𝐷𝑀
𝐷
𝑦 1
𝐴
𝑦 2
𝑦 3
Məsələn:
𝑥1=1, 𝑥2=0
𝑥3=0, 𝑥4=0 olduqda𝐷2girişi 𝑦0çıxışınaqoşulmuşolur.
Qeyd edək ki, əyər DM-in girişinə 𝐷=1konstantası verilirsə, onda verilən ünvanauyğun seçilən çıxışda məntiqi 1 olacaq, qalan çıxışlarda isə məntiqi 0 səviyyəsi alınacaq.Bu vaxt yerinəyetirildiyi funksiyaya görəDM-or deşifratoraçevrilir.
Kodlarınmüqayisəqurğuları.Kodkomparatorları.
Rəqəmlikomparatorlar–kombinasiyalıqurğuolubikiliksözlərimüqayisəetməküçündür.Komparatorikiikiliksözlərüzərindəaşağıdakıəməliyyatları y/y:
𝐹=(𝐴=𝐵)-AvəBsözlərininbətabərliliyi;
𝐹=(𝐴>𝐵)-AsözüBsözündənböyükdür;
𝐹=(𝐴<𝐵)- AsözüBsözündənkiçikdir.
Komparatoramisalolaraqikidördmərtəbəlisözünmüqayisəsxemiolan𝐾555𝐶M1
mikroseminəbaxaq.Əsasməsələüçmümkünolanvəziyyətdənbirini:𝐴<𝐵,𝐴=𝐵,𝐴>
𝐵təyin etməkdir. Bərabərliyin əsas göstəricisi iki ikilik rəqəmin bütün mərtəbələrininuyğunolmasıdır.Əgərikirəqəmeynidirsəmüqayisəsxemininçıxışı“1”məntiqisəviyyəyəgətirilir, əks halda çıxış məntiqi”0“səviyyəsindəolur.
|
𝐴0
𝐴1
𝐴2
𝐴3
𝐴>𝐵
𝐴=𝐵
𝐴<𝐵
𝐵0
𝐵1
𝐵2
𝐵3
|
==
|
𝐴>𝐵
𝐴=𝐵
𝐴<𝐵
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Arəqəmininmərtəbələri
K555CП1
Genişləndirməgirişləri
B rəqəmininmərtəbələri
Şəkil1.
Çıxışlar
𝐾554𝐶M1 mikrosxemasının A və B rəqəmlərinin dörd
(𝐴0,𝐵0,𝐴1,𝐵1,𝐴2,𝐵2,𝐴3,𝐵3)müqayisəgirişlərivəüçəlavəkeçidgirişləri𝐴<𝐵,𝐴=
𝐵,𝐴>𝐵vardır.
Bərabərliyəgörəmüqayisəqurğusuhərikisözüneyniadlımərtəbələriüzərindəqurulur. Söz ovaxtbərabər olur ki, eyniadlımərtəbələr bərabər olsun, yəni hər ikisində 0və1-ləreyni olsun.
Birikilikmərtəbəninmüqayisəsinəbaxaq.
A
|
B
|
𝐹=(𝐴=𝐵)
|
𝐹=(𝐴>𝐵)
|
𝐹=(𝐴<𝐵)
|
0
0
1
1
|
0
1
0
1
|
1
0
0
1
|
0
0
1
0
|
0
1
0
0
|
Birmərtəbəli söz komparatorunun həqiqətlər cədvəli aşağıdakı kimidir.Cədvəl1.1
Cədvəl 1.1-dəngörünür ki, giriş siqnalının istənilən kombinasiyasında komparatorun çıxışında ancaq biraktivməntiqisisnal formalaşır.Cədvə1.1-dənaşağıdakı məntiqiifadənialmaqolar:
𝐹=(𝐴=𝐵)=𝑎𝑏V𝑎̅𝑏̅;
𝐹=(𝐴>𝐵)=𝑎𝑏̅;
𝐹=(𝐴<𝐵)=𝑎̅𝑏.
(1)
(1) ifadəsini VƏ, VƏ YA, YOX məntiq elementləri üzərində qurmaq olar. 𝐹(𝐴 = 𝐵)funksiyasına daha geniş baxaq. Bu funksiya sərbəst məna daşıyır və rəqəmli qurğulardageniştətbiqolunur,“VƏYA-YOX–uinkaredir”,2-likmodagörəcəmadlanır(şəki2).
(1)ifadəsinəuyğunolaraqbirmərtəbəlikomparatorsxemiaşağıdakıkimidir.
a
=1
𝐹(𝐴=𝐵)
b
𝐹(𝐴=𝐵)
1
=1
a 𝐹(𝐴=𝐵)
&
b 𝐹(𝐴>𝐵)
&
1
𝐹(𝐴<𝐵)
Şəkil2
Mikroprocessorlarhaqqındaanlayış.
|
