20
ko`pincha hufyona o`z qonuniy nikohidagi ayoldan tashqari yana boshqasi bilan
shar’iy
nikohda yashaydi. Qo`shxotinlilik ko`proq Osiyo va SHarq mamlakatlari
aholisiga xos deb hisoblansa-da, hozirda bunday oilalar hattoki, Rossiyada ham
kuzatilmoqda. Lekin bunday oila turi qonunan man etilgan.
1.2. Oilaning jamiyat taraqqiyotida tutgan o`rni
ar qanday davrda ham jamiyat va davlat aholi sonining bir maromda o`sib
borishi,
muayyan
an’analar
va muqaddas udumlarning saqlanib, avloddan-
avlodga yetkazilib turilishidan manfaatdor bo`lgan. Buyuk rus psixologi
A.N.Leont
ь
ev
avlodlararo muloqotning jamiyat taraqqiyoti uchun ahamiyatini
o`rganib, ilk asarlaridan birida agar shunday muloqot bo`lmaganida, taraqqiyotning
o`zi ham mutloq bo`lmas edi, deb
ta’kidlagan
. Bu vazifani bajarishda jamiyatning
muhim bo`lagi bo`lmish oilaning roli kattadir.
Demak, oila ijtimoiy institut sifatida eng avvalo
tug’ilish
orqali
aholining
ma’lum
miqdorda muttasil o`sib borishi, odamlar o`rtasida migratsiya,
ya’ni
u
yerdan bu yerga ko`chib turish yoki o`lim okibatida kamayib boradigan miqdorini
to`ldirish vazifasini bajaradi. CHunki ijtimoiy hamda iqtisodiy rivojlanish uchun
mehnat resurslari va ishchi kuchining yangilanib borishidan jamiyat ham, odamlar
ham manfaatdordir.
Bundan tashqari, har bir jamiyatning betakror qadriyatlari, o`lmas merosi,
avloddan avlodga o`tib boradigan
an’analari
bo`ladi. Fuqarolik holatlari,
madaniy
o`sish,
ma’naviy
yuksalishga xizmat qiluvchi qadriyatlarning saqlanib
kelayotganligi ham oila tufaylidir. Masalan, shunday oilalar sulolasi borki, ular
asrlar osha u yoki bu muqaddas qadriyatlarni kasb-kori, turmush tarzi orqali saqlab
keladi (rassomchilik,
san’atshunoslik
, hunarmandchilik, gulchilik, kulolchilik,
ilmiy meroslar, agrar sohada va h-zo).
Umuman odamlar jamiyatining saqlanib qolishida
ham oila ayrim alohida
olingan shaxs bilan yaxlit jamiyat o`rtasida o`ziga xos
“
bufer
” –
ko`prik rolini
o`ynab kelmoqda. Zero, madaniy va
ma’naviy
qadriyatlarni saqlab, avloddan-
avlodga yetkazishda davlat va jamiyatdagi
ta’lim
muassasalari, madaniyat
H
21
o`choqlarining ham muayyan roli bor, lekin ularda o`zgarishlar tez-tez ro`y bergani
sababli, ularning avlodlararo muqaddas sanalib kelinayotgan
qadriyatlarni asrab-
avaylashdagi roli oilachalik yuqori bo`lolmaydi. SHuning uchun davlat oilaning
mustahkam va farovonligi, odamlarning unda tinchlik, xotirjamlikda
yashashlaridan hamisha manfaatdor ekanligi sababli ham muayyan qonunlar va
yuridik tizimni ushlab turadiki, ular orqali nafaqat nikohning o`zi, balki ota-ona va
farzandlar o`rtasidagi munosabatlarni ham muvofiqlashtirib boradi. O`zbekistonda
yosh oilalarga ko`rsatilayotgan muruvvatlar, bola
tug’ilishi
va katta bo`lishi uchun
suyunchi puli, nafaqalarning belgilanishi, onalik va bolalikning ijtimoiy muhofaza
qilinayotganligi, ota yoki ona farzand oldida o`z burchini
bajarmagan taqdirda
moddiy,
ma’naviy
, hatto, jinoiy sanktsiyalar orqali jazolanishi ushbu noyob
maskanni mustahkamlash, u orqali milliy va umuminsoniy qadriyatlarni keyingi
avlodlar uchun saqlash vazifasini bardavom etishdan iboratdir. Tahlil etiladigan
bo`lsa, odamlar o`rtasida ro`y beradigan ko`plab munosabatlar orasida faqat
oilaviy munosabatlargina davlat tomonidan
shunchalik ardoqlanadi, masalan,
sevgi-muhabbat, do`st-yoronlik, odamlar urtasidagi oldi-sotti, tadbirkorlik. mehnat
munosabatlariga davlat deyarli aralashmaydi.
Demak, oilaning jamiyat oldidagi
vazifa
lari deganda, uning avvalo oila
a’zolarining
muayyan ehtiyojlarini qondirish hamda shu orqali davlat va
jamiyatning ehtiyoj va manfaatlariga xizmat qilish qobiliyati tushuniladi. Masalan,
ota ishlab chikarish korxonasida ertadan kechgacha mehnat qilar ekan, bu bilan u
nafaqat o`zining yeb-ichish,
dam olish, turli xaridlarni amalga oshirishga
yo`naltirilgan ehtiyojini qondiradi, balki oila
a’zolarini
, birinchi navbatda
farzandlari, uy bekasi bo`lsa, turmush
o`rtog’inin
g ehtiyojlarini, qolaversa, u yoki
bu korxonadagi rentabellikning oshishi, iqtisodiy ko`rsatkichlarning
yuqori
bo`lishiga, shu orqali o`z Vatanida ushbu sohaning rivojlanishiga hissa qo`shadi.
