“
emotsional uchburchaklik
”
tushunchasini kiritdi. Unga ko`ra, oila tizimini, uning
poydevorini tashkil etuvchi asosan uch inson yoki
sub’ekt
bo`ladiki, boshqa
munosabatlar ularning vaziyatni nazorat qilishlari, u yoki bu vaziyatlarda o`zlarini
qanday tutishlariga bevosita
bog’liqdir
. Agar oila faqat diada tipli o`zaro
munosabatlargagina tayangan bo`lsa, xavfli, tarang vaziyatlarda ular o`rtasidagi
munosabatlarning salbiy tomonga o`tib ketish ehtimoli yuqori bo`ladi,
ya’ni
,
masalan, eri bilan urushib qolgan xotin uchinchi himoyachini izlaydi. Mobodo
oilada yana uchinchi shaxs, masalan, farzand bo`lsa, bu taranglikning kuchi u
qadar sezilmaydi. Agar oilada bitta emas, bir necha farzand bo`lsa, ulardan biri ota-
onaga qo`shilib, o`sha emotsional uchburchakni tashkil etadi, ayniqsa, o`smirlik
davri qiyinchiliklarini boshidan kechirayotgan boshqa oila
a’zosini
tarbiyalashda
ular uch kishi bo`lib, unga yordam qo`lini cho`zishlari mumkin bo`ladi.
Bouen
turli toifali muammoli oilalarni tahlil etib, ulardagi ziddiyatlarning asl
sababi
–
ana shu kabi emotsional uchburchaklikning hosil bo`la olmaganligida, deb
xulosa qiladi va shu nuqtai nazardan oilalar tipini quyidagilarga ajratadi:
Er va xotin uzoq vaqt mobaynida ham bir-biriga ko`nika olmayotgan,
munosabatlarini oydinlashtira olmagan oila turi
. Ular emotsional uchburchak
doirasida o`zaro munosabatlarda bir-birlarini ayblash, kamchiliklarini topish
bilan ovora bo`ladi, lekin munosabatlariga sira bolalarni aralashtirmaydi.
Bouen
nning fikricha, agar shunday tarang munosabatlarga farzand aralashsa,
uchalasi o`rtasida yaxshi, iliq munosabatlar vujudga kelsa, bunday oila
mustahkam bo`lishi mumkin. Aks holda, ota-onadan ayri ravishda bola
yashashi, rivojlanishi mumkin, hattoki, uning psixikasiga bunday kemtiklik
unchalik zarar yetmasligi ham mumkin, lekin oila oiladay bo`lmaydi.
41
Ikkinchi toifa oilada
a’zolardan
biri to`laligicha boshqasiga tobe bo`lib oladi,
o`zidagi avtonomiyadan ataylab voz kechadi.
Natijada bunday oilada ikkita
“yolg’on
, yashirin
“
Men
”
lar paydo bo`ladi, bir shaxs ikkinchisi ustidan to`la
hukmronlik qila boshlaydi. Bunday nikohlar odatda mustahkam bo`lishiga
qaramay, uni tashkil etuvchilardan biri
–
tobe
“
Men
”
turli psixosomatik va
ruhiy kasalliklarga chalinib boradi, farzandlar ham shu munosabatlarga
ko`nikib boraveradi. Aytish joizki, o`zbek oilalari orasida ayni mana shu toifa
oilalar ko`p.
Uchinchi toifali oilada o`zaro munosabatlar bir maromda kechaveradi, lekin
oilaning mu
t’e
, tobe
a’zosi
tobora bolalarga
bog’lanib
, o`zidagi
kamchiliklarni, xavotir va qo`rquvni bora-bora bolalarga yuklaydigan, ularni
kerak bo`lsa, ayblashga o`rganib qoladi.
Bu
ba’zan
oilaviy nizolarga sabab
bo`lishim mumkin. Masalan, agar bola yo nogiron, yoki yagona, erka farzand
bo`lsa, barcha nuqsonlar uning shu maqomiga
bog’liq
tarzda namoyon
etilaveradi, onaning kamchiligi bolaning nochorligi yoki erkalatib
yuborganlik niqobi ostida yashiriladi. Boshqa bolalarga xos bo`lgan u yoki bu
muammo ham ayni shu bir bola tufayli paydo bo`lganday tasavvur etiladi.
Bouen
amalga oshirgan tahlillar Amerika muhitidan olinganday tuyulsa-da,
oila universal ijtimoiy institut sifatida barcha hududlarda ham umumiy, ham
hududiy qonuniyatlarga bo`ysungani sababli, yuqorida qayd etilgan holatlar va oila
tiplari bizda ham mavjud. SHuning uchun ham biz misol tariqasida bir nechta
nazariy hamda amaliy yondoshuvlarni ko`rib chiqdik. O`zbekistondagi oilalarning
milliy o`ziga xosligi bo`lishiga qaramay, insoniyat taraqqiyoti mobaynida
shakllangan ijtimoiy institut sifatida unda ham universal, umummilliy jihatlar va
ular bo`ysunadigan qonuniyatlarning mavjudligi hech kimga sir emas.
|
