48
jamiyat miqyosida olib qaralganda, oila, ayrim olimlar (
G.M.Andreeva,
A.I.Zaxarov, V.S.Toroxtiy, N.Ya.Solov
ь
eva
va boshqalar) ning haqli
e’tirof
etishlari
bo`yicha, bu
–
birlamchi guruhdir.
10
Ya’ni
, birlamchi guruhga xos bo`lgan
emotsionallilik, munosabatlarda rasmiylik va norasmiylikning
uyg’unlashuvi
,
ijtimoiy-psixologik muhitning
insoniy munosabatlarga
bog’li
qligi va h-zolar
oilaviy munosabatlarga ham xosdir.
SHu bois ham oila yo`nalishida o`tkaziladigan tadqiqotlarda uning ijtimoiy
guruh sifatida o`zigagina xos bo`lgan sifatlari, xususiyatlari borligini unutmaslik
lozim. Bular quyidagilar:
bir emas, bir necha umumiy maqsadlarning bo`lishi;
ya’ni
, agar mehnat
jamoasida
a’zolarni
birlashtiruvchi yagona maqsad tan olinsa, oilada bunday
maqsadlar bir nechta ham bo`lishi mumkin va ular oilaviy hayot mobaynida
o`zgarib ham turadi. Masalan, yaxshi niyat bilan birgalikda yashash
maqsadiga keyinchalik
sog’lom
farzand ko`rish,
o`g’il
bola bo`lsa, sunnat
to`yi qilish, farzandni maktab
ta’limiga
tayyorlash, to`y qilish, uylantirish
kabi qator yirik maqsadlar va orzu-havaslar paydo bo`laveradi, oilaviy
hayotning mazmuni va uning jozibasi ham ana shu kabi maqsadlar va ularni
amalga oshirishda er-xotin inoqligi, hamfikrligi bilan belgilanadi;
oila
a’zolari
manfaatlari, qiziqishlari va intilishlari muayyan tafovutlar va
kelishmovchiliklarning tabiiy holat ekanligi; ayniqsa, bu oilada katta avlod
vakillari ustanovkalari bilan ularning farzandlari o`rtasidagi ziddiyatlarda
ham ifoda etadi (avlodlararo ziddiyat), ko`p holatlarda bu kabi tafovut yoki
ziddiyatlar konstruktiv xarakter ham kasb etadi;
alohida
yashaydigan
oilada
er-xotin
munosabatlarining
boshqa
munosabatlarga sezilarli
ta’siri
, masalan, farzandlarning tarbiyalanganlik
darajasiga;
oilaviy murosa yoki hamjihatlikka boshqa qarindoshlar, masalan,
keksalarning
ta’siri
;
oila
a’zolari
o`rtasida hamkorlik faoliyati va uning samrasi unchalik
10
Торохтий В.С. Осноциально
-
психологического обеспечения социальной работқ с семьей.
-
М., 2000
49
sezilmasligi, masalan, oilada erning o`z o`rni va
mashg’ulotlari
, ayolning o`z
o`rni va vazifalarining bo`lishi va har doim ham birga bir ishni qo`shilib
ketmaslik. Oilaviy xasharlar yoki boshqa tadbirlar bundan
iste’sno
;
muomala va o`zaro hurmat normalarining katta ahamiyatga ega ekanligi,
hamisha bir-birining ko`ngliga qarashning oila mutahkamligi omili ekanligi;
oilada o`zaro sir, yashirin, xufyona ishlarning oialviy munosabatlarga salbiy
ta’siri
.
Yuqorida
ta’kidlangan
holatlar oila tadqiqotlarini o`tkazuvchilarni sof
ijtimoiy guruhlarda o`tkaziladigan izlanishlarga qo`llaniladigan tamoyillardan
biroz chekinishlarini talab qiladi.
Ya’ni
, oila o`ziga
xos insoniy munosabatlar
mujassam bo`lgan noyob maskandir.
Nikoh esa er-xotin va boshqa yaqin qarindoshlar o`rtasidagi o`zaro
munosabatlarni tartibga soladigan ijtimoiy institut bo`lib, O`zbekistonda nikoh
munosabatlari 1998 yilda Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan
“
Oila Kodeksi
”
bilan reglamentatsiya qilinadi. Bevosita nikoh borasida tadqiqot olib boruvchilar
va ushbu sohada o`zgarishlar qilishni niyat qilganlar. Avvalo, ushbu qonun
hujjatini yaxshi bilishlari va uning milliy qonunchiligimiz normalari doirasida amal
qilinishini tahlil eta olishi zarur. Qonuniy nikoh FXDYo bo`limlariorqali
rasman
qayd qilingan taqdirdagina er va xotin va ularning farzandlari o`rtasida serqirra
o`zaro munosabatlar tartibga solingan, xotinning va u tuqqan farzandning barcha
huquqlari, jumladan, mol-mulk va moddiy
ne’matlarga
nisbatan munosabatlarlari
qonuniylashtirilgan hisoblanadi.
Ayna shu
ma’noda
oila
a’zolarining
hayotiy
maqomlari va munosabatlarini quyidagi sxemada tasavvur etish va tahlil etish
mumkin:
Ichki nazorat
–
tashqi nazorat;
Egoizm
–
sotsiotsentrizm (xudbin yoki sahovatlilik);
Ijtimoiy normalarga bo`ysunuvchan
–
faqat o`zini o`ylaydigan;
Ziddiyat va qarama qarshiliklarga nisbatan murosasozlik
–
ularni rad etish;
O`ziga ishonch
–
ishonchning yo`qligi.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, oila-nikoh munosabatlarini
